Dagur - 12.02.1968, Side 42

hensen landshöfðingja, Þórhalls Bjarna-
sonar biskups og Skúla Thoroddsen al-
þingismanns, voru enn í fersku minni.
Hið umrædda ár var eitt af bannárun-
um og fangelsin stóðu auð og yfirgefin.
Ungmennafélög landsins störfuðu víðast
af miklum þrótti.
Enn leið eitt ár þar til menn litu aug-
um fyrstu íslenzku flugvélina og var hún
kölluð „nýjasta galdratæki nútímans.“
Rafmagn til almenningsnota var enn
draumur, útvarp í enn meiri fjarlægð,
landið veglaust að kalla og hestar enn
helzta samgöngutækið. Orfið, árin og
vefstóllinn voru mikilvægustu tækin í
lífsbaráttunni, en samvinnufélögin höfðu
um þessar mundir unnið mikla sigra í
verzlunar- og viðskiptamálum. I dreif- ■
býlinu voru flestir bústaðir manna, svo
og aðrar byggingar, úr grjóti, torfi og
timbri, víðast án vatnsleiðslu eða ann-
arra nútímaþæginda.
En sókn í atvinnu- og menningarmál-
um, sem var alhliða og almenn, hófst
mikið fyrr en hér var komið sögu og
efldist enn mjög við tímamótasigurinn í
sjálfstæðisbaráttunni 1918 og síðar, svo
sem öllum er kunnugt.
Þeir, sem lifað hafa hér á landi síðustu
háifa öld eða lengur, muna tíma tvenna
og hafa í raun og veru lifað í tveim ólík-
um heimum. A seinni hluta þessa tíma-
bils hefur vaxið upp ný kynslóð, sem
ekki stendur föstum fótum í fortíðinni
og arfi feðranna. Þetta fólk, menn og
konur, hefur aldrei séð konu elda mat
á hlóðum, eins og allar formæður okkar
höfðu gert til þess tíma.
Miðað við fyrri tíma lifum við nú all-
flestir íslendingar í björtum og skraut-
legum höllum í landi ævintýranna, ferð-
umst í lofti, látum vélar vinna öll erfið-
ustu verkin, styðjum á hnapp til að veita
geislandi birtu yfir heimilin, fáum dag-
lega fréttir af helztu viðburðum á þess-
ari jörð og jafnvel utan úr geimnum.
Við mættum eflaust oftar hugleiða
þetta ævintýraland okkar en við gerum
og hið stóra ævintýri okkar sjálfra á'
hálfrar aldar vegferð. Með því að bregða
upp myndum af gömlum tíma og nýjum,
gleðjumst við með réttu. En um leið
þurfum við að minnast þess, að það er
hið norðlæga og svala eyland okkar og
hin mörgu landsins gæði, sem hafa skil-
að okkur svo langt á skömmum tíma.
Með gjörbreyttum lífsvenjum og þeim
ytri skilyrðum, sem fyrrum voru óþekkt
á Islandi en nú talin sjálfsögð, vill ýmis-
legt raskast eða jafnvel glatast. Jafnvel
samlíf fólks við náttúruna hefur rofnað
verulega og mörgum finnst þeir nú óháð-
ir sól og regni. ■
42 DAGUR 50 ÁRA
Margt þarf til þess, að fámenn þjóð
geti notið fulls frelsis og lifað hamingju-
sömu menningarlífi i stóru og torfæru
landi norður við Ishaf. Eitt af þvi nauð-
synlegasta er trúin á landiö. Græna belt-
ið við strendur landsins og gróður dala
og beiða er dýrmætasta eign þjóðarinn-
ar. Um sinn hefur gróðurinn þokað fyrir
eyðingaröflunum, en við þurfum að
koma til liðs við hann og snúa vörn í
sókn. Megi gæfa og gengi treysta bönd
okkar við náttúru landsins, gróður þess
og ónýttar auðlindir, á næstu fimmtíu
érum. Þá mun okkur vel farnast.
Fótalaus
mjólkurdýr
HVAR SEM ER, getum við lagst til
hvíldar úti í náttúrunni, og getum valið
um mosaþúfu, grænan grasbolla, lyng-
brekku eða rjóður í birkikjarri, án þess
að þurfa að óttast mannskæð rándýr eða
eitruð og hættuleg skriðdýr. Ekki verður
slíkt sagt um mörg hinna hlýju landa.
I Bandaríkjunum er skröltormurinn
mannskæðasta villidýrið og mjög út-
breiddur. Eiturtennur hans eru hvassar
og bitið svo baneitrað, að enginn maður
lifir það ef hjálp berst ekki mjög fljótt.
I Flórida er skriðdýrastofnun, sem
m. a. hefur það hlutverk að safna lifandi
skröltormum og öðrum eitruðum slöng-
um og snákum til að ná eitrinu. Við
skröltormaveiðar er notuð einskonar
töng, sem grípa þarf með aftan við haus
ormsins á meðan hann er settur í poka
eða kassa. Síðan eru dýrin flutt í skrið-
dýrastofnunina og þar eru þau „mjólk-
uð“ eða eitrinu náð úr þeim. Eitrinu er
þannig náð, að kjafti slöngunnar er þrýst
á glasrönd, sem hann er neyddur til að
bíta og gefa frá sér eitrið. Og þá er hlut-
verki hans lokið. Eitrinu er síðan dælt
í hest, í mjög smáum skömmtum fyrst í
stað. Hesturinn myndar þá varnarefni í
blóði sínu, snákabits-serum. Það efni er
svo notað gegn höggormabiti og er mjög
verðmætt. Veiðimenn hafa töluvert að
gera til að fullnægja eftirspurn, því
stofnun sú er fyrr’ greinir þarf mikið
eitur og ekki er hægt að mjólka hvert
dýr nema einu sinni. En vei þeim, sem
ekki gætir sín á þeim veiðum.
Enn líta menn
til lofts
EINN ÞÁTTUR hins daglega lífs var að
lita til lofts og spá í skýin og önnur þau
tákn, sem leiðbeint gætu um veður í
næstu framtíð. Sumir urðu miklir veður-
spámenn, er þeir höfðu þroskað með sér
athyglisgáfuna á langri ævi. Aðra
dreymdi fyrir veðri. Nú er þetta allt að
hverfa, enda auðveldara að hlusta á veð-
urfregnir og veðurspár nýja tímans.
En öll veðrabrigði eiga rætur að rekja
til hitamismunarins um miðbaug og
heimskautin. Frá hitabeltinu stíga varm-
ir loftstraumar upp og leita til norðurs
og suðurs. Frá heimskautalöndunum í
norðri og suðri, þar sem er 100 stigum
kaldara eða meira, næða kaldir vindar.
Þessir miklu varmaflutningar í loft-
hjúpnum og hin ójafna hitadreifing frá
orkugjafanum mikla, sólinni, valda hin-
um tíðu og stundum ógnvekjandi veðra-
brigðum. 45 þús. þrumuveður til jafn-
aðar á dag, hvirfilvindar, heitir vindar
og kaldir, steypiregn og stórhríð, er í
raun og veru ekkert annað en hin þrot-
lausa jafnvægisleit í náttúrunni, þar sem
aldrei er kyrrð, nema kyrrðin á undan
storminum.
Veðurfræðingar eru einhverjir mestu
njósnarar heims. Þeir njósna um veðrið
og vita um æðisgengna storma nokkru
áður en þeir skella á. Og hér í norðrinu
segja þeir okkur daglega um veður
næstu dægur og reynast spár þeirra æ
öruggari.
En þeir eru aðeins njósnarar og spá-
menn. Aðrir reyna að sveigja sjálf nátt-
úruöflin, lægja storma, framleiða regn
o. s. frv. Þess er kannski ekki lagt að
bíða, að árangur náist einnig á þeim
sviðum. Segja má, að hylli undir þá
möguleika.
En hversu oft sem maður hlustar á
veðurfregnir og þótt menn kynnu í
framtíðinni að öðlast vald yfir einhverj-
um öflum í heimi vindanna, eigum við
allt okkar undir sól og regni, eins og
fyrr — og enn líta menn til lofts —.
E. D.