Bókasafnið - 01.01.1998, Page 45

fram vitnisburð prófessors í arkitektúr sem staðfesti að Arx væri
ekki ,bygging\ Vilks á ekki í digra sjóði að sækja og voru því
góð ráð dýr. Sem fyrr seldi hann sjálfan gripinn, en nú með
sama hætti og sumir gera þegar um er að ræða dýrar og fágætar
bækur. Með því að verðleggja hverja blaðsíðu í Arx á 100
sænskar krónur fékk hann þá fjárhæð sem til þurfti og 200 krón-
ur að auki. Þeir sem keyptu fengu þó ekki síðurnar með sér
heim heldur sérstakt skjal sem
staðfesti að ákveðin blaðsíða í
Arx væri eign viðkomandi.
Um þessar mundir vinnur Lars
Vilks að ,prentun’ eintaks númer
tvö af Arx en ætlunin er að alls
verði upplagið 50 eintök. Hvernig
skylduskilin munu eiga sér stað
er enn nokkuð óljóst því hvert
eintak vegur sem fyrr segir um
150 tonn. Sendingarkostnaður
fellur þó samkvæmt prentskila-
lögum ekki á prentsmiðjurnar
heldur eru það prentskilasöfnin
sem greiða póstburðargjaldið. Er
öllum ljóst að það verður ekki lítil
upphæð.
Þriðja eintakið af Arx varð lii í
sambandi við listasýningu á þorr-
anum 1994 í Helsingborg. Samtímis kom Arx út í 'pocket’ í
samtals 50 eintökum. Vasaútgáfan var úr steinsteypu og pappír,
10x15x5 cm að stærð og vóg 0,6 kg. Eftir sýninguna var hins
vegar þriðja eintakið rifið sundur og glataðist þar með alger-
lega.
* * *
Nú er eflaust margur sem segir að Arx sé ekki bók. Hvað er þá
bók? Eitthvað sem er innbundið í spjöld og hægt er að fletta.
Hvað þá um papýrusrúllur? Hvað með leirtöflur? Hvað með
rafrænu bókina? Nei, bók er miklu meira en það sem er prentað
á pappír og bundið í spjöld.
Það sem hefur númer samkvæmt ISBN-kerfinu hlýtur að
teljast bók. Það eru að sjálfsögðu til margar bækur án ISBN, en
Arx er ekki bók utan númerakerfisins. Allar bækur hafa ein-
hvern höfund, þótt oft sé hann ókunnur eða feli sig á bak við
dulnefni. Þannig er ekki með Arx. Höfundurinn er þekktur.
Flestar bækur hafa einhvern titil, og það hefur Arx, sent meira
að segja hefur undirtitil sem lýsir nokkuð innihaldinu. Einhver
gömul skilgreining segir að bók skuli vera a.m.k. 49 síður. Arx
er 352 síður. Önnur skilgreining segir að bók skuli kosta a.m.k.
einn dollar. Arx kostar yfir 10.000 dollara.
Arx er bók sem hægt er að lesa. Margar síður hafa ýmis tákn
faststeypt, það eru ekki beinlínis bókstafir heldur meira í ætt við
fornar myndrúnir. Þar má nefna gömul armbandsúr sem sýna
sumartíma, þar er sænsk smámynt sem sýnir verðlag hér á árum
áður, flöskuupptakari sem sýnir margt, byssugikkur sem sýnir
enn meira og húslykill sem sýnir að einhvern tíma hafa verið til
verðmæti einhvers staðar sem þurfti að læsa inni. En er Arx
bók?
* * *
Þær bækur sem við höfum vanist uppfylla ákveðin skilyrði sem
gera þær að bókum. Og þá hugsum við fyrst og fremst um það
sem prentað er í prentsmiðjum í
stórum eða litlum upplögum.
Prentaða bókin er hins vegar
frekar ný miðað við sögu bókar-
innar sem teygir sig þúsundir ára
aftur í tímann. Fyrir aðeins 550
árum voru ekki til neinar prent-
aðar bækur. Allar bækur voru
handskrifaðar. Handskrifaða bók-
in er að því leyti frábrugðin hinni
prentuðu að einungis er til eitt
eintak af hinni handrituðu, hinar
prentuðu eru til í einhverju upp-
lagi þar sem öll eintökin eru eins.
Þó eru frávik frá þessu og á það
við um báðar gerðirnar. Hand-
ritaðar bækur voru fjöldafram-
leiddar, stundum með svo ntikilli
nákvæntni að fleiri eintök virðast
alveg eins. Einungis við nákvæma skoðun kemur í ljós að mis-
munur er á eintökunum. Prentuðu bækurnar hins vegar voru
stundum handgerðar að einhverju leyti. Þar er handskreyting
eða lýsing þeirra algengasta dæmið um mismun. En það gat líka
komið fyrir að hafin var prentun einhverrar bókar þegar menn
uppgötvuðu einhverja prentvillu eða annan ágalla, og þá var
villan lagfærð í sátrinu og prentun síðan fram haldið. Þar með
voru prentuðu eintökin ekki öll eins, og þannig er ekkert öruggt
undir sólinni í þessum efnum.
Áður en codex-formið kom til sögunnar á 1. eða 2. öld e. Kr.
voru papýrusrúllur algengasta bókarformið. Það átti sér mörg-
þúsund ára sögu, sem m.a. má sjá af fornum myndristum sem
fundist hafa. Breytingin sem varð þegar skinnið kom til sög-
unnar og papýrusinn vék til hliðar gerbreytti útliti bókarinnar.
Það er mesta breyting sem orðið hefur í sögu bókarinnar frá
upphafi fram á vora daga. Blaðsíður urðu til í stað þess að ein-
ungis höfðu áður verið til dálkar. Róttækasta breytingin var að
sjálfsögðu sú að unnt var að hætta lestri og loka bók í codex-
formi án þess að þurfa að ,spóla til baka’ eins og gera þurfti til
að rúllurnar væru tilbúnar fyrir nýjan notanda. Codex-formið er
ein merkasta uppgötvun sem maðurinn hefur gert og hefur
staðið af sér allt í nær 2000 ár.
Á undan papýrusrúllunum voru leirtöflur notaðar til að rita á.
Bókasafnið í Ebla, elsta stóra bókasafnið sem vitað er unt, var
fyrir 4500 árum fullt af leirtönum sem raðað var í hillur eftir
Ookkunarkerfi til þess að unnt væri að finna það sem að var
leitað.
* * *
Fjaran er stórgrýtt og ólendandi þar á bát, svo eina leiðin liggur um
einstigi niður snarbrattan kleltavegginn. Endafór enginn þangað þar
til Lars Vilks, ungur maður sem bjó þar í nágrenninu og stundaði
jafnframt doktorsnám í listfrœðum við Lundarháskóla, reikaði þangað
eitt sinn árið 1980. (Ljósm. Ingmar Skogar)
BÓKASAFNIÐ 22. ÁRG. 199«
45