Frjáls verslun - 01.10.1993, Blaðsíða 18

FORSIÐUGREIN
Augljóslega er erfiðara að reka fyrirtæki með hagnaði í kreppu. Engu að síður eru
afleiðingarnar gagnvart eigendum fyrirtækisins þær sömu sé fyrirtækið rekið með tapi.
Stjórnandinn kemst þess vegna ekki hjá því að auka framlegð hverrar vöru hvort sem það er
kreppa eða ekki. Ef fyrirtækið nálgast hengiflugið gagnar lítið að segja að ytri aðstæður séu
orsökin. Um það er ekki spurt á þeim tímapunkti.
stjóra, sem á fyrirtækið, er enginn
sem segir honum að taka pokann sinn
— nema þá auðvitað hann sjálfur.
Þó hefur það aukist meira á síðari
árum að forstjórar, sem eru líka aðal-
eigendur, standi fyrir utan hinn dag-
lega rekstur og ráði til sín atvinnu-
stjómanda til að stýra fyrirtækinu.
Þeir sinna þá frekar stefnumótun og
stjórnarstarfi og titla sig ekki sem for-
stjóra. í sumum tilvikum eru eigend-
urnir, sem gegnt hafa starfi forstjóra,
áfram í daglegum störfum innan fyrir-
tækisins en ráða til sín forstjóra til að
stýra fyrirtækinu. Ætla má að það
gefist frekar illa. Ekki verður bæði
sleppt og haldið. Augljós hætta er á
árekstrum við atvinnustjórnandann
um einstakar úrlausnir og í þeirri deilu
er það ekki nema einn sem ræður;
eigandinn. Það deilir enginn við dóm-
arann.
Enda þótt meirihluti stjórnenda í
Gallup-könnun Frjálsrar verslunar
telji að skipta eigi um forstjóra, reki
hann fyrirtæki með tapi í þrjú ár í röð,
er hinni stjórnunarlegu spurningu um
það hvenær eigi að skipta um for-
stjóra enn ósvarað. Þar er eflaust
enginn stórisannleikur til. Reynslan
sýnir hins vegar í bandarískum fyrir-
tækjum, og fyrirtækjum almennt er-
lendis, að oftast er of seint gripið í
taumana þótt reksturinn sé farinn að
ganga illa.
OFTAST ERGRIPIÐ OFSEINTÍ
TAUMANA
I grein sem birtist nýlega í Frjálsri
verslun, 7. tbl., kom fram að Gibb
Dyer, prófessor í stjórnun við Bring-
ham Young University í Bandaríkjun-
um, kannaði 40 bandarísk fyrirtæki.
Hann komst að þeirri niðurstöðu að
ekkert þeirra gæti kúvent í stjórnun
og hegðun fyrr en það nálgaðist
hengiflugið og gengi í gegnum mikla
erfiðleika, svo mikil væri tregðan
gegn breytingum á uppstokkun. Yfír-
leitt væri þá mikið búið að ganga á,
skipt um forstjóra og fleira, þótt enn
væri tregða við algera uppstokkun
fyrirtækisins. Þessi hegðun fyrir-
tækja var persónugerð og líkt við
hegðun venjulegs fólks. En flest fólk
gerir ekki róttækar breytingar á lífs-
venjum sínum nema það neyðist bók-
staflega til þess.
I vangaveltum um stjómun á Is-
landi einkenna hinar svonefndu „ytri
aðstæður" oft umræðuna. Menn
ræða þá um innri stjómun í fyrirtækj-
um, en það er eitthvað sem forstjórar
hafa vald á, og ytri aðstæðum, sem
virðist þá vera eitthvað sem for-
stjórar og stjórnendur fyrir-
tækja hafí ekki vald á.
Þessar ytri aðstæður
snerta auðvitað spurningu
okkar í könnuninni um það
hvort skipta eigi um forstjóra
reki hann fyrirtæki með tapi þijú
ár í röð. Kjarninn í því máli er hvort
rekja megi tapið til einhverra ytri að-
stæðna sem forstjórinn hafði ekki á
valdi sínu og því sé tapið ekki honum
að kenna. Með ytri aðstæðum eiga
menn í viðskiptalífmu oftast átt við
almennar hagsveiflur og duttlungafull
stjómvöld sem ákveða eitt í dag og
annað á morgun.
Fyrir stjórnendur fyrirtækja er afar
mikilvægt að stjórnvöld setji skýrar
leikreglur sem fyrirtæki geta treyst
og lagað sig að. Eilífar breytingar eru
erfiðar fyrir alla í viðskiptum. Nýir
skattar, nýjar álögur eða áður
óþekktar leikreglur kalla á ný vinnu-
brögð í stjórnun og brengla alla áætl-
anagerð. Breyti stjórnvöld oft og
hratt um stefnu getur eitthvað sem í
gær var talið arðvænlegt verið orðið
vonlaust í dag. Stjórnendur verða að
geta treyst því að stjórnvöld kippi
ekki fótunum undan áætlunum þeirra
í viðskiptum fyrirvaralaust. Því meiri
bein afskipti sem stjórnmálamenn
hafa af atvinnulífi þeim mun verri er
síbreytileg stefna þeirra gagnvart
stjórnendum fyrirtækja.
HÆFUR STJÓRNANDI ÞARF AÐ
AÐLAGAST YTRIAÐSTÆÐUM
Séu leikreglur stjórnvalda breyti-
legar, eins og oft er haft á orði að þær
séu hér á landi, hlýtur sá stjórnandi að
vera hæfastur sem sér breytingarnar
fyrir og aðlagast þeim í skyndi. Hann
reynir að hafa tromp uppi í erminni
sem hann getur nýtt sér. Hann lítur
þá nánast á leikreglurnar eins og
óvæntan leik hjá keppinauti sínum
sem hann þarf að svara með ein-
hverju móti. Áréttað skal engu
að síður að traustar leikreglur
stjómvalda eru afar nauðsyn-
legar.
Veltum þá fyrir okkur hin-
um anganum af hinum svo-
nefndu ytri aðstæðum, hagsveifl-
unum. Stjómendur fyrirtækja hafa
ekki heldur vald á þeim. Þess vegna
byggist stjórnun þeirra á að sjá helst
hagsveiflurnar fyrir en að minnsta
kosti að bregðast við þeim með við-
eigandi hætti svo þær snerti afkomu
fyrirtækisins sem minnst. Þegar til
lengdar lætur skiptir afkoma fyrir-
tækis öllu máli. Stjórnandi verður að
breyta einhverjum óviðráðanlegum
ytri aðstæðum yfir í viðráðanlegar að-
stæður.
AÐ VERJAST SVEIFLUM Á GJALDEYRIS-
MÖRKUÐUM
Oft má heyra stjómendur í sjávar-
útvegsfyrirtækjum segja að ytri að-
stæður séu sérlega slæmar. Fisk-
verð fari lækkandi, offjárfesting sé í
atvinnugreininni og gengisáhætta
vegna sveiflna á alþjóðlegum gjald-
eyrismörkuðum sé of mikil. Spyrja
má sig hvort stjórnandi eigi að heimta
gengisfellingu krónunnar ef hann sel-
ur mikið til Bretlands og breska sterl-
18