Eimreiðin - 01.09.1900, Qupperneq 3

ió3
í augum uppi, að þessi miklu hraun hafa ekki runnið öll í einu,
heldur en aðrar nýrri hraunbreiður, enda sést það víða, að breyt-
ingar hafa orðið á landslagi frá því fyrstu dóleríthraunin runnu, en
litlar eftir að hin síðustu mynduðust; það er t. d. algengt að dólerít-
hamrar eru í efstu brúnum þverbrattra fjalla, en ekkert dóleríthraun
fyrir neðan, og hlýtur því mikið að hafa breytst síðan þau hraun
mynduðust. Petta sést á mörgum ritgjörðum mínum og jarðfræðis-
uppdráttum- H. P. virðist ætla, að ég haldi öll dóleríthraun jafn-
gömul, en slíkt hefir mér aldrei dottið í hug. Eftir að hin eldri
dóleríthraun runnu hafa allvíða myndast ofan á þeim þykk mó-
bergslög, t. d. við Laxárdal hjá Mývatni, við Kálfstinda ogvíðar;
en langoftast liggja þó dóleríthraunin ofan á móberginu.
I móberginu eru hér og hvar hnullungalög (Conglomerat) með
vatns- eða jökulnúnu grjóti, leir og sandi; þó þau séu víða all-
þykk, eru þau þó þunn og hverfandi í samanburði við móbergið
alt. Slík hnullungalög hefi ég fundið kringum Suðurlandsundir-
lendið, við Mýrar, á Snæfellsnesi, á Vestfjörðum og víðar. Hér
skal einungis geta hnullungabergsins á Suðurlandi, af því H P. í
grein sinni að eins nefnir það. Eg verð þá fyrst stuttlega að nefna
eldri rannsókn á jarðmyndun þessari, af því höf. gleymir að geta
um hvað gert hefir verið í þessu efni, áður en hann sjálfur kom
til sögunnar, og hefði það þó verið eðlilegra eftir venju vísinda-
manna; höf. tekur það skýrt fram, að hefði honum fyr auðnast að
gjöra uppgötvanir sínar, þá »væri líklega margt óskráð af því, sem
nú má lesa um jarðfræði íslands«, en hver sem þekkir sögu þessa
máls, mun fljótt sjá, að aðalefni greinarinnar er ekki svo afarmikil
nýjung, sem þar er látið í veðri vaka; þó eru athuganir H. P.
mjög góðar í sjálfu sér og auka allmikið þekkinguna í þessu efni.
Hér er að eins að ræða um athuganirnar sjálfar, hvaða »theóríur«
hver hefir spunnið út úr athugunum sínum er annað mál. Seinast
á 18. öld fann Sveinn Pálsson lög af hnullungabergi í fjöllum við
Suðurlandsundirlendið, síðan hafa ýmsir jarðfræðingar getið jarð-
laga þessara, án þess að lýsa þeim, en K. Keilhack var hinn
fyrsti, sem athugaði þau nánar sumarið 1883. Keilhack segir:
»Á mörgum stöðum á Suðurlandi er hnullungaberg með steinum,
sem eru stærri en teningsfet. Að allri gerð eru lög þessi fjarska-
lega lík íslenzkum jökulurðum. Ear sjást í föstu, smágjörvu grunn-
efni steinar með allskonar stærð og er þeim óreglulega hrúgað
saman; svo nauðalík er myndun þessi nýjum jökulöldum, að menn
11