Eimreiðin - 01.09.1900, Qupperneq 43

203
orði kveða, að fólkstalan hafi stöðugt farið vaxandi, þó reyndar
hafi komið fyrir tímabil á öldinni, er fólki hefir beinlínis fækkað.
Pannig fækkaði landsbúum eigi allítið á tímabilinu 1880—90,
en til þess vóru alveg sérstakar orsakir: skæðar landfarssóttir,
harðindi og mikill fólksflutningur til Ameríku (þar munu nú vera
um 20,000 íslendinga eða freklega það). Hefðu þessi áfelli ekki
fyrir komið og enginn útflutningur átt sér stað, er sennilegt, að
fólksfjöldinn væri nú orðinn tvöfaldur við það, sem hann var í
byrjun 19. aldar eða jafnvel orðinn 100,000. Pví þó sumir hafi
látið sér þau orð um munn fara, að fólkinu mundi ekki hafa fjölgað
neitt frekar fyrir það, þótt enginn útflutningur hefði átt sér stað,
af því landið hefði ekki getað framfleytt fleirum, en heima sátu,
þá nær slíkt engri átt. Pað er ekki djúpt tekið í árinni, þó full-
yrt sé, að að minsta kosti tífalt fleiri geti lifað í landinu, en nú
eru þar — og lifað þó miklu betra lífi en nú. Við eymdarsón
vonleysisdrauga og ónytjunga er ekkert að miða í þessu efni, því
árinni kennir jafnan illur ræðari. Peir halda það sé landinu að
kenna, sem er sjálfum þeim að kenna.
I byrjun 19. aldar verður varla sagt að til væri nokkur bær
(kaupstaður) í landinu, þar sem einar 307 hræður vóru þá í sjálf-
um höfuðstaðnum. En eftir því sem liðið hefir á öldina, og eink-
um á hinum síðasta fjórðungi hennar, hafa smámsaman risið upp
stærri og minni kaupstaðir og kauptún. Kaupstaðir með bæjar-
réttindum eru nú 4, einn í hverjum landsfjórðungi: Reykjavík með
um 5500 íbúum (1801: 307, 1860: 1444), ísafjörður með um 1000
íb. (1880: 518), Akureyri með um 900 íb. (1880: 545) og Seyðis-
fjörður með um 700 íb. Auk þeirra eru nú 45 kauptún og eru
í sumum þeirra eins margir íbúar eins og í hinum minni kaupstöð-
um (t. d. Akranesi og Eyrarbakka). Telji maður íbúa allra kaup-
staða og kauptúna sem bæjarbúa, en alla aðra sveitabúa, verður
niðurstaðan sú, að hér um bil 1/0 allra landsbúa séu nú bæjar-
búar, en um 4/s sveitabúar. Pessa breytingu verður hiklaust að
telja til framfara. Hún sýnir að lífið er að verða fjölbreyttara og
að miklu fleiri af landsmönnum stunda nú ýmislegan iðnað, verzlun
og fiskiveiðar en áður. Og þó að hún auðvitað hafi dregið tölu-
vert vinnuafl frá sveitunum, þá bætir hún það að nokkru leyti aftur
upp með því, að skapa í landinu sjálfu góðan markað fyrir bús-
afurðir bænda, svo að hún þannig verður sveitabúskapnum óbein-
línis til stuðnings.