Eimreiðin - 01.09.1920, Page 16

272
JÓN BISKUP VÍDALÍN
[ElMREIÐIN
þegar mælskan og orðgnóttin ætla að sprengja af sér
öll bönd og alt form. Ræðurnar eru jafnan með mjög
svipuðu formi. Fyrst er exordium eða inngangur, sem á
að leiða lesandann að umtalsefninu. Það byrjar nálega
ætíð með einhverri tilvitnun og er fremur þurt, fer út um
heima og geima, og er dálitið erfitt að sjá, hvert það
stefnir. Það er eins og hann hafi það til þess að sækja í
sig veðrið undir sjálfa ræðuna. Þó kemur fyrir, að hitinn
grípur hann strax, og verður exordíum þá með fullum
mælskueinkennum Vídalíns, eins og t. d. í hinni meistara-
legu ræðu á föstudaginn langa. Oft hefir þessum inngangi
verið alveg slept, þegar bókin var notuð til húslestra.
Exordium sveigist jafnan síðast að umialsejninu, og er
einkennilegt að athuga, hve umtalsefnin eru að jafnaði
með litlu meistarabragði hjá slíkum snillingi. Þau eru oft
bæði einkennilega sniðhöll við það, sem guðspjailið sýnist
gefa tilefni til, og hversdagsleg. Enda verður því ekki
neilað, að Vídalín heldur sér engu dauðahaldi við þau,
en lætur mál sitt koma víða við. Þetta stendur nokkuð í
sambandi við það, hve þrálátlega Vídalín heldur sér að
þessu eina, að prédika afturhvarf frá syndum og spillingu
til náðarstöðunnar hjá Guði, svo að efni ræðanna verður
oft býsna svipað, hvað sem umtalsefninu líður. Þó má
ekki misskilja þessi orð mín svo, að Vídalín sé að hjakka
í sama farið í mörgum ræðum sínum. Því fer fjarri, því
að auðlegð hans sýnist ótæmandi, heldur á eg við það, að
ræðan sveigist iðulega að svipuðu efni, hvað sem því
eiginlega umtalsefni líður.
Þá kemur sjálf ræðan, útleggingin. Byrjar hann hana
venjulega glæsilega, en þó hægt og stilt, og »undirbyggir«
ákaflega vandlega, hleður ritningarorðum og skarplegum
ályktunum í fastan grunnmúr. Svo er stundum eins og
hann alt í einu þykist vera búinn að búa nógu vel um
sig, og rýkur upp með afskaplegum krafti. Stundum er
það eitt orð eða setning, sem kemur honum af stað, og
stundum efnið sjálft, og er þá fljótur að tala sig í hita.
Fáar munu þær prédikanir vera í postillunni, að hann
taki ekki einhvern slíkan sprett. Sérstaklega mundu margir •