Dagur - 12.02.1968, Side 55

á þeim 35 árum, er hann átti þar sæti,
og var kona hans oft í för með honum.
A Þingvállafundi þessum voru um 140
manns, þar af 19 „kjörmenn.“ Var þar
samið ávarp til Þjóðfundar. Ekki var
Trampe á fundi þessum en sendi þangað
sýslumann til eftirlits. Hvað hann og
Þingvallafund þennan boðaðann í óleyfi,
en lagði þó ekki bann við.
Er Þjóðfundarmenn komu á fundar-
stað 4. júlí, var þar enginn konungsfull-
trúi mættur og því ekki unnt að setja
fundinn. Fundarmenn réðu þá ráðum
sínum og kusu til þrjá menn, Jón Sig-
urðsson, sr. Hannes Stephensen og Jón
Guðmundsson, að fara á fund Trampe
stiftamtmanns „og spyrja hann hvað því
ylli, að fundur var ekki settur á ákveðn-
um tíma.“ Skýrði Trampe þá svo frá, að
stjórnarskjöl öll væru enn ókomin, en
að hann teldi sig þó hafa spurnir af því,
að hann hefði verið skipaður konungs-
fulltrúi, og myndi því eftir ósk fundar-
manna, setja fundinn daginn eftir, þótt
til þess skorti hið skriflega umboð. Setti
hann fundinn „í nafni konungs“ með
ræðu laugardaginn 5. júlí. A þeim fundi
voru kjörbréf afgreidd og kosinn forseti
Þjóðfundar, varaforseti og tveir skrif-
arar. A næsta fundi var svo eftir ábend-
ingu stiftamtmanns, tekið fyrir að semja
þingsköp. En það var ekki fyrr en 10.
júlí, að Trampe gat. skýrt frá því, að
skipunarbréf sitt sem konungsfulltrúa
lægi fyrir. Samkvæmt bréfi þessu kvaðst
hann eiga að leggja fyrir fundinn 3 frum-
vörp, en á því var sá ljóður, að ekki
fylgdi nema eitt þeirra skipunarbréfinu.
Hinn 12. júlí voru frumvörp þessi loks
Iögð fram, og var þá liðin rúm vika af
fundartímanum.
Er fundur hafði verið settur hinn
fyrsta dag, kvaddi konungsfulltrúi til
hinn elzta fundarmann, Pál amtmann
Melsted (f. 1791 d. 1861), að stýra
fundi. Páll var þá sextugur að aldri og
konungs kjörinn Þjóðfundarmaður. Einn
fundarmanna, konung kjörinn, var þá
ókominn, en þrjá vantaði í hóp hinna
þjóðkjörnu, og verður nánar að því vik-
ið. Við forsetakjör hlaut aldursforset-
inn, Páll amtmaður, 39 atkvæði, Kristj-
án Kristjánsson 2 og Jón Sigurðsson 1.
Ekki munu nú vera fyrir hendi nein
óyggjandi gögn um það, hvers vegna
Páll en ekki Jón Sigurðsson var gerður
að forseta, en dr. P. E. Ó. telur ástæð-
una augljósa: Jón hafi orðið að vera um
of bundinn við nefndarstörf á fundinum
til þess að geta gegnt forsetastörfum
jafnframt. Hitt er og ekki ólíklegt, áð
kosning Páls, sem var konungsfulltrúi á
Alþingi, hafi þótt hyggileg til varúðar
eins og á stóð, til að styrkja aðstöðu
fundarins og væntanlegar ályktanir, og
að Páli hafi einnig verið allvel treyst
til að gæta réttar fundarmanna. En um
það er lauk mun um þessa forsetakosn-
ingu hafa þótt við eiga hið fornkveðna,
að allt orkar tvímælis, þá gert er. —
Varaforseti var kjörinn Kristján Kristj-
ánsson, en skrifarar þeir Björn Halldórs-
son guðfræðikandidat frá Sauðanesi,
fulltrúi Norður-Þingeyinga, og Páll
sýslumaður Melsted fulltrúi Snæfell-
inga, sonur Páls amtmanns sem raunar
varð kunnastur fyrir kennslu sína og
mannkynssögubækur. Hann varð 98 ára
gamall og mun hafa lifað lengst Þjóð-
fundarmanna (f. 1812 d. 1910).
A Þjóðfundinum áttu sæti 46 full-
trúar 6 konungskjörnir og 40 þjóðkjörn-
ir, 2 í kjördæmi hverju. Þjóðkjörnir full-
trúar urðu þó ekki nema 37 og fundar-
menn alls 43. Jón bóndi Samsonarson
fulltrúi Skagfirðinga var forfallaður sak-
ir meiðsla, er hann hlaut við fall af hest-
baki. Gísli læknir Hjálmarsson fulltrúi
Sunnmýlinga afsalaði sér fulltrúaréttind-
unum. Tókst ekki að fá fulltrúa í hans
stað, þótt þrisvar væri kosið, því að allir
þeir, er kjörnir voru, fóru eins að. I
Vestmannaeyjum var kjörinn Loftur
Jónsson meðhjálpari og sáttasemjari þar
á staðnum. En % af kjósendum hans
(4 af 6) tilkynntu honum bréflega, að
þeir afturkölluðu kjörbréfið, og báru því
við, að hann hefði tekið trú Mormóna.
Kom Loftur ekki til fundarins, en aftur
köllunarbréfið var lesið í heyrandi hljóði
á fundinum, „með þingsins samþykki.“
Kjörin var sjö manna nefnd til að
semja frumvarp til þingskapa fyrir þjóð-
fundinn. Fór nefndarkosning fram 7.
júlí, en frumvarpið lá fyrir til umræðu
11. júlí og var afgreitt 15 júli. Þingsköp
þessi voru í 74 greinum og all ýtarleg.
Fyrstu 6 greinar þingskapanna hljóðaði
svo:
1. gr. Þingmenn eru friðhelgir. Þingið
eitt á sök á ræðum þingmanna og þó því
aðeins að kært sé jafnóðum og ræðan
er haldin. Utan þings er hver þingmaður
vítalaus fyrir ræður sínar og atkvæði á
þingi.
2. gr. Standandi skal hver þingmaður
tala nema forseti leyfi og snúa máli sínu
til forseta eða þingsins, en ekki ávarpa
neinn þingmann sér í lagi eða með
nafni.
3. gr. Sá á fyrst að tala, sem fyrstur
stendur upp. Standi tveir eða fleiri upp
jafnsnemma, sker forseti úr, hver fyrst
skal tala, en greini menn á um það, skera
þingmenn úr með atkvæðum.
4. gr. Sérhver þingmanna á rétt á að
bera upp uppástungur um hvað sem er
eftir þeim reglum, sem settar eru um
meðferð málá á þingi.
5. gr. Enginn nema forseti má lesa upp
ræðu sína skrifaða af blöðum.
6. gr. Heimilt er þingmanni að tala
svo lengi sem hann vill í senn, meðan
hann gerir ekki þingsafglöpun.
„Þingsafglöpun“ er það samkvæmt 7.
gr. m. a. „ef maður beitir konungi og
vilja hans í því skyni að beygja frjáls
atkvæði manna.“
Auk kjörinna nefnda var gert ráð fyr-
ir, að fundurinn gæti skipt sér úr í „hlut-
fallsnefndir“ til að taka mál til athug-
unar áður en það kemur til 1. umræðu.
Urðu þessar hlutfallsnefndir til á sama
hátt og kjördeildir Alþingis nú. Var með
samkomulagi byrjað að vinna að frum-
vörpum stjórnarinnar á þennan hátt áð-
ur en lokið var afgreiðslu þingskapanna.
Ekki var ætlast til, að þær gæfu út
nefndarálit. Gert var ráð fyrir þrem um-
ræðum um lagafrumvörp.
Stjórnarfrumvörpin þrjú, sem kon-
ungsfulltrúi gat um í öndverðu, voru
þessi:
1. Frv. til laga um ákvarðanir nokkrar
áhrærandi siglingar og verzlun á Islandi,
í 8 greinum.
2. Frv. til laga um stöðu íslands í
fyrirkomulagi ríkisins og um ríkisþings-
kosningar á Islandi, í 60 greinum ásamt
„grundvallarlögum Danmerkurríkis."
3. Frv. til laga um kosningar til Al-
þingis.
Um verzlunar- og siglingafrumvarpið
skal ekki fjölyrt hér. Það var tekið til
1. umræðu 18. júlí og afgreitt frá Þjóð-
fundinum með breytingum á 15. fundi
6. ágúst með 38:4 atkv. Frumvarpið um
alþingiskosningar var ekki afgreitt, en
nefndarálit dagsett 9. ágúst. í hinu fyrra
máli var kosin 7 manna nefnd og 9
manna nefnd í hinu síðara, og hafði hún
jafnframt stjórnarskipunarmálið til með-
ferðar. Kjörnar voru því alls þrjár
nefndir á Þjóðfundinum. Jón Sigurðsson
var í öllum þessum nefndum og fram-
sögumaður þeirra í öllum málunum fjór-
um. En í tveim þeirra kom ekki til þess,
að framsögu yrði þörf. Um verzlunar-
og siglingamálið urðu langar umræður,
sem ekki verða raktar hér né meðferð
þess máls að öðru leyti, og eigi heldur
umræður um kosningafrumvarpið. Ekki
skal heldur nánar getið þeirra erinda,
er fyrir fundinum lágu og lýst var úr
forsetastóli, enda voru þau fá. En áður
en hafið er að gera grein fyrir aðalmáli
Þjóðfundarins og afdrifum þess, er
ástæða til að minnast þeirra fyrirspurna
DAGUR 50 ÁRA 55