Dagur - 12.02.1968, Side 41

Erlingur Davíðsson:
Tvennir tímar
EINN ÞEIRRA, sem fœddist inn í harð-
an heim frostaveturinn 1918, var Dagur
á Akureyri, lítið blað en lífvænlegt og
óx brátt að vexti og þroska hjá góðu
fólki. Fyrsta tölublaðið kom út 12.
febrúar. Ekki man ég þann atburð þó að
nokkurra ára aldursmunur gæti til þess
bent, enda mun ég þá hafa verið mjög
stirðlæs og naut ekki myndalausra blaða.
En hitt man ég gleggra en annað frá
þeim vetri, að ég bjó mér sporaslóð upp
á snjóskaflinn ó bæjarhlaðinu á Stóru-
Hómundarstöðum og sá þá nokkra menn
úti á hafísnum. Það voru Hríseyingar á
ferð. Enn er mér þessi mynd rík í huga
og fyrir mig er hún táknræn um norð-
lenzk náttúruöfl, þegar þau eru okkur
erfið, og nálægð heljarkuldans í norðri.
Þetta ár var viðburðaríkt í sögunni á
margan veg. Island varð frjálst og full-
valda ríki í konungssambandi einu við
Danmörk og skyldu þó Danir fara með
utanríkismálin í umboði Islands, annast
landhelgisgæzlu o. fl. Um þessa samn-
inga fór svo fram þjóðaratkvæðagreiðsla
sama ár, hinn 19. október, þar sem yfir-
gnæfandi kjósenda játaði samningnum.
Þar með var einum merkasta ófanga
sjálfstæðismálsins náð eítir langa og
stranga baráttu margra beztu sona lands-
ins. A þessum tíma var Jón Magnússon
forsætisráðherra og ’með honum í stjórn
Sigurður Jónsson bóndi í Yztafelli, fyrsti
ráðherra Framsóknarflokksins, og Björn
Kristjánsson.
Framsóknarflokkurinn var þá nýlega
stofnaður og blaö flokksins, Tíminn, á
sínu fyrsta aldursári. Fyrsta tölublað
hans kom út 17. marz 1917. Þá var
Morgunblaðið 5 ára, Vísir 6 ára en tvö
ór liðu enn þar til Alþýðublaðið hóf
göngu sína og Islendingur á Akureyri
hafði þá komið út um tveggja ára skeið.
Heimsstyrjöldinni fyrri, sem nú er
kölluð, lauk þetta ár og hafði staðið frá
1914. Wilson Bandaríkjaforseti sendi
boðskap til þjóðar sinnar við þau tíma-
mót eða 11. nóvember og sagði, að allt
hefði fengizt, sem Bandarikin hefðu bar-
izt fyrir. „Hér eftir verður það ljúf
skylda vor að gefa gott éftirdæmi, beita
róðum og dáð og leggja hjálparhönd að
því, að koma á réttlátri lýðstjórn um
allan heim.“ Vilhjálmur keisari Þýzka-
lands flýði til Hollánds.
Byltingin í Rússlandi, sem í vetur varð
hálfrar aldar og minnzt var um allan
heim, er miðuð við atburði, sem gerðust
rúmum þrem mánuðum áður en Ingimar
ritaði fyrsta tölublað Dagfe. Og það var
þá, sem rúmlega tvítugur, rússneskur
listamaður dró upp mynd af hamri og
sigð á líndúk einn, sem á gólfi lá, en leit-
að var eftir táknrænu merki í nýjan
þjóðfána. Rússneska stjarnan, ásamt
hinu kunna merki vinnustéttanna, blakt-
ir nú yfir landsvæðum, er spanna sjött-
ung jarðar.
Arið 1918 ógnaði drepsótt, spánska
veikin, allri landsbyggð. Hún lagði hátt
á þriðja hundrað manns í gröfina, flest
Reykvikinga. Katla tók að gjósa þetta
eftirminnilega ór, eftir 58 ára hlé. Gos-
inu fylgdu jarðskjálftar, öskufall, ógur-
legir vatnavextir og jökulhlaup. Bæir
eyddust í náttúruhamförum þessum,
skepnur fórust í flóðum og jörð eitraðist
af öskufallinu. Þetta varð hörmulegt
áfall á Suðurlandi, en siðasti vetur hafði
orðið öðrum landshlutum hinn haröasti.
Haíís lagðist að Vestfjörðum, Norður-
landi og Austfjörðum. Siglingateppan og
vöruþurrðin, sem af henni leiddi, var
einnig hörmuleg. Frostharkan var þá
langtímum saman með fádæmum mikil
eða 20—35 stiga frost. Hvítabirnir gengu
á land, búíénaður féll og fuglar drápust
í hrönnum.
Ljóslitið var á Alþingi þennan vetur.
Um það segir: „Rökkur var í salnum
nema hjá forsetaborðinu." En olíulampi
var ætlaður ræðumönnum og borinn á
milli.
Samvinnuskólinn var stofnaður. Skóla-
stjóri var Jónas Jónsson. Hann hafði óð-
ur, á all sérstæðri ferð um Norðurland
í miklum frosthörkum, unnið að stofnun
Dags ó Akureyri og hefur haldið tryggð
við blaðið síðan.
Stefán frá Hvítadal gat út Söngva
förumanns, og Davíð frá Fagraskógi
undirbjó útgáfu sinnar fyrstu ljóðabókar,
Svartra fjaðra. Um báðar þessar bækur
og hin nýju skáld skrifaði Matthías.
Muggur eða Guðmundur Thorsteinsson
vakti athygli með myndum sinum en
Kjarval var enn úti í löndum við list-
nám. Halldór Guðjónsson frá Laxnesi
var um þetta leyti að skrifa fyrstu skáld-
sögu sína, Barn náttúrunnar, og Jóhannes
Jósefsson vann einstæð íþróttaafrek úti
í hinum stóra heimi. Þá hafði Pétur
Jónsson sungið sig inn i hjörtu fjölda
landsmanna og Páll ísólfsson auðgað
tónlistargáfu sína á meginlandinu, Eggert
Stefánsson hafði unnið söngsigra, eink-
um í Svíþjóð. Þá gekk Eysteinn í stutt-
buxum, Bjarni Ben. tíndi maðka, Hanni-
bal búinn að ganga fyrir gafl en Gylfi á
pela.
Fyrstu skip Eimskipafélagsins höfðu
stundað siglingar milli landa og milli
hafna hér við land síðustu misserin, Al-
þýðusamband Islands var tveggja ára og
Islendingar höfðu hyllt Stephan G. Step-
hansson, sem andlegan konung, er hann
kom hér í stutta heimsókn. Dr. Jón
Helgason var þá nývígður biskup og lót
Tryggva Gunnarssonar, Magnúsar Step-
DAGUR 50 ÁRA 41