Bókasafnið - 01.01.1998, Qupperneq 15

Ágústa Pálsdóttir
Viðhorf
og lestur
Eftirfarandi grein byggist að mestu á rannsóknarverk-
efninu, Lestur í íslenskum fjölskyldum, sem unnið var
í tengslum við meistaraprófsnám mitt í bókasafns- og
upplýsingafræðum við Háskóla íslands undir leið-
sögn dr. Sigrúnar Klöru Hannesdóttur. Rannsóknin
er unnin sem hluti af norrænni rannsókn Skrifkultur og medie-
brug í nordiske familier sem Island hefur tekið þátt í frá árinu
1989. íslenskt heiti rannsóknarinnar er „Ritmenning og fjöl-
miðlanotkun í norrænum fjölskyldum“ og þátttakendur auk
Islands eru Danmörk, Noregur og Svíþjóð. Tilgangurinn með
rannsókninni er að varpa ljósi á nokkra félagslega og sálræna
þætti sem tengjast stöðu prentaðra miðla í norrænum löndum en
bækur hafa á undanförnum árum átt í vaxandi samkeppni við
aðra miðla. Megináhersla norrænu rannsóknarinnar beinist að
eftirfarandi þremur liðunt:
Að rannsaka notkun á miðlum í prentuðu formi, fyrst og
fremst lestur bóka, og bera saman við þá þróun sem hefur orðið
undanfarin 50-60 ár á notkun hljóð- og myndmiðla.
Að rannsaka með hvaða hætti lestrarvenjur og viðhorf til
lesturs flytjast á milli þriggja kynslóða. Sérstök áhersla er lögð
á að skoða lestrarvenjur á æskuárum og hvert hlutverk fjöl-
skyldunnar er sem áhrifavalds á þessu sviði.
Að rannsaka hvaða breytingar verða á væntingum til þess
hvaða hlutverki lestur gegnir. Hér er bæði átt við þær breytingar
sem verða á væntingum einstaklings á hinum mismunandi ævi-
skeiðum hans og einnig breytingar sem verða á væntingum
milli kynslóða.
Meistaraprófsrannsóknin afmarkaðist við íslenskan hluta nor-
rænu rannsóknarinnar og jafnframt við þann lið hennar sem lýt-
ur að því að rannsaka tómstundalestur hjá þremur kynslóðum
innan sömu fjölskyldu, þar sem sérstök áhersla er lögð á lestur
barna.
Aðferðafræði
í rannsókninni voru notaðar eigindlegar rannsóknaraðferðir en
þær henta vel í rannsóknum sem beinast að því að öðlast
heildstæða mynd af lífi og aðstæðum fólks og að skilja hlutina
eins og þeir koma þátttakendum fyrir sjónir. Tilgangurinn er
ekki að fá fram tölfræðilegt yfirlit yfir það svið sem rannsakað
er heldur að öðlast dýpri þekkingu á því hvaða merkingu þátt-
takendurnir sjálfir leggja í líf sitt og athafnir.
Eitt af einkennum eigindlegra rannsóknaraðferða er að þær
byggja á lýsandi rannsóknargögnum og að aðleiðslu er beitt við
greiningu gagnanna. Kenningar og tilgátur eru ekki settar fram í
upphafi rannsóknar heldur spretta upp úr gögnunum. Unnið er
út frá rannsóknarspurningum sem eru sveigjanlegar og taka oft
breytingum eftir því sem rannsóknin þróast og sá skilningur og
það innsæi sem fæst á fyrst og fremst upptök sín í gögnunum
(Taylor og Bogdan, 1984, s. 5). Eigindleg gögn geta því verið
grunnur að nýjum hugmyndunt og túlkunum og gefa tækifæri til
að uppgötva áður óþekkta þætti. Þessari rannsóknaraðferð hefur
ekki verið beitt áður hér á landi við rannsókn á tómstundalestri
barna. Forvitnilegt er að sjá hvaða árangur eigindleg aðferð
getur gefið þar sem hún veitir tækifæri til að nálgast viðfangs-
efnið á annan hátt en ef megindleg aðferð hefði verið notuð.
1.1. Þátttakendur
Tekin voru viðtöl við meðlimi sjö fjölskyldna, börn á aldrinum
10 til 12 ára, báða foreldra þeirra og afa og ömmur bæði í
föður- og móðurætt, alls 43 einstaklinga. Auk þess voru notuð
viðtöl við fimm fjölskyldur sem aflað hafði verið vorið og
sumarið 1990. Heildarfjöldi þátttakenda var því samtals 74 ein-
staklingar sem tilheyra 12 fjölskyldum.
Við val á þátttakendum var það sett sem skilyrði að börnin
byggju með báðum foreldrum sínum til að hægt væri að meta
áhrif frá bæði föður- og móðurfjölskyldu þeirra. Jafnframt mið-
aðist valið við að fá upplýsingar urn viðhorf og venjur hjá fjöl-
skyldum barna sem voru áhugasöm um lestur og einnig hjá fjöl-
skyldum barna sem höfðu lítinn áhuga fyrir lestri. Kynjaskipt-
ing milli barnanna var jöfn og einnig var jöfn skipting á fjölda
þeirra tjölskyldna sem bjuggu í þéttbýli og þeirra sem bjuggu í
dreifbýli. Fjórar af fjölskyldunum sem bjuggu í dreifbýli voru
búsettar í sveit en tvær voru búsettar í litlum kaupstöðum úti á
landi. Þær fjölskyldur sem búa í þétttbýli voru búsettar á höfuð-
borgarsvæðinu.
Haft var upp á þátttakendum þannig að leitað var til kunn-
ingja og þeir beðnir um að hafa milligöngu um að finna fjöl-
skyldur, utan sameiginlegs kunningjahóps, sem væru tilbúnar til
þátttöku. í einu tilviki vísuðu þátttakendur sjálfir á fjölskyldu
sem þeir þekktu.
1.2. Öflun gagna
Gagnasöfnun fór fram á tímabilinu ágúst 1995 til júlí 1996. 1
lok tímabilsins var rætt aftur við meðlimi þeirrar fjölskyldu sem
fyrst var talað við til að fá fram nánari upplýsingar um ýmis
atriði sem höfðu komið fram í viðtölum við hinar fjölskyld-
urnar. Gagna var aflað með opnum viðtölum sem fóru fram á
heimilum þátttakenda, utan eitt skipti þar sem rætt var við þátt-
takanda á vinnustað hans. Lengd viðtala var u.þ.b. hálf klukku-
BÓKASAFNIÐ 22. ÁKG. 1998
15