Frjáls verslun - 01.12.1959, Blaðsíða 43

Ottó A. Michelsen, sJcrijtvélam.:
Vélvæðing
viðskiptalífsins
Á öllum sviðum íslenzks athafnalífs, eins og það
er í dag, má sjá merki tækniþróunarinnar. Mest
ber á tæknilegum framförum í aðalatvinnuvegun-
um, sjávarútvegi, iðnaði og landbúnaði, en einnig
á sviði viðskiptalífsins og almenns skrifstofuhalds
má sjá nokkurn vísi að verulegri vélvæðingu á síð-
asta áratug. í þessu sambandi má einkum nefna
skýrsluvélar ríkisins og Reykjavíkurbæjar, þar sem
IBM-gatspjaldakerfið er í notkun.
Það er athyglisvert, að það eru opinberar stofn-
anir (Rafmagnsveita Reykjavíkur og Hagstofa ís-
lands), sem fyrst taka í þjónustu sína slíkt. kerfi,
og hygg ég, að því valdi einkum tvær ástæður.
Önnur er sú, að hjá þessum stofnunum skapast
fyrst alvarleg nauðsyn á að vinna úr ýmsum
talnaheimildum með miklum hraða og einatt fyrir-
varalítið; um það eru verzlunarskýrslur Hagstof-
unnar, manntalið, kjörskrár og ekki sízt útskrift
rafmagns- og hitaveitureikninga glögg dæmi.
Hin ástæðan mun byggð á þeirri skoðun, að með-
alstór fj'rirtæki geti ekki á hagkvæman hátt not-
fært sér svo stórvirkar vélar, sem hér um ræðir.
Þetta er að verulegu leyti misskilningur, sem stafar
af því að menn þekkja ekki ennþá nægilega mikið
til slíkra véla, enda hefur mjög lítið verið um þær
ritað á íslenzku. Hið helzta er grein eftir Áka
Pétursson, sem birtist í afmælisriti Þorsteins Þor-
steinssonar hagstofustjóra árið 1950. En Þorsteinn
Þorsteinsson var frumkvöðull þess að fá IBM-vélar
til landsins.
Smíði fyrstu bókhalds- og skýrslugerðarvélanna
var mjög kostnaðarsöm, en tækniþróunin hefur
verið svo ör, og þörfin reynzt svo mikil, að aukin
framleiðsla, samhliða bættri framleiðslutækni, hefur
lækkað verð þeirra að miklum mun.
IBM-gatspjaldakerfið
Það er ætlunin með þessu greinarkorni að lýsa
í höfuðatriðum IBM-gatspjaldakerfinu og vélasajn-
stæðum þeim, sem það byggir á.
Það, sem einna helzt einkennir þetta kerfi, er hve
fjölhæft það er. Það er sniðið fyrir iirvinnslu talna-
heimilda yfirleitt, og eins og þegar hefur verið
drepið á, er bókhald aðeins eitt af þeim aragrúa
verkefna, sem vélarnar ráða við.
Eðli sínu samkvæmt er bókhaldi og skýrslugerð
ætlað að safna fjölþættum upplýsingum og flokka
þær þannig, að auðvelt sé að fá yfirlit yfir þær
sem heild, og að greiður aðgangur sé að Jiinum
ýmsu smáatriðum.
Samkvæmt þessari skýrgreiningu, má skipta
frumatriðum vélabókhalds og skýrslugerðar í
þrennt: 1) skráningu frumheimilda á hentug „form“
fyrir vélar að vinna úr, 2) röðun og 3) útskrijt á
hentug „form“ fyrir menn að lesa úr.
IBM-gatspjaldakerfið dregur nafn sitt. af því, að
við notkun þess eru frumheimildirnar gataðar (sama
sem skráðar) á þar til gert spjald. Slík spjöld eru
þegar flestum kunn, t. d. af reikningum Landssím-
ans. Á einu spjaldi er rúm fyrir upplýsingar, sem
rita mætti á venjulega ritvél, ýmist með bókstöf-
um eða tölum í eina línu, sem væri 80 stafir á
lengd. Ilver háttur er hafður á um götun frum-
heimildanna í spjöldin, fer að nokkru aftir því,
hvaða form frumheiinildirnar hafa. Tekizt hefur, að
mjög verulegu leyti, að gera þetta fyrsta skref
sjálfvirkt, þannig að sem mest af götunarvinnunni
gangi fyrir rafmagni, en sem minnst fyrir handafli,
ef svo má að orði kveða.
Algengustu götunarvélarnar eru búnar leturborði
líkt og venjulegar ritvélar, og þær eru notaðar á
mjög hliðstæðan hátt. Spjöldin eru oftast lögð í
stórum bunkum í götunarvélina, en sjálfvirkur út-
búnaður stýrir einu spjaldi í einu undir höggfleyg-
ana og leggur það að lokum til hliðar í annan bunka.
Flestar eru götunarvélarnar með sjálfvirkum stýris-
útbúnaði, sem m. a. stjórnar því, hvar hlaupið er
yfir dálka, og sumar vélanna gera hvort tveggja
í senn, að gata og rita á spjaldið með verljulegum
tölu- og/eða bókstöfum þær heimildir, sem um er
að ræða.
Onnur aðferð til að skrá heimildir í gatspjalda-
kerfið er svonefndur striklestur, en þá eru frum-
heimildirnar merktar með blýantsstriki (grafít) í
F H J Á L S V E K Z L U N
43