Bókasafnið - 01.01.1998, Blaðsíða 63

tilfellum tilneydd til að taka afstöðu og bæði skilgreina not-
endahópa sína og jafnvel forgangsraða þeim að einhverju leyti.
Háskólanemar þurfa að fá betri upplýsingar um mismuninn á
almenningsbókasafni og háskólabókasafni og um leið hvaða
þjónustu er að vænta frá hvorri safnategundinni fyrir sig. I
Östergötaland hefur upplýsingum verið dreift til háskólanema,
sem segja til um hvaða þjónustu almenningsbókasöfn veita
þeim og hvaða þjónustu þau veita þeim ekki. Að sama skapi fá
nemendur hliðstæðar upplýsingar í notendafræðslu í háskólan-
um (Klasson 1988).
2.2 Almenningsbókasöfn eru flóknar stofnanir
Almenningsbókasöfn eru að mörgu leyti flóknar stofnanir.
Bókasöfn eru ekki gróðastoínanir, þeim er ætlað að veita þjón-
ustu. Af þessu leiðir að erfitt er að meta
framleiðsluna (sem á bókasöfnum er
þjónustan) bæði frá efnahagslegu og
gæðalegu sjónarmiði. Það er að sama
skapi flókið að greina og meta gildi
þjónustunnar (Ginman 1992).
Ahugi fyrir því að aðlaga þjónustuna
að viðskiptavininum fer oft saman við
áhuga fyrir markaðssetningu. Þeirri
skoðun er æ oftar haldið á lofti, að
bókasöfn þurfi að markaðssetja sig
betur. Bókasöfnum myndi ganga betur
að ná markmiðum sínum ef þau tækju
meira tillit til markaðarins. Þetta gildir
ekki aðeins um markaðssetningu á
þjónustu, heldur einnig um greiningu á því hvaða þjónustu
notendur hafa þörf fyrir (Ginman 1992).
I rannsókn sem gerð var af bókasafns- og upplýsingafræði-
deild Háskólans í Ábo í Finnlandi (Turku) kom í Ijós að af 25
rannsóknarbókasöfnum höfðu aðeins sex þeirra fyrir alvöru
reynt að greina þarfir viðskiptavina sinna. Ein af ástæðunum
fyrir þessu áhugaleysi sögðu yfirbókaverðirnir vera þá að þeir
vildu ekki auka notkunina á bókasafninu (Ginman 1992).
Olaisen et al. halda því fram að almenningsbókasafn sé mjög
gott dæmi um stofnun með lokað kerfi (closed system organiza-
tion). Höfundarnir eru þeirrar skoðunar að viðskiptavinir skipti
afar litlu máli í stofnunum med lokuð kerfi og að bókasöfn
bjóði einfaldlega viðskiptavinum sínum þá þjónustu sem bóka-
safnsfræðingar telji nauðsynlega (Olaisen et al. 1996). Höf-
undarnir telja einnig að þjónustan fari fram samkvæmt skilmál-
um stofnunarinnar. Það sé ekki lögð áhersla á hvaða kröfum og
þörfunt unnið er eftir eða á þann árangur sem hefur náðst.
Bókasöfn séu mótuð eftir miðstýrðum þörfum og staðlaðri
þjónustu. Stofnunin þykir flókin, þar sem hún hefur mörg hlut-
verk og beinir þjónustu sinni til margra mismunandi markhópa
án þess að hafa skýr markmið sem hún vinnur eftir eða for-
gangsraða því sem er mikilvægast. Olaisen et al. (1996) lýsa
bókasöfnum sem „sjúkri“ stofnun (patologisk).
Notendur almenningsbókasafna eru þverskurður af samfélag-
inu. Þeir eru litríkur hópur fólks sem gerir mismunandi kröfur
til bókasafna, hefur mismunandi skoðanir, bakgrunn, áhugamál
o.s. frv. Þetta gerir það að verkum að hlutverk almennings-
bókasafna, þ.e. að veita almenningi þjónustu, verður afar flókið
(Vestheim 1997).
1.3 „Meðal" Jón
Samkvæmt Vestheim (1992) lifir sú skoðun innan bókavarða-
stéttarinnar að til sé svokallaður „meðalnotandi” sem geri kröf-
ur til ákveðinna grunnþjónustuliða. Þjónustan eigi að vera án
endurgjalds svo að allir hafi sama rétt til hennar án tillits til
efnahags. Frá sögulegu sjónarmiði er „meðalnotandinn" hug-
myndafræðileg mynd af manneskju sem varð til upp úr menn-
ingarpólitískri og félagspólitískri sýn sem fyrst kom fram á 19.
öld, en sem hefur verið ráðandi á Norðurlöndunum eftir síðari
heimsstyrjöld. Þrátt fyrir þann skilning innan bókavarðastétt-
arinnar að til sé „meðalnotandi” hefur
enginn hitt hann í eigin persónu. Bóka-
varðastéttin lætur það þó ekki hindra
sig í því að veita þessum notanda, sem
ekki er til, eins góða þjónustu og hægt
er.
Ný kröfuhörð kynslóð bókasafnsnot-
enda vex nú upp. Eitt dæmi um hina
nýju kynslóð eru háskólanemar. Þegar
þessir notendur koma á bókasöfn verða
samskiptin á milli þeirra og bókavarð-
anna að breytast. Samskiptin verða tví-
hliða í stað einhliða áður. Þessir kröfu-
hörðu notendur vilja sjálftr ákveða
hverskonar þjónustu þeir fá. Bókasafn-
ið reynir þá að mæta notandanum sem einstaklingi með
sérstakar þarfir (Vestheim 1992).
1.4 Hvert er hlutverk almenningsbókasafna?
Eins og nafnið gefur til kynna eru almenningsbókasöfn fyrst og
fremst ætluð almenningi og í lögum um sænsk bókasöfn frá
1996 stendur skýrt að almenningsbókasöfn skuli vera öllum
opin (Bibliotekslag 1996). Vestheim (1992) er þeirrar skoðunar
að þjónusta við háskólanema sé ekki eitl af meginhlutverkum
almenningsbókasafna. En þar sem nemendur sækja mikið til
þeirra lenda þau í vanda. Annarsvegar þurfa almenningsbóka-
söfn að taka tillit til símenntunar almennings og annarra hags-
muna hans og hins vegar þarf bókasafnið að mæta auknum
kröfum frá háskólanemum. Skot-Hansen er sammála Vestheim
um að það sé ekki hlutverk almenningsbókasafna að veita
háskólanemum þjónustu. En þar sem menntastofnanirnar veita
ekki nemendunt þá þjónustu sem þeir þurfa leita þeir í æ nteiri
mæli til alntenningsbókasafna (Skot-Hansen 1996).
1 ástralskri rannsókn þar sem kannað var hlutfallslegt mikil-
vægi þriggja hefðbundinna hlutverka almenningsbókasafna
(tómstunda-, menntunar-, og upplýsingahlutverk) kemur frarn
að aðeins 3% bókasafnsfræðinga telja að menntunarhlutverkið
sé mikilvægast. Þrátt fyrir þetta töldu 95% bókasafnsfræðing-
anna að bókasafninu bæri skylda til að taka ábyrgð á fullorðins-
fræðslunni. Að sama skapi var meirihluti bókasafnsfræðinganna
þeirrar skoðunar að bókasafnið ætti að veita fjarnemum þjón-
Almenningsbókasöfn, sem eru ein
mikilvægasta menningarstofnunin í
landinu, virðast sífellt þróast meira í
þá átt að verða mennta- og
rannsóknarbókasöfn og samtímis
mæta menningarmálin afgangi.
63
BóKASAFNIÐ 22. ÁRG. 199K