Dagblaðið Vísir - DV - 14.11.1987, Blaðsíða 17

LAUGARDAGUR 14. NÓVEMBER 1987.
17
!
Skýrsla um íslensku-
kennslu, 2. grein
í síðasta pistli kynnti ég skýrslu
Baldurs Hafstað um íslensku-
kennslu í framhaldsskólum.
Niðurstaða skýrsluhöfundar var á
þá leið að ktafsetningarkennsla
væri ekki árangursrík, ekki tækist
að glæða málfræðiáhuga nemenda,
nemendur fengju gott yfirlit yfir
fomar og nýjar bókmenntir, yfir-
ferð ritgerða væri ómarkviss og
þjálfun nemenda þar af leiðandi lít-
il og menntunarskortur kennara
kæmi í veg fyrir kennslu í fram-
sögn og upplestri.
Astandið virðist ekki vera fallegt
og reyndar er flest þetta satt. En
um leiö eru niðurstöður skýrslunn-
ar rangar. Þetta hljómar undarlega
en það má líta skýrsluna frá ólíkum
sjónarhomum. Hún segir okkur
sitthvað um skoðanir íslensku-
kennara og að því leyti er hún rétt.
Hún segir okkur hins vegar litið
um raunverulegan árangur nem-
endanna. Við höfum nefnilega
ekkert til að miða við. Okkur er í
fyrsta lagi óljóst hvert markmiðið
er með íslenskukennslunni. í öðru
lagi getum við ekki borið árangur
nemenda í vetur saman viö árang-
ur nemenda fyrir 10-20 áram en
það er þó sá samanburður sem svíf-
ur yfir vötnum títtnefndrar
skýrslu.
Fjölgun nemenda
Nú fer meirhluti unglinga í fram-
haldsskóla og lýkur stúdentsprófi,
gagnstætt því sem var fyrir nokkr-
um áratugum þegar framhalds-
skólanám var forréttindi mjög
fárra í hvetjum aldurshópi. Afleið-
ing þessa er ekki að slakað sé á
kröfum, eins og oft heyrist haldið
fram; þvert á móti eru kröfur til
meirihluta unghnga stórauknar.
Flestar hefðir ,okkar í skólastarfi
miðast hins vegar enn sem fyrr við
htla forréttindahópinn. Vinnuað-
ferðir, væntingar okkar og kröfur
til nemenda eru þær sömu: Við
ætlumst til þess að allir verði jafn-
góðir og fáir voru áður. Þetta gerist
einfaldlega ekki. Og þegar það
kemur i ljós hættir mönnum til að
leggjast í þunglyndi og telja allt
skólakerfið ónýtt, kennarana lé-
lega og nemendurna vitlausa.
I ljósi þessa er út i hött að bera
nemendur framhaldsskóla núna
saman við þá sem áöur stunduðu
nám. Þetta eru tveir gjöróhkir hóp-
ar og árangur þeirra eftir því.
Annars vegar forréttindahópurinn,
hins vegár þorri allra unglinga.
Hvað gerðu þeir sem ekki fóra í
framhaldsnám fyrir tuttugu áram?
Jú, þeir fóra að vinna og qkki
nokkrum skólamanni datt í hug að
hafa áhyggjur af því hvort þeir
kynnu að lesa og skrifa og hvort
þeir læsu bækur í frítímum eða
gerðu eitthvað annað. Þegar síðan
þessi hluti unghnganna kemur í
framhaldsskóla þá reka menn upp
stór augu og furða sig á því hvað
þeir eru vitlausir!
Við þetta má síðan bæta aö fjölg-
Eiríkur Brynjólfsson
un nemenda gerir stórauknar
kröfur til kennara án þess að þeim
sé það á nokkran hátt umbunað,
hvorki í launum né vinnuaöstöðu.
Breyttar aðstæður
Áhugamál, tómstundagaman og
uppeldisaðstæður unglinga hafa
breyst veralega án þess að skóhnn
komi þar til móts eða hafi breyst.
Sumt af því sem börn og unghngar
„lærðu“ á heimilum sínum áður
læra þau hvergi nú. Ég nefni eitt
dæmi, bóklestur. Það virðist vera
svo að bóklestur á heimilum hafi
minnkaö veralega. Þrátt fyrir að
þetta sé viðurkennt og sömuleiðis
það að bóklestur leggi líklega mik-
hvægasta grunninn að málþroska
hvers og eins þá hefur skólinn ekki
komið th móts við þessar breyttu
aðstæður með því að auka bóklest-
ur nemenda.
Þegar svona skýrslur koma fram
í dagsljósið eru viðbrögð oft á þá
lund að menn dæsa og segja stund-
arhátt: „Heimur versnandi fer.“
Sumir halda þvi hka fram að í nú-
tímaþjóðfélagi sé orðið svo erfitt
að lifa að það sé varla gerlegt með
góðu móti; einkum fyrir unglinga.
Þetta hafi allt verið miklu betra
fyrir tiu - tuttugu árum. Slíkt gaf
að lesa í Morgunblaðinu 5. nóv-
ember sl. Þar stóð í grein eftir
íslenskukennara við Fjölbrauta-
skólann í Breiðholti: „Eg tel mig
hafa upplifað gjörbreytta afstöðu
ungs fólks til náms frá því ég var
sjálfur í framhaidsskóla, fyrir um
15 áram. Hugsun ungs fólks er nú
sundurlausari, dreifðari og tættari
en fyrir rúmum áratug, og þótti
mörgum þá þegar nóg um. Það er
miklu erfiðara að vera ungur um
þessar mundir en þá. Ef ungt fólk
vill komast hjá því að vera eins og
rekald í stórsjó verður það að
skipuleggja tíma sinn því það er svo
miklu fleira á boðstólum en fyrir
fáeinum árum, miklu fleira en
nokkur maður getur sinnt.“ Síðan
fer höfundur hörðum orðum um
nýjar útvarpsstöðvar og neyslu-
kapphlaup.
Hugsun ungs fólks nú á dögum
er ahs ekki „sundurlausari, dreifð-
ari og tættari" en áður, og nú um
mundir er ekkert „erfiðara" að
vera ungur. Hins vegar hafa vissar
aðstæður breyst og það er öðravísi
að vera unghngur nú en áður. Og
þá vaknar áleitin spurning: Hvem-
ig bregðast kennarar og skóh við
breytingum?
Gefum okkur það að nýjar út-
varpsstöðvar hafi vond áhrif á
málfar unglinga. Og spyijum svo:
Hvaö gerir skólinn eða hefur gert
til að sporna við fæti? Ég get sagt
ykkur alveg eins og er, að hann
gerir ekki nokkurn skapaðan hlut.
Skólinn og kennarar hefðu átt að
sjá þetta fyrir og gera viðeigandi
ráðstafanir.
En íslenskir skólar era hálfgerðir
attaníossar og þess vegna kemur
það sífellt á óvart að fyrir utan
skólastofumar er þjóðfélag sem
tekur hreytingum.
Niðurstaða mín er reyndar sú að
íslenskuþekking unghnga nú sé
meiri og almennari en nokkru
sinni fyrr. En í sífehdri sókn okkar
að markvissari og betri menntun
þá er unnt að gera betur og það
verður að vera markmið okkar. En
til þess þarf meðal annars að búa
miklu betur að skólunum. Það þarf
sömuleiöis að meta starf kennara
miklu meira en nú er gert, bæði í
launum og vinnuaðstöðu. Þess
vegna má svona skýrsla aldrei
veröa til þess að gera menn niður-
dregna heldur efla mönnum kjark
til að laga það sem aflaga fer.
Vísnaþáttur
Bamaglingur frónbúans
Árið 1947 var ritgerðum Áma
Pálssonar prófessors safnað í bók
og gaf Helgafell út. Hún heitir „Á
víð og dreif‘. Þar minnist hann vin-
ar síns, Andrésar Bjömssonar,
skálds og leikara. Þaðan er tekið
það sem hér er sett með thvitnun-
armerkjum og vísur sem í þeirri
grein era. En hér era úrfellingar
og sums staðar önnur röð orða en
þar er:
„Ég hygg að Andrés Björnsson
sé einn þeirra fáu manna sem
verða mér minnisstæðir til ævi-
loka. Ekki er það vegna þess að
hann ynni þrekvirki um ævina né
færðist stóra hluti í fang. Það var
einmitt eitt höfuðeinkenni hans að
hann treysþ aldrei sjálfum sér, svo
sem vera bar, hugsaði aldrei nógu
hátt. En hann har nokkra þá hluti
með sér sem fátíðir era, einkenni-
legir og aðlaðandi. Hann bjó bæði
yfir gáfum og gæðum. Hann var
einfaldur maður í gamalli og góðri
merkingu þess orðs. Andrés kom
th Kaupmannahafnar haustið 1905.
Hafði skrifast út úr skóla þá um
vorið með hárri einkunn... efstur
þeirra er þá tóku próf... Gáfur
hans höfðu vakið athygli... og
fregnir borist til Kaupmannahafn-
ar... skólabræður hans höfðu
sérstaklega orð á því að hann væri
slyngasti hagyrðingur sem þá væri
í skóla.
...Fundum okkar bar bráðlega
saman, eftir að hann var
kominn... Lét hann þá oft íjúka í
kviðhngum og eitt sinn- kenndi
hann mér vísu sem hann hafði þá
ort nýlega og landsfræg er orðin
fyrir löngu:
Ferskeytlan er Frónbúans
fyrsta bamaghngur,
en verður seinna í höndum
hans
hvöss sem byssustingur.
En þessa vísu hygg ég að hann
hafi ort síðasta:
í mér glíma ástarbrími
pg ölvavíma.
í mánaskímu um miðja grímu
margt ég ríma.“
Hér er glettnisvísa heiman úr
Skagafirði. Tilefnið var þetta:
„Tveir karlskröggar áttust illt við
í réttum og höfðu báðir viðurnefni.
Var annar nefndur Rógur en hinn
Stóri-Sannleikur.“ Ekki fullyrðir
Árni Pálsson að Andrés Bjömsson
hafi ort þessa vísu en hún var með-
al þeirra sem hann fór með á þeirra
fyrsta fundi.
Það er bölvað þrælatak,
þvert á móti kærleikanum,
sveðjuna þegar Rógur rak
í.rassgatið á Sannleikanum.
Nú víkjum við um sinn frá grein
Áma Pálssonar en lokaorð hans,
aöeins stytt, koma síðast í þessum
þætti.
Úr Stuðlamálum
Andrés Bjömsson var bóndason-
ur úr Skagafirði og missti móður
Jón úr Vör
sína á barnsaldri. Heimkominn frá
námi erlendis dvaldist hann mest
í Reykjavík, var blaðamaður, þing-
skrifari og leikari; bjó viö þröngan
kost, nokkuð ölkær. Áratugum eft-
ir lát hans var gefin út bók eftir
hann, 1940. Hún nefndist Ljóð og
laust mál, nú fágæt. Andrés fæd-
dist 1883 og dó 1916.
í safnritinu Stuðlamál, sem Mar-
geir Jónsson, skagfirskur fræði-
maður, gaf út á árunum 1925-32 á
vegum Þorst. M. Jónssonar, eru
rúmlega tuttugu tækifærisvísur
Andrésar Bjömssonar. Hef ég þær
tíl hhðsjónar að þessu sinni en þess
mun ekki langt að bíða að annar
þáttur komi með efni eftir A.B.
Á ferð mflli íslands og Danmerk-
ur orti hann:
Vinda þengill yiti fjær
veltir skeiða grúa.
Hrannar engið ólmur slær
upp í breiða múga.
Þorsteini Erlingssyni hafði orðið
það á að fara rangt með á prenti
vísubotn eftir Andrés og fékk að
launum þessa sérkennilegu kveðju:
Drottnum illur, þrjóskur þræll,
Þorsteinn snillikjaftur,
botnum spillir, sagnasæll,
Sónar fylliraftur.-
Doktor Fomi var hiö algengasta
nafn á Jóni Þorkelssyni, alþingis-
manni, forstöðumanni Þjóðskjala-
safnsins og skáldi. Þótt virðulegur
borgari væri tók hann stundum
þátt í gleðskap ölkærra gáfumanna
á Hótel íslandi í miðbæ, en hann
var búsettur uppi á Hólavöllum.
Svigna fomu salagóf,
setið er hom og bekkur.
Fastan spoma fjalagólf
fatanom og rekkur.
Kættist Forni klukkan tólf,
klingir homi og drekkur
glætu, boma glers í kólf,
gengur að morgni upp brekkur.
Alkunn er þessi þingvísa frá
langri skrifaratíð höfundarins. En
þær munu til fleiri:
Þegar fer í þennan dans,
- það er gamall siður -
ætti að skera andskotans
umræðumar niður.
Þá er aöeins rúm fyrir lokaorð
Áma Pálssonar úr hinum merka
formála hans fyrir Ljóðum og lausu
máli sem áöur er til vitnað:
Lokaorð
„Fráfall Andrésar bar að höndum
á hörmulegan hátt. Hinn 15. mars
1916 fór hann að morgni dags á
skipi til Hafnarfjarðar og ætlaði að
ganga heim til Reykjavíkur sam-
dægurs. Hann lagði af stað frá
Hafnarfirði og mættu honum tveir
menn á heimleiðinni. Eigi höföu
þeir þó tal af honum en sáu að
skömmu síðar snéri hann út í hrau-
nið... Andrés hefur að líkindum
farið villur vegar en staðnæmst í
hraunbrúninni sunnan viö Amar-
nessvík. Þar hefur hann ætlað að
hvíla sig en sofnað og ekki vaknaö
aftur.
... Fregnin um hið sviplega frá-
fall Andrésar vakti óvenjulegan
trega og eftirsjá meðal vina hans
og kunningja, en þeir vora margir.
Mér flaug í huga vísa Indriöa á
Éjalli:
Eina þá, sem aldrei frýs,
úti á heljarvegi,
kringda römmum álnar-ís,
á sér vök hinn feigi.“
Utanáskrift: Jón úr Vör,
Fannborg 7, Kópavogi.