Eimreiðin - 01.05.1911, Blaðsíða 40

sem oss er sagt, að búlendur þjóðarinnar séu 12,700,000 kr. virði, en
hús í kauptúnum 15,000,000 króna virði.
Svo er þá komið á Fróni, að húsaskrokkar í bæjum og kauptún-
um landsins eru orðnir meira virði en landið sjálft. Mundi slíkt geta
komið fyrir í nokkru landi undir sólinni, þar sem landbúnaður er í
þolanlegu lagi? Olíklegt þykir mér, að menn vilji eða geti í alvöru
haldið því fram.
Ef það, sem ég hér að framan hefi sagt, er rétt athugað, þá er
það þrent, sem liggur fyrir íslenzku þjóðinni að gera, sem hún má
til með að gera innan lengri eða skemmri tíma: 1. Að spara. 2.
Hætta að vera til. 3. Bæta landbúnaðinn með aukinni framleiðslu en
ódýrari vinnu.
Fjarri sé það mér að gera lítið úr sparnaði; þvert á móti álít eg
hann eitt aðalskilyrði til efnalegra þrifa, svo framarlega að hann sé
skynsamlega brúkaður. En það má fara með þann kost, sem á réttu
stigi er hvers manns prýði, svo að hann verði að lesti — að hann
verði að krenkjandi þjóðarböli, sem níði æ meir og meir andlegan og
verklegan þrótt bæði úr einstaklingum og fjöldanum. Þegar á að fara
að segja mönnum að sætta sig við köld og óheilnæm húsakynni, sætta
sig við að klæðast í tötra, sætta sig við að draga fram lífið á þeirri
ódýrustu og óaðgengilegustu fæðu, sem búið framleiðir, af því að alt
hitt verður að ganga í skuldirnar; sætta sig við að fara á mis við flest
þau nauðsynlegustu þægindi, sem nútíðin býður mönnum, þá er dygð
þessi, sparnaðurinn, orðin að þrældómsoki, sem hefir eyðilegging og
dauða í för með sér.
Hætta að vera til! Leiðinleg tilhugsun; þó jafnvel betri en að
lifa í eymd.
Þá er þriðja atriðið: að auka og bæta landbúnaðinn; og er það
eina úrlausnin á þessu langþýðingarmesta máli þjóðarinnar í verklega
átt, — svo þýðingarmiklu í mínum augum, að undir því er komin
framtíð hennar, að hún beri gæfu til þess, að leysa það rétt og leysa
það skjótt; því eftir því sem lengur dregst að bæta úr hinu núverandi
ástandi, eftir því sem þjóðin þarf lengur að stríða við hið fjárhagslega
ástand sitt, eins og það er nú, eftir því veikjast kraftar hennar og
viljaþrek til allra framkvæmda, og þar af leiðandi verða skilyrðin æ
minni og minni til viðreisnar, en óhugur eykst og menn hverfa úr
landi.
Líklegast eru þess fá dæmi, þar sem jarðrækt annars er þekt, að
jörðinni sé eins lítill sómi sýndur eins og úti á íslandi. Að vísu er
túnrækt sumstaðar í allgóðu lagi, og hefir allmikið verið að henni gert
á síðari árum ; og hefi ég fyrir satt, að hún í mörgum tilfellum gefi
allgóða vexti af fé því, sem í henni liggur, og í sumum tilfellum jafn-
vel ágæta. Þó er sú jarðrækt, eins og hún hefir verið og er gerð,
óheyrilega dýr. Og að hún skuli geta borgað sig finst mér full sönn-
un þess, að ef jörðin væri ræktuð á ódýrari og hagfeldari hátt, þá
mundi hún endurgjalda það þeim mun betur. En það er að eins til-
'tölulega lítill hluti af heytekju íslendinga, sem af túnum er tekinn;
stærsta part uppskerunnar gera menn í flestum tilfellum sáralítið til að
tryggja sér; hafa ár frá ári verið upp á örlæti náttúrunnar komnir