Dagur - 12.02.1968, Page 62

álíka fyrir mig að fara í kennslu-
stund og fyrir suma aðra að fara í
lax. í kennslunni gleymi ég
áhyggjum af öllu öðru, en það er
oft erfitt utan kennslustunda.
Kennslan er á þann veg hvíld frá
áhyggjum, þótt hún krefjist auð-
vitað sinnar orku.
Lærdómur og siðgæðisþroski
virðast ekki alltaí samferða?
Nei, síður en svo, því miður.
Menn geta lært og kunnað sín
fræði, ári þess að siðgæðið hafi
þroskazt. Þó tel ég það auðvitað
spor í rétta átt, ef hægt er að venja
menn á að vinna verk sitt af
skyldurækni, þannig að þeir svíkj-
ist ekki um að skila því, sem þeim
er ætlað að skila. Hér reynir eink-
um á þá, sem þurfa að hafa mikið
fyrir því að læra. Annars er það
ekki það versta. Ég hef oft meiri
áhyggjur af hinum, sem eru gáf-
aðir og þurfa lítið fyrir náminu
að hafa. Hvað gera þeir við tím-
ann, sem aflögu er?
Hvort metur þú meira, gáfur
eða siðgæði?
Eftir því sem ég eldist og reyni
meira, met ég meira siðgæðis-
þroskann, og námshæfileikarnir
skipa ekki æðsa sessinn. Nemend-
um, sem taldir eru greindir, en
mér hafa fundizt siðlega gallaðir,
bendi ég stundum á, að það sé
ekki greindarlegt að haga sér illa.
Þeir eigi einmitt að nota greindina
til þess að forða því, að lestir
þeirra spilli lífi þeirra. Þannig
sanni þeir bezt greind sína. Og þá
er ekki nóg, að greindin snúist í
klókindi. Menn komas aldrei alla
leið á klókindum. Klókiridi vekja
tortryggni og vantraust, og þannig
eiga menn á hættu að fyrirgera
því bezta, sem hægt er að eiga,
traustinu. Það er hreinleikinn, sem
er bezta vörnin, en klókindin eru
löngum óhrein. Ég var að hugsa
um það nýlega, að líklega væri
ekki hægt að segja um neinn
mann, að hann væri viturt ill-
Ú2 DAGUR 50 ÁRA
menni. Þessi tvö orð eiga ekki
samleið. M. ö. o. það er einn þátt-
ur vitsmunanna að vera góður.
Annars mun það löngum reynast
erfitt að tryggja það, að lærðir
menn séu jafnframt siðlega þrosk-
aðir. Reyna má þó að benda þeim
á, að sá þátturinn hljóti alltaf að
verða mikilsverður í gengi þeirra
og gæfu, að þeir hegði sér drengi-
lega. Það virðist íslenzkur veikleiki
að fyrirgefa lesti, ef gáfur eru nóg-
ar. Gáfurnar hafa alltaf verið svo
mikils metnar hjá okkur, að þær
hafa verið látnar afsaka ýmiskon-
ar misgerðir. Ég met siðgæði meira
en gáfur. Gáfurnar eru ekkert
nema möguleikar, sem eftir er að
vinna úr. En til þess þarf heiðar-
leika og siðgæði, og það ræður
jafnan úrslitum.
Viltu segja nokkuð um hlut-
verk norðlenzks menntaskóa?
Hann á auðvitað, eins og aðrir
menntaskólar, að efla þekkinguna
í landinu, og á því er nú mikil þörf
með síaukinni tækni og stöðugt
flóknara þjóðfélagi. En svo á norð-
lenzkur menntaskóli einnig að efla
jafnvægi í byggð landsins, svo að
notað sé það mjög þvælda orða-
lag. Framtíð þjóðarinnar er meðal
annars undir því komin, að landið
sé byggt sem allra mest. Hver
sveit og hver byggð þarf að finna
til ábyrgðar sinnar og eiga sinn
metnað að vera eitthvað af sjálfum
sér. Það er frumskilyrði alls mann-
dóms. í fámenninu reynir á hvern
einstakling. Það er þess megin-
kostur. í fjölmenninu verða of
riiargir að engu eða verra en það.
Finnst þér ekki, að nú sé tími
hinna miklu tækifæra?
Jú, vissulega er það svo, enda
er stundum um það talað, hvað
unga fólkið eigi nú gott með allt
þetta val, sem lífið býður því. Rétt
er það að vissu leyti, en menn
gæta þess ekki alltaf, að hin
mörgu tækifæri auka einnig á
hætturnar. Það er ekki nóg að
hafa möguleikana. Vandinn er að
skapa eitthvað úr þeim. Áður var
það á vissan hátt styrkur, hvað
tækifærin voru fá. Brautin var
mörkuð af aðstæðum og ekki um
annað að gera en berjast til þraut-
ar á þeim vettvangi, sem fyrir lá.
Nú eru menn togaðir í allar áttir
og vita oft ógerla, hvert stefna
skal. Og peningarnir veita ungu
fólki oft hættulega mörg tækifæri,
löngu áður en það hefur þroska til
að velja og hafna.
Tæknin hefur gert okkur svo
fi'jálsa gagnvart hlutunum. Áður
var erfiðið verst að fást við nátt-
úruöflin og hlutina. Nú er því oki
óðum að létta af okkur. Maður-
inn öðlast nýtt og áður óþekkt
frelsi. En frelsið er ekki einhlítt.
Maðurinn þarf jafnframt að vera
í einhverjum skorðum. Þegar að-
hald hlutanna hverfur, þurfa að
taka við aðrar hömlur, ef við eig-
um ekki að svífa í lausu lofti. Hin
siðgæðislegu bönd þurfa að vera
sterkari nú en áður vegna þessara
breytinga á lífsbaráttunni. Innri
bönd þurfa að skapast í staðinn
fyrir ytri hömlur. Áður lagði nátt-
úran okkur til verkefnin og skap-
aði okkur vissa fótfestu, og glíman
við hlutina létti okkur glímuna
við manninn. En sú glíma verður
erfiðasta verkefni framtíðarinnar.
Hið siðferðislega los, sem orðið er
of áberandi í þjóðlífinu, er megin-
hætta þjóðarinnar.
í sambandi við glímuna við
náttúruna og hlutina skipti mestu
að vera hygginn. Náttúran hefndi
sín, ef á hlut hennar var gengið.
Menn sviku sjálfa sig, ef menn
sviku náttúruna. Nú eru viðskipti
þorra manna orðin næsta lítil
beint við náttúruna. Það eru við-
skipti manna á milli, sem komin
eru í staðinn. Þá vofir sú hætta
yfir, að það, sem voru hyggindi í
viðskipum við náttúruna, verði
að ref jum í viðskiptum við mann-
inn, og þá er siðferðileg vá fyrir
dyrum og öll sönn menning í voða.