Bókasafnið - 01.01.1998, Síða 21

Dr. Sigrún Klara Hannesdóttir
Lestur er bestur
Um lestur íslenskra barna og unglinga
Hversu oft höfum við ekki heyrt þá klisju að
við íslendingar séum bókaþjóð. í raun og veru
þykir okkur svolítið vænt um að geta kallað
okkur bókaþjóð því það er okkar aðferð við að
sýna umheiminum hátt menningarstig
þessarar litlu þjóðar. Það er ef til vill þess vegna sem nú læðast
að okkur smá efasemdir um hvort þetta sé í raun og veru rétt
þegar við lesum um að lestri og læsi íslenskra barna fari
hrakandi og stærri og stærri hluti hvers árgangs lesi alls ekki
neitt. Tónlistin glymur á fjölda rása þar sem hið talaða orð
heyrist varla og það sem heyrist er oft á tíðum engin gullaldar
íslenska. Tölvur og Netið mikla hafa lætt sér inn á flest heimili
landsins og rnargt ungt fólk er sólgið í þá skemmtun og spennu
sent þessi nýi miðill býður.
Orðstír Islendinga sem bókaþjóðar er samt sem áður sterkur
og útlendingar furða sig á allri þeirri bókaútgáfu sem á sér stað
hjá þessu litla málsamfélagi. Það er einkum barnabókaútgáfan
sem vekur mikla athygli og furðu erlendra ntanna sem hingað
koma. Það er þeim óskiljanlegt hversu margir titlar eru gefnar
út fyrir svona örlítinn markað. Allir vita að til þess að gefa út
bók þarf að vera fyrir hendi ákveðinn markaður og eftir því sem
bókamarkaðurinn er stærri má reikna með að fleiri titlar komi
út og jafnframt eru bækurnar ódýrari sem aftur hefur áhrif á
markaðsstöðu þeirra í samkeppni við aðra vöru.
Ein einfaldasta skýringin á því að íslensk barnabókaútgáfa er
jafnsterk og raun ber vitni hefur ávallt verið talin sú hefð ís-
lendinga að gefa börnum sínum bækur í jólagjöf umfram aðra
hluti. Þar með skapast markaður sem gerir það mögulegt fyrir
útgefendur að bjóða íslenskum börnum upp á talsverða fjöl-
breytni í bókavali á sínu móðurmáli. En ef þessu er svo háttað
má lfka draga þá ályktun að án jólabókahefðarinnar sé bóka-
útgáfa fyrir börn illmöguleg án opinberra styrkja.
I ljósi þess hve lítið er vitað í raun og veru um þetta fyrir-
brigði þótti við hæfi að reyna að rannsaka nokkra þætti þess
flókna samspils sem gerir íslenskum börnum kleift að fá bækur
á sínu móðurmáli. Hér er um að ræða samspil sem nær til rit-
höfunda, bókaútgefenda, bókabúða og síðast en ekki síst neyt-
endanna, barnanna sem fá bækur í jólagjöf og áhuga þeirra á
lestri. Börnin kaupa ekki sjálf sínar bækur og þess vegna er enn
einn þátturinn í þessu samspili tengsl þeirra við gefendur bók-
anna. Því er forvitnilegt að skoða hversu áhugasöm börn eru um
bækur og lestur því ef áhuginn á lestri minnkar, minnkar jafn-
framt áhugi gefenda á að gefa bækur. Þeir sem leita að jólagjöf-
um reyna oftast að finna það sem móttakandinn hefur áhuga á.
1. Rannsóknaraðferð
Rannsóknarverkefnið sem liggur að baki þessarar greinar var
hannað til þess að afla upplýsinga um ýmislegt er snertir þennan
þátt íslenskrar menningar. Gögnum var safnað í janúar 1997.
Fengið var slembiúrtak allra 10, 12, 14 og 16 ára ungmenna á
landinu, alls 800 einstaklinga. I úrtakinu voru 100 strákar og
100 stelpur í hverjum aldurshópi. Var hringt í þá sem til náðist
og talað við þá í urn fimm mínútur þar sem þeir voru spurðir um
ýmislegt varðandi jólabækur og gefendur þeirra, lestur og eftir-
lætisbækur, Internetnotkun og bókasafnsnotkun. Aður en könn-
unin var gerð var forráðamönnum 10, 12 og 14 ára barna sent
bréf og þeir beðnir um leyfi til að talað væri við börnin og þeim
gefinn kostur á að hafna þátttöku. Aðeins örfáir foreldrar höfn-
uðu þátttöku og er það ákaflega þakkarvert hversu góðar undir-
tektir fengust við þessari beiðni. Fimm háskólanemar önnuðust
hringingarnar: Fanney Kristbjarnardóttir, Hallgrímur Indriða-
son, Rósa Lyng Svavarsdóttir, Sólveig Haraldsdóttir og Svava
Guðjónsdóttir. Þær Sólveig og Svava unnu svo B.A.-ritgerð sína
í bókasafns- og upplýsingafræði vorið 1997 upp úr gögnum yfir
14 og 16 ára ungmenni.
í heild var svarprósentan 88,1% sem telst mjög vel viðun-
andi. Bestar voru heimturnar hjá 12 ára börnum eða 91,5%
(183), 14 ára svarendur voru 90,5% (181) hópsins. Af 10 ára
börnum náðist í 87,5% (175) og af 16 ára hópnum náðist í
84,5% (169). Niðurstöður byggjast því á viðtölum við 708 börn
og unglinga. Heiðrún Sigurðardóttir, bókasafnsfræðingur, sló
öll gögnin inn í SPSS og keyrði út nauðsynlegar töflur.
Þeir þættir sem teknir eru fyrir í þessari grein eru einkum þær
niðurstöður sem snúa að lestri og tengslum lesturs við jóla-
bækur. Einnig er skoðaður kynjamunur, búsetumunur og aldurs-
munur hvað snertir lestur og bækur sem jólagjafir.
2. Eru jólin lestrartími?
Lestur íslenskra ungmenna um jól 1996
I þessari rannsókn var spurt hvort viðkomandi hefði lesið bók
frá því um jól. Hér er um að ræða 2-3 vikur, frá jólum og fram í
janúar þegar könnunin var gerð.
Tafla 1.
Bóklestur frá því um jól (%)
BÓKASAFNIÐ 22. ÁRG. 1998
21