Þjóðviljinn - 23.12.1964, Side 15

Diego hafði gula húð;
stundum bretti hann upp
skyrtuermarnar og bauð ein-
hverjum kunningja að skrifa
eitthvað eða teikna á hand-
leggina með eldspýtu; bók-
etafiinir eða línurnar hlupu
strax upp. Diegó hafði sagt
mér að svefngöngurnar, gul
húðin, upphleyptu bókstafirn-
ir — allt væru þetta afleið-
ingar mýi-arköldu sem hann
hafði fengið í Mexíkó. Ég segi
frá þessu af því, að ég er að
tala um líf og list Diego Riv-
era: oft réðst hann á óvini
sína með lokuðum augum.
Diego sagði gjarna frá Mex-
^kó, ,frá æsku sinni. Hann
hafði lifað tíu ár í París, var
orðinn einn af fulltrúum Par-
^sarskólans, var vinur Picasso
Modigliani, frakka; en fyr-
lr augum hans voru jafnan
rauð fjöll, þakin stingandi
kaktusum, bændur með barða-
stóra stráhatta, gullnámur
puanajuato, endalausar bylt-
|ngar — Madero byltir Diaz,
*^erta byltir Madero, skæru-
^iðar Zapata og Vilia velta
^erta úr sessi . . .
Eg hlustaði á Diego og fékk
smám saman ást á þessu
l^yndardómsfulla landi Mexi-
aú. Það var eins og forn högg-
^yndalist azteka rynni í vit-
minni saman við skæru-
Zapata. Julio Jurenito er
^exikani. Þegar ég skrifaði
söguna um hann minntist ég
oft frásagna Diegos. Ég hef
lesið að Jurenito sé eftirmynd
Rivera. Nokkur æfisöguatriði
hafa villt mönnum sýn —
bæði söguhetja mín og Diego
fæddust í Guannajuato, á
barnsaldri sagaði Jurenitohöf-
uðið af ketti vegna þess að
hann vildi skilja hver munur
er á lífi og dauða, en þegar
Diego er sex ára risti hann
lifandi rottu á kviðinn til að
ganga úr skugga um það
hvernig börn fæðast. Mörg
önnur smáatriði úr æsku Jur-
enitos eru til orðin fyrir áhrif
frásagna Rivera. En auðvitað
er Diego ekki líkur söguhetju
minni: Jurenito var maður
hugsandi, hann tók fyrir þjóð-
félagskreddu sem hann hat-
' aði og fylgdi henni út í fjar-
stæður. Diego var tilfinninga-
maður og ef hann fylgdi stund-
um út í fjarstæður megin-
reglum sem honum sjálfum
voru kærar, þá gerðist það
aðeins vegna þess, að vélin
var aflmikil en hemlar engir.
Ég kynntist Diego í árs-
byrjun 1913, þá var hann að
byrja að mála kúbistískar
kyrrlífsmyndir. Á veggjunum
í vinnustofunni héngu myndjr
næstu ára á undan — hægt
var að greina helztu vörður
á leiðinni — Greco, Cezanne.
Myndirnar sýndu mikla hæfi-
leika og nokkuð hófleysi. I
aldarbyrjun var spánski lista-
maðurinn Zuloaga í tízku í
París, hann var þekktur fyrir
myndir sem sýna sígauna,
nautabana — í einu orði sagt:
allt það sem Spánverjar kalla
„espanolada", stílfærð þjóð-
legheit. Um skeið var Diego
á galeiðu Zuloaga, listfræðing-
ar kalla jafnvel nokkrar
myndir Rivera Zuloagatíma-
bilið. Fyrir 1913 hafði hann
þegar sagt skilið við þennan
listamann.
Skömmu áður hafði hann
kvænzt Angelinu Bélovu, konu
frá Pétursborg, bláeygri, ljós-
hærðri, stilltri eins og margt
norðanfólk. Hún minnti mig
miklu fremur á stúlkurnar, er
ég hafði kynnzt á sellufund-
um í Moskvu, en á kvengesti
Rotondu. Angelina var vilja-
sterk og skapgóð og þessir
eiginleikar gáfu henni sann-
kallaða englaþolinmæði gagn-
vart reiðiköstum hins baldna
Diego. Hann sagði oft: „Hún
var skírð réttu nafni“.
Menn nálguðust kúbismann
eftir ólíkum leiðum. Kúbismi
Picasso var ekki fatnaður
heldur húð hans, jafnvel lfk-
ami, ekki handbragð heldur
sjón hans og heimsskoðun;
frá 1910 og fram á okkar daga
hefur víst ekki liðið svo ár,
að Picasso gerði ekki ásamt
öðrum verkum nokkrar mynd-
ir, sem taka upp þráðinn frá
kúbismatímabilinu: handbragð
úreldist en listamanni er um
megn að breyta eðli sínu.
Kúbismi Légers er tengdur
ást á nútímabyggingarlist, á
borginni, starfinu, vélinni.
Braque sagði að kúbisminn
hefði gert sér kleyft „að tj'á
sig fyllilega í myndlist". Diego
Rivera var tuttugu og sex ára
árið 1913, en mér virðist að
hann hafi þá enn ekki fundið
sína eigin leið. — Ári fyrir
kúbismann gat hann dáðst að
Zuloaga. En við hlið han3 var
Pablo Picasso . . . Einhverju
sinni sagði Diego: „Picasso
getur ekki aðeins kennt djöfl-
inum frómt líferni, hann get-
ur látið guð almáttugan ráða
sig kyndara í helvíti“. Aldrei
prédikaði Picasso kúbisma,
hann hefur yfirleitt litlar mæt-
ur á listakenningum og verð-
ur dapur þegar einhver stælir
hann. Og ekki reyndi hann að
sannfæra Rivera um neitt,
liann sýndi honum aðeins
mjmdir sínar. Picasso málaði
kyrrlífsmynd með flösku af
spönsku anisvíni, og skömmu
síðar skaut sömu flösku upp
hjá Diego . . . Auðvitað skildi
Rivera ekki að hann var að
stæla Picasso, en þegar hann
komst að því mörgum áriun
síðar tók hann að níða Rot-
í>
JÓLABLAÐ-15