Bókasafnið - 01.01.1998, Blaðsíða 36

eins. Verkaskipting og sérhæfing var skýr. Einn munkur gat t.d.
borið ábyrgð á verkun skinnsins, sem nota átti í handritið. Það
var mikil vinna að súta, skrapa og síðan að slétta það. Þá var
það skorið í hæfilega stórar arkir. Skrifarinn byrjaði sitt vanda-
sama verk við uppskriftir með gæsa-
penna. Hann skildi eftir eyðu fyrir upp-
hafsstafi sem síðan voru málaðir og út-
flúraðir af þeim sem höfðu skreytinguna
sem sérgrein. Vandvirkir og viljugir skrif-
arar voru mikils metnir og hefur löngum
verið horft til framlags þeirra til menn-
ingarsögunnar.
I klaustrunum varð metnaðarmál að
eiga sem bestan kost rita og til þess að
fjölga ritum lánuðu klaustrin bækur sín á
milli til að skrifa upp eftir þeim eða þá
voru munkar sendir í heimsókn í annað
klaustur til að skrifa upp á staðnum eftir-
sóknarvert rit.
Bækur voru munaðarvara. Þær voru
afar dýrar og urðu eðlilega eingöngu eign
auðmanna. Einkabókasöfn verða sýnileg
um eða nokkru fyrir 1200.
Tvenns konar skriftarhefðir, sem bárust frá suðri, urðu til á
Norðurlöndum. í fyrsta lagi var rúnletrið tölvert notað fyrir stutt
skilaboð, galdra (töfra) og til skreytinga. Rúnaletrið var fyrir
þegar latnesku bókstafirnir, sem voru einkum notaðir af kirkju
og stjórnvöldum, tóku að breiðast út á Norðurlöndum en það
var um eða fyrir árið 1000. Voru þeir mikið notaðir við ýmsa
texta bæði á latínu og á norrænum málum. Rúnir þóttu vera
tæki heiðinna manna og smám saman ruddi latínuletrið þeim í
burtu.
Ný starfsstétt varð smám saman til með tilkomu háskólanna í
Evrópu á 11. og 12. öld því eftirspurn á bókum jókst auðvitað í
kjölfar þeirra. Bókagerð læddist því smám saman út fyrir veggi
klaustranna. Stétt leikmenna sem fengust við gerð bókfells,
skrifara, skreytara og bókbindara óks hratt í háskólabæjunum.
Skrifarar, sem ekki voru lærðir, heldur leikmenn héldu iðju
sinni áfram allar miðaldir og voru þeir aðal uppspretta letur-
gerðar ásamt öðrum síðari skrifurum sem voru farandskrifarar.
Þeir urðu m.a. eftirsóttir við hirðir aðalsmanna. Hinn snjalli
skrifari í Evrópu var afsprengi hámenningar á hinu sögulega
tímabili síðmiðalda. Hann hafði möguleika á að afla sér góðrar
menntunar og gekk að tiltölulega þægilegu og rólegu lífi vísu.
Hann ferðaðist um tiltekin svæði og bauð fram þjónustu sína.
Oftast bar hann með sér úrklippubók með sýnishornum til að
sýna hversu fær hann var. Við vitum heilmikið um færni hans
vegna stafrófsins sem hann skrifaði. Snemma urðu menn þess
áskynja að þekkingu fylgdi vald og ekki síður virðing. Listin að
skrifa var órjúfanlegur hluti af þekkingu.
Skrifletrið var undanfari leturgerðar prentlistarinnar og
athyglisvert er að lengi vel reyndu prentarar í Evrópu að líkja
eftir skrifletri við gerð bókstafa til prent-
unar bóka sinna. A Islandi helst óvenju-
lengi að skrifa upp prentaðar bækur og
urðu uppskriftir oft nákvæm eftirlíking af
prentaða eintakinu. Engum blandast hug-
ur um að færni í lestri og skrift er lykill
að auðugra mannlífi. Skriftin hefur borið
stórkostlegan arf, sem er reynsla, hugs-
anir og minningar kynslóða, frá einu
menningarsvæði til annars. Lýk ég
þessum pistli með vísunni góðkunnu.
Að lesa og skrifa list er góð,
læri það sem flestir;
þeir eru haldnir heims hjá þjóð
höfðingjarnir mestir.
(Gömul vísa).
Heimildir:
Bonniers varldshistoria. Red. Erling Bjöl. Stockholm: Bonniers Fakta Bokförlag
AB, 1982.
Dahl, Svend: Bogens historie. 2. udg. Kobenhavn: P Haase & S0ns forlag, 1970.
Diringer, David: [Hand-produced book]. The book before printing: ancient,
medieval, and oriental. New York: Dover, 1982.
Drogin, Marc: Medieval Calligraphy: its hislory and technique. New York: Dover,
1989.
Durban-Hansen: Skrift og typer. Oslo: [s.n.], 1960.
Focus. Red. Kaj Martelius. 3. omarb uppl. Bd. 4. Stockholm: Almqvist & Wiksell,
1976.
Focus: konsten II. Red. Stig Stocke. Bd. 9. Stockhoim: Almqvist & Wikscll, 1979.
Gaur, Albert: A History ofWriting. London: The British Library, 1987.
Jean, Georges: Skriftens historia genom sex tusen ár. Stockholm: Berghs förlag
AB, 1991.
Nordberg, Michael: „Klostrens skrivare raddade kulturarvet." Popular historia .
Lund: Historiska Media AB, nr 5/96.
Þorsteinn Þorsteinsson: „Þættir úr letursögu". Bökarauki í Prent eflir mennt eftir
Inga Rúnar Eðvarðsson. Reykjavík: Hið ísl. bókmenntafélag, 1994.
Summary
The History of Writing
In this article the author recounts the history of writing from the first attempts at
communication by sign language up through the period when writing had become
a well-developed discipline similar to that which we know today. The article
includes, amongst others, accounts of the famous clay tablets in Mesopotamia,
hieroglyphics and the Egyptian death-books. The greatest emphasis is placed on
Europe and the origin of the Latin alphabet. The spread of Christianity and the
resulting manuscript production is also described. The author concludes by
describing the development of writing in the North, mentioning both the ancient
runes and the advent of the Latin alphabet which superseded the runes ca. 1000
A.D.
' Á. A.
36
BÓKASAFNIÐ 22. ÁRG. 1998