Dagblaðið Vísir - DV - 14.11.1987, Blaðsíða 25

LAUGARDAGUR 14. NÓVEMBER 1987.
25
Veröld vísindaima
Svar við stafrænu segulböndunum:
Upptökur á geisladiska ruglaðar?
Mikillar togstreitu gætir nú milli
plötuútgefenda í Bandaríkjunum og
framleiðenda stafrænna segulbanda
sem fyrst komu á markaðinn í Japan
nú í vor. Þessi tæki (sem í enskumæl-
andi löndum eru þekkt undir
skammstöfuninni DAT) eru nú einn-
ig til sölu í Evrópu en í Bandaríkjun-
um hafa menmhins vegar þráast við
og framleiðendur geisladiska vildu í
fyrstu fá þessi nýju tæki bönnuð.
Raunar þykir sýnt að þessi þróun
verður ekki stöðvuð enda leggja
plötuútgefendur nú höfuðáherslu á
að þróa búnað til að rugla upptökur
á geisladiska þannig að efni þeirra
verði ekki tekið upp á stafræn segul-
bönd án afruglara. Þegar hefur
komið fram tillaga um afruglara sem
veldur því að stuttar þagnir myndast
í tónhstina ef reynt er að taka hana
upp án „afruglarans". Plötuútgef-
endur vilja að þessi kvöð verði leidd
í lög.
Það sem veldur vandræðunum er
að nýju tækin þykja einfaldlega of
góð til að hægt sé að selja þau al-
menningi. Hjá bandarískum útgáfu-
fyrirtækjum er því haldið fram að
eini tilgangurinn með framleiðslu
þessara nýju tækja sé að auðvelda
almenningi að stela upptökum af
geisladiskum. Framleiöendur nýju
tækjanna segja aftur á móti að þessi
röksemd sé áhka skarpleg og ef eig-
endur hestakerra hefðu mótmælt
smíði gamla Fords.
Plötuútgefendur segja að ef nýju
hljómböndin ná útbreiðslu í Banda-
ríkjunum geti tap þeirra numið
mörgum milljörðum Bandaríkjadala
á ári. Það er því nokkuð í húfi.
Sagt er að upptaka, sem hefur ver-
ið rugluð, skili sér ekki jafnvel og
órugluð upptaka. Framleiðendur
hljómtækja segja því að þessir til-
burðir leiði til þess eins að neytendur
fái ekki eins góða tónlist af geisla-
diskunum og áður. Það er að vísu
umdeiit hvort svo er en framleiðend-
ur nýju tækjanna róa engu að síður
að því öllum árum að koma í veg
fyrir að lög verði sett th að hindra
upptökur af geisladiskum.
PlÖtuútgefendur segja að iðnaður
þeirra muni hrynja ef almenningur
getur tekið upp efni geisladiskanna.
Það leiði til mikils samdráttar í
plötusölu og úrvalið á markaðnum
minnki th mikilla muna.
Molar
Öruggast að
vakna seint
Vekjaraklukkan hringir og tími er
kominn th að dragast á fætur. Lík-
aminn bregst við með því að bæta
ofurlitlu af adrenalíni í blóðið og
blóðþrýstingur hækkar og ef allt
fer að óskum skríða menn undan
sænginni.
En þetta er ekki hættulaust. Þessi
ósjálfráðu viðbrögð líkamans geta
reynst lífshættuleg því það er við
þessar aðstæður sem líkurnar á
hjartaáfalli eru mestar.
Áhættan við að fara á fætur hefur
verið rannsökuð hjá læknadeild
háskólans í Harvard og niðurstað-
an var ótvírætt sú að öruggast
væri að sofa áfram.
Tveir hópar sjálfboðahða voru
fengnir th verksins. Sjálfboðalið-
amir í öðrum hópnum voru reknir
á fætur með harðri hendi fyrir allar
aldir meðan félagar þeirra í hinum
hópnum fengu að sofa svo lengi
sem þá langaði.
Við mælingar kom í ljós að álag
á hjarta þeirra sem reknir voru úr
rúminu var mun meira en hjá hin-
um. Einnig kom í ljós að meiri
hætta var á storknun í blóði þeirra
sem ekki fengu aö sofa.
Demantar kunna að fá nýtt hlut-
verk í framtiðinni.
Demantar
í tölvur
Demantar eru ekki bara fallegir
því að þeir eru einnig góðir ein-
angrarar og ghdir þá einu hvort
um er að ræða hita eða rafstraum.
Th þessa hafa demantar þó ekki
verið eftirsóttir til þessara nota af
augljósum ástæðum.
Á því kann þó að verða breyting
á næstunni því við háskólann í
Houston í Texas hefur verið þróuð
aðferð til að búa til þynnur úr kol-
efni. Þessar þynnur hafa sömu
eiginleika og demantar. Þær eru
hins vegar næfurþunnar, aðeins
nokkur atóm á þykkt, og þjálar.
Reynist unnt að framleiða þessar
þynnur án verulegt kostnaðar er
þarna kominn kjörinn einangrari
til að nota í innviði tölva og annars
rafeindabúnaðar. Til þessa hefur
verið notast við fyrirferðarmeiri og
verri einangrara en demantsþynn-
ur eru en nú hillir undir að hægt
verði að gera tölvur enn smærri
en nú er.
Mælitækið er einfalt og auðvelt í
notkun.
Orkumælir
fyrir
raflilöður
í Bandaríkjunum hefur verið
fundið upp lítið tæki til að mæla
orkuna í rafhlöðum. Þetta er ein-
falt verkfæri úr plasti og í því rönd
af fljótandi kristal sem sýnir hve
mikil orka er í rafhlöðunni. Plast-
þynnan er sveigð að báðum endum
rafhlöðunnar og þá á að sjást á
augabragði hve mikið rafmagn raf-
hlaðan hefur að geyma.
Hönnuðir þessa mæhtækis segja
að auðvelt sé að fiöldaframleiða
það og verði af því þarf það ekki
að kosta meira en 100 til 200 krónur.
- ný grein innan raunvísinda
Óreiðufræði er einn angi raun- staðan alltaf að veröa sú sama ef þetta þá væri ekki von um mikla
visindanna sem orðið hefur ih á forsendumar væru þær sömu. reglu í hinum stóra heimi utan
síðustu árum. Sumlr fræöimenn Annaö kom þó á daginn. Lorenz hennar.
teija aö þessi grein skipti ekkl kenndi tölvunni í fyrstu um en Eftir að þetta geröist kom fram
minna máh fyrir þróun raunvis- korast síðan að þvi að ástæðan gat hópur fræðimanna sem hafði sér-
indanna en afstæöis- og skammta- verið önnur. Hann haíöi, th aö stakan áhuga á öllum óreglulegum
kenningamar. spara piáss, látiö tölvuna skrifa fyrirbærura í veröldinni. Þeir hafa
I ensku máh gengur þessi grein niöurstöðurnar út með þrem auka- gengiö undir nafhinu óreiðufræð-
jaflian undir nafihnu „chaos'' þótt stöfum þótt hún ætti að reikna meö ingar og fást viö hvaðeina sem ekki
sumir vilji nota nákvæmari heiti nákvæmni upp á sex aukastafi. virðist sýna reglulega hegöun.
eins og visindi óreglulegrar hegö- Eim ætlaði hann að spara pappír Meöal annars hafa þeir áhuga á
unar. Upphaf þessara fræöa má og tíma og láta tölvuna aðeins end- hvernig menn hugsa því þaö viröist
rekja th atviks sem varö á rann- urtaka seinasta hluta útreiknings- ekki lúta fóstum lögmálum.
sóknarstofu veðurfræöingsins ins. I Bandaríkjunum er nú komin
Edwards Lorenz fyrir 26 árum. Sér til undrunar fékk hann ahtaf út bók um þessa fræðigrein og sögu
Hann ætlaði að búa til tölvuforrit nýjar og nýjar niöurstööur. Af hennar. Nefnist hún Chaos: Mak-
fyrir ímyndaö veðurkerfi þar sem þessu ályktaöi hann aö fyrst hthl ing a New Science.
aöeins 12 breytur voru leyfðar. og afinarkaðmr heimur innan tölv-
Samkvæmt reglunni átti niöur- unnar lét ekki betur að stjóm en
Keppni hæstu íjalla í heimi:
K2 gegn Everest
Það vakti hálfgerðan hrylhng með-
al fiallgöngumanna þegar bandarísk-
ur vísindamaður staðhæfði í fyrra
að fialUö. Everest væri ekki hæst
fiaUa í heimi heldur nafnlaus tindur
sem hefur auðkennið K2. Að vísu á
ekki að muna nema 6 metrum á hæð
þessara tinda en það er nóg til að
draumatindur aUra fiallamanna set-
ur nokkuð ofan.
Það var George Wallerstein, stjarn-
fræðingur við háskólann í Washing-
ton, sem komst að þessari niöurstöðu
með nýrri mælitækni sem raunar
hefur ekki hlotið almenna viður-
kenningu enn. Everest telst því enn
hæsta fiaU jarðar en frækornum ef-
ans hefur verið sáð.
En hvaða tækni notaði Waller-
stein? Aðferðin er nokkuð flókin en
ætti samt að vera skfijanleg. Hann
fékk til verksins afnot af gervitungli
sem Bandaríkjamenn eiga og nota tU
að auðvelda staðarákvarðanir kaf-
báta. Tungl þetta gefur reglulega frá
sér merki sem móttökutæki á jörðu
niðri nema. Slíku móttökutæki var
komið fyrir á K2, ekki fiarri tindin-
um.
En þetta er ekki nóg tU að mæla
hæð fialla. í eðlisfræðinni hafa svo-
köUuð Dopplers-áhrif lengi verið
þekkt en þau valda því að bylgju-
lengd breytist eftir því hvort bylgj-
Þannig var fjallið mælt. Bylgjurnar
rekast saman og togna siðan I sund-
ur þegar gervitunglið líður hjá.
umar berast frá hlut sem er að
nálgast eða fiarlægjast þann sem
nemur þær. Állir kannast við þessi
áhrif úr umferðinni þegar bílar aka
framhjá með miklum hraöa og hið
góðkunna súúúúmmm-hljóð mynd-
ast. Það sem gerist er að þegar bUlinn
nálgast styttast hljóðbylgjurnar sem
berast frá honum en lengjast þegar
hann fiarlægist.
Aðferðin, sem WaUerstein notaði,
var að mæla Dopplers-áhrifin á
bylgjurnar sem gervitungUð sendi
frá sér um leið og það sveif yfir mót-
tökutækið. Samkvæmt kenningunni
eiga áhrifm að aukast eftir því sem
móttökutækið stendur hærra. Væri
það í miðju jarðar væru áhrifin eng-
in því tunglið væri alltaf beint yfir
móttökutækinu. Dopplesr-áhrifin
eru hins vegar í hámarki ef tækið er
á sömu braut og gervitunglið.
WaUerstein mældi út breytingam-
ar á bylgjulengdinni og komst að því
að móttökutækiö hans var um 250
metrum ofar í hUðum fiallsins en það
átti að vera samkvæmt hefðbundn-
um mæUngum. Hann álítur því að
tindur fiaUsins sé þeim mun hærri
en áður var taUð og jafnframt 6 metr-
um hærri en tindur Everest.
Þessi niðurstaða hefur að vonum
sætt gagnrýni. Fyrst og fremt hefur
verið bent á að tindur Everest hefur
ekki verið mældur með sömu aðferð.
Hann gæti líka reynst hærri en taUð
hefur verið. Þá er bent á að Waller-
stein mældi fialhð aðeins einu sinni.
Þetta er því ekki niðurstaða af endur-
teknum mælingum. Þá er viður-
kennt að aðferð WaUersteins er ekki
nákvæm og gera verður ráð fyrir
skekkju upp á aUt að 10 metra.
WaUerstein hefur ekki hafnað
þessari gagnrýni en bendir á að eng-
inn geti lengur verið viss um að
Everest sé hæsta flaU jarðar. Úr
þessu máU verði ekki skorið fyrr en
hæð beggja fiaUanna hefur verið
mæld aö nýju.