Eimreiðin - 01.09.1900, Side 50

210
hennar (nú um 45,000 kr.), bókmentasjóð Jóns Sigurðssonar al-
þingisforseta (um 12,000 kr.), háskólasjóðinn (rúml. 5000 kr.) o. s. frv.
Við latínuskólann er styrktarsjóður, sem heitir »Bræðrasjóður«, við
Möðruvallaskólann dálítill »Nemendasjóður«, og við prestaskólann
nokkrir styrkarsjóðir. Enn fleiri mætti nefna, þó smávaxnir sé.
BÓKMENTIRNAR hafa tekið allmiklum stakkaskiftum. Þær
eru nú margfalt auðugri og fjölskrúðugri, en þær vóru um síðustu
aldamót. Málið hefir verið hreinsað, stafsetningin bætt, ritlistin
fullkomnast, nýjar bókmentagreinir risið upp og þær, sem fyrir
vóru, umskapast. Að sýna þetta áþreifanlega, er ekki unt, nema
með því að rekja sögu bókmentanna gegn um alla öldina. En til
þess veitti ekki af sérstakri ritgerð, lengri en hér er rúm fyrir.
Vér verðum því að láta oss nægja fáeinar lauslegar bendingar.
Að því er skáldskapinn snertir, þá hefir mest borið á ljóða-
gerðinni eða lýriskum kveðskap. Pó hefir líka dálítið birtst af
episkum skáldskap eða söguljóðum, sumpart frumkveðnum, sum-
part þýddum Ljóðagerðin var reyndar í fullu fjöri og allmiklum
blóma í byrjun aldarinnar, en hún hefir þó á þessari öld komist
á miklu hærra stig en áður og náð meiri fullkomnun, bæði að því
er snertir háfleygi, viðkvæmni, fegurð og ytri búning. Sniðið eða
formið er orðið miklu fjölbreyttara og þýðara og braglistin meiri.
En auk þess að ljóðagerðin hefir fullkomnast hafa tvær nýjar
skáldskapartegundir bætst við. Hin fyrri þeirra er leikritin eða
dramatiskur skáldskapur, sem heita má að haldi innreið sína með
sjálfri öldinni, en þó sem harla ófullkomin tilraun. Á síðari hluta
aldarinnar hefir leikritagerðin náð töluvert meiri þroska, þó hún
sé enn á bernskuskeiði, enda uppskeran eftir öldina næsta lítil.
Hin nýja skáldskapartegundin er nóvellistíkin eða skáldsögurnar.
Á þeim fer fyrst að bóla um miðja öldina, og þó uppskeran sé
fremur lítil og töluvert misjöfn að gæðum, þá hefir þó í nokkrum
þeirra komið fram svo mikil snild, að þær verða að teljast sannar-
legur gróði fyrir bókmentir vorar.
Að því er sérstakar stefnur snertir, þá hefir hugsjónastefnan
eða ídealisminn verið drotnandi mestan hluta aldarinnar jafnt í
skáldskapnum sem í pólitíkinni. Þessi stefna hófst í Danmörku
um §jálf aldamótin, en til íslands barst hún fyrst að nokkru ráði um
1830, er júlíbyltingin hafði rafmagnað hugi manna og hleypt þjóð-
ernistilfinningunni í loga. Þá hneig og sverð og skjöldur fræðslu-