Eimreiðin - 01.05.1911, Blaðsíða 45

I 21
til stjórnarinuar baö hana náðarsamlegast aö senda landinu eitt
»karlsvín« og eitt »kvensvín« — runi og göltur, sýr og gylta
vóru ekki til í hans íslenzka orðaforða. Engin gæs var þá heldur
framar til í landinu né alifuglar aðrir en fáein hæns; en ekki munu
þau þá hafa verið höfð til verzlunar eða gróðabralls sem hjá
Hænsa-Póri forðum. Pá var og geitfé víðast útdautt, nautgripum
fækkað niður úr öllu valdi, allar skepnur meira og minna úrkynj-
aðar — og mannskepnan hvað mest.
En því ber ekki að neita, að síðustu áratugina hafa verið
gerðar lofsverðar tilraunir til að hrinda þessu í réttara horf. Og
talsvert hefir líka á unnist, svo að framleiðslan er nú orðin miklu
meiri en áður að tiltölu. Eetta játar herra Bíldfell líka. Hann
hefir séð það með eigin augum eftir 23 ára fjarvist. Og glögt er
gestsaugað. En hann segir, að það séu ekki efnalegar fram-
farir, þótt framleiðslan hafi aukist, búskapurinn batnað, túnin
stækkað, ef kostnaðurinn við þetta sé meiri en arðurinn, peningar
þeir, sem teknir eru til láns til þessara framkvæmda, geri ekki
meira en borga vexti og viðhald. fá séu menn að tapa — fara
aftur á bak efnalega.
Nokkuð kann nú að vera hæft í þessu, en þó er þetta varla
rétt skoðað, ef öll kurl koma til grafar. Satt mun það, að menn
séu engu betur staddir efnalega, skuldirnir engu minni, heldur öllu
meiri en áður. En orsökin er ekki sú, að endurbæturnar hafi ekki
borgað sig, gefið meiri arð, meira í aðra hönd. Nei, orsökin er
önnur, og hún er ekki ein, þær eru margar.
Pó að endurbæturnar gerðu ekki meira en borga vexti og
afborganir af þeim peningum, sem teknir hafa verið til láns til
þeirra, þá væri það engin sönnun fyrir því, að endurbæturnar
hefðu ekki í sjálfu sér gefið ákjósanlegan arð. Orsökin gæti verið
sú, að lánin hefðu verið of dýr og til of skamms tíma, og árlegar
afborganir því hærri en menn fengju rönd við reist. Og einmitt
þannig hefir því oft verið varið með íslenzk jarðabótalán hingað
til Lánsfresturinn hefir verið of stuttur og afborganirnar því of
háar. Hefði þetta verið á annan veg, mundi arðurinn ekki eín-
ungis hafa hrokkið til að borga lánin, heldur og gefið drjúgan
tekjuauka — jafnvel með því umbótalagi og þeim verkfærum og
vinnukrafti, sem nú tíðkast.
En einmitt þetta gleypir of mikið af arðinum. Umbótalagið
er of tafsamt og úrelt, verkfærin of einföld og lítilvirk, og vinnu-