Eimreiðin - 01.01.1910, Page 1

Vísindalegar nýjungar og stefnubreytingar nú-
tímans.
Eftir Í'ORVALD THORODDSEN.
I. SKOÐANIR NÚTÍMANS UM FRUMEFNI OG
NÁTTÚRULÖG.
Alt jafnar sig, og þó er alt á ferb og flugi. »Panta hrei«
sagði hinn gríski spekingur, alt er á rensli og breytingu í heimi
þessum. Eins er um hugmyndir manna og heimsskoðanir, ein
aldan rís, fellur og hverfur fyrir annarri. Á seinasta fjórðungi
19. aldar voru náttúruvísindin komin á hátt stig: vísindamenn
þóttust búnir að fá vissa og fasta hugmynd um samhengi hinn-
ar líkamlegu tilveru og af þeim sannreyndum, sem fengist höfðu,
sköpuðu heimspekingar sér almenn fræðikerfi og heimsskoðun, en
rithöfundar og skáld bygðu aftur á vísindunum og heimspekinni
listkenningar sínar og siðfræðishugmyndir.
Vísirinn til nýrra andlegra hreyfinga fæðist jafnan fyrst í heimi
vísindanna, er oft lengi að þroskast og ryðja sér til rúms og
breiðast út meðal vísindamanna sjálfra, grípur svo smátt og smátt
rithöfunda og skáld, síðan hinn mentaða almenning, sem eitthvað
les og hugsar, og gagntekur að lokum eftir langan tíma hina
mentunarlitlu og mentunarsnauðu, múginn allan og heilar þjóðir;
en þá er oft hin upprunalega hreyfing fyrir löngu dauð og fallin
í gleymsku hjá hinum andlegu leiðtogum og annað komið í stað-
inn. Af þessu leiðir undursamlega margbreytni í skoðunum mann-
félagsins. Pað er eins og sálarlíf hverrar þjóðar sé samsett af ótal
lögum af ýmsum aldri eftir mentunar og gáfustigi einstaklinganna.
Fjöldi manna lifir enn á menningarstigi miðaldanna, og þessvegna
eru allar framfarir í stjórnarfari og siðgæði ákaflega hægfara,
1