Frjáls verslun - 01.12.1959, Blaðsíða 34

Magni Guðmundsson, hagjr.:
Lok franskrar skúfualdar
á íslandi
Höfundur hefir góöfúdega leyft, að Frjáls Verzlun birti ]>elta útvarpserindi,
sem flutt var (i ágúst sl.
Vorið 1939, eða fyrir nær réttum 20 árum, lauk
merkum þætti í franskri atvinnusögu, sem gerðist
að verulegu leyti við strendur þessa lands. Þá hættu
Frakkar með öílu að senda þilskútur til handfæra-
veiða á Islandsmið. Mér barst í hendur á þeim
tíma dagblað í Frakklandi, sem minntist atburðar-
iils með svofelldum orðum: „Tilkynningin var birt
þessa dagana. Hún var án málskrúðs. Hún var á
]>á lund, að síðasta seglskipið, sem gert var út frá
Gravelines á saltfiskveiðar við Island, hafi verið
selt sænskum útgerðarinanni. Nafn bátsins var
„Heilagur-Jóhann“. Næst í röðinni á eftir bæjunum
Paimpol og Dunkerque lætur Gravelines af hendi
síðasta fulltrúa hrjúfrar og dapurlegrar atvinnu-
greinar, sem skóp sérstaka manngerð. íslandsfar-
arnir, hinir sönnu, sígildu íslandsfarar, mennirnir
á seglskútunum, eru liðnir undir lok. (Rithöfundur-
inn) Loti myndi í dag aðeins geta vakið upp vofur.“
Nú vildi ég leitast við að rifja upp nokkra þætti
nefndrar atvinnugreinar, sem fræg er orðin í bók-
menntunum og varðar tvö ólík lönd og tvær fjar-
skyldar þjóðir. Auðvitað er mér aðeins unnt að
draga upp ófullkomna mynd, því að efnið er mjög
víðtækt. Eu marki mínu með hinu stutta erindi er
náð, cf áhugi einhvers yrði vakinn, sem hefir tíma
og aðstiiðu til þess að gera því skil sem skyldi. —
Ilandfæraveiðar Frakka á seglskútum við ís-
landsstrendur eiga sér langa sögu. Skýrslur um þær
eru til frá 15. öld. Þegar árið 1443 er frá því greint,
að 30 stór skip hafi vaggað undir franska fánan-
um hér úti á miðunum. Útgerðin náði þó ekki liá-
marki fyrr en á seinni hluta 19. aldar. Árið 1885
var tala skipanna umhverfis landið orðin livorki
meira né minna en 314 með samtals 5.576 mönn-
um. Aldamóta-árið, er Frakkar höfðu enn ekki sent
neinn botnvörpung á íslandsmið, voru seglskipin
186, árið 1930 22, árið 1934 12 með 295 mönnum,
og á næstu fimm árum lækkaði tala þessi niður í
ekki neitt, svo sem fyrr segir. Eftirtektarvert er
þó, að botnvörpungar komu ekki í stað seglskút-
anna, og hafa togveiðar Frakka hér við land lengst-
um verið óverulegar.
Allar þessar seglskútur komu nær eingöngu frá
þrem útgerðarbæjum: Paimpol á Bretaníuskagan-
um og Gravelines og Dunkerque í Norðurhéraðinu.
Síðarnefndu bæirnir notuðu kúttera, sem þeir
nefndu „dundées“, 70—180 tonna, 25—30 metra
að lengd með fjórtán til tuttugu og tveggja manna
áhöfn. Þeir þóttu traustir, létu vel að stjórn, ráku
lítt, enda auðvelt að beita þeim upp í vindinn.
Bretaníu-mennirnir kusu stærri skip, skonnortur,
sem þeir nefndu „goélettes“, 160—180 tonna, allt
að 40 metra löng, glæsilegri, hraðskreiðari, en öllu
erfiðari í meðförum og því mannfrekari, áhöfn
tuttugu til tuttugu og sex manns.
Skipin voru úr eik eða álmi, að jafnaði hvítmál-
uð, bugspjót og tvö siglutré úr amcrískri furu
(pitchpine). Skonnortan hafði stórsegl að aftan með
stór-toppsegli, skonuortusegl, íokku, stagsegl, klífur
og loks rásegl, sem auðkenndi skipið úr fjarska;
það myndaði einskonar krossmark við framsigluna.
Einkenni kúttersins var messan-seglið og það, hve
framsiglan stóð nærri stefninu. Seglaútbúnaður
skipanna var þannig, að þau mátti hækka og lækka
að vild jrá þilfari, og þurftu sjómenn ekki að fara
upp kaðalstigana, nema bilun yrði. —
Venjulega var lagt af stað á íslandsmið í seinni
hluta febrúar. Þá voru dagar mikilla anna í hafnar-
bæjunum þrem. Karlar, konur og unglingar lögð-
ust á eitt um að útbúa skipin og skipshafnirnar til
veiðanna. Svo rann skilnaðarstundin upp. Pierre
Loti segir skáldlega frá brottfararblessuninni í
Paimpol á þessa leið í ágætri þýðingu Páls Sveins-
sonar: „Á þessum hátíðisdegi var jafnan reist sama
34
FRJÁLS V F. U Z L U N