Morgunblaðið - 11.01.2001, Blaðsíða 34

LISTIR
34 FIMMTUDAGUR 11. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Drottinn hann er strætisvagn
sem stöðvar hér og þar.
Og fyrir litla bljúga bæn
þér býðst með honum far.
Werner Schwab er einn þeirra
þýskumælandi höfunda sem íslensk-
ir leikhúsáhorfendur hafa lítið haft
af að segja. Schwab fæddist 1958 og
lést á nýársnótt 1994 og var þá orð-
inn einn þekktasti leikritahöfundur
Austurríkis þó frægðarsól hans hefði
hangið stutt á leikhúshimninum.
Frumsýning á leikritinu Þjóðarmorð
eða mitt tilgangslausa móðurlíf
(Volksvernichtung oder meine Leb-
er ist sinnlos) gerði Schwab þekktan
um allt Austurríki og í kjölfarið tóku
leikhús víða um heim leikrit hans til
sýninga. Hann var stjarna þau tvö ár
sem hann átti eftir ólifuð.
Föðurlaus og bláfátækur
Werner Schwab ólst upp hjá frá-
skildri bláfátækri móður sinni og
höfðu þau mæðgin naumast nægi-
lega til hnífs og skeiðar fyrr en
Werner komst á unglingsár. Hann
stundaði nám við listaskólann í Graz
og hélt síðan ásamt sambýliskonu
sinni Ingeborg Orthofer út á land og
stundaði skógarhögg og skriftir um
árabil eða allt þar til að fyrstu leikrit
hans voru tekin til sýninga í lok 9.
áratugarins. Öndvegiskonur skrifaði
hann 1987 og fékk það endursent
einu og hálfu ári eftir að hann sendi
það þjóðleikhúsinu í Vínarborg.
Verkið var frumsýnt af Theater im
Künstlerhaus í Vínarborg 13. febr-
úar 1990. Þjóðleikhúsið í Vínarborg
frumsýndi verkið 21. maí 1994. Borg-
arleikhúsið í Reykjavík frumsýnir
verkið 12. janúar 2001.
Öndvegiskonur er leikrit um þrjár
konur. Líf þessara þriggja kvenna er
lítilfjörlegt og óspennandi, lífsbar-
átta þeirra er tilgangslaus, lífskraft-
ur þeirra er einskis virði. Til hvers
lifa þær, um hvað hugsa þær, hvers
stendur hugur þeirra til, um hvað
dreymir þær? Þær hittast hjá Ernu,
sem leggur metnað sinn í að lifa eins
spart og henni er unnt. Hún elur önn
fyrir syni sínum, sem er fertugur
auðnuleysingi og fyllibytta. Sjálfa
dreymir hana um að eiga betra líf
með kjötkaupmanninum Wottila.
Gréta hefur lagt ofuráherslu á lík-
amlegt aðdráttarafl sitt, en nú er fátt
eftir, hún er orðin hundrað prósent
öryrki, andlega vanheil og lætur sig
dreyma um stóra stæðilega karla
sem gætu veitt henni langþráðan un-
að. Dóttir hennar hefur flúið kyn-
ferðislega misnotkun alla leið til
Ástralíu. Mæja er heldur yngri en
þær Erna og Gréta, sérsinna með
trúarmaníu og leggur metnað sinn í
að losa stífluð klósett með berum
höndunum. Umræðuefni þessara
þriggja öndvegiskvenna eru á eina
lund; skítur í klósettum í sínum
margvíslegu myndum og fjölbreytt
eymd þeirra sjálfra.
Ofgnótt skíts
og úrgangs
Kannski má lesa úr verkinu sam-
félagssýn Schwabs þar sem ofgnótt
skíts og alls kyns mannlegs úrgangs
er táknræn fyrir lágkúru neyslusam-
félagsins. Reiði höfundarins, sem
skrifaði verkið 29 ára gamall, í garð
alsnægtasamfélagsins er greinileg
og persónurnar þrjár mótaðar úr
umhverfi hans sjálfs; fyrirmyndin að
Ernu er móðir hans sjálfs, fyrir-
mynd Mæju var til og mun enn vera
á lífi og sjálfsagt er hið sama að segja
um Grétu.
„Hann hafði áhuga á undirmáls-
fólki og þótti vænt um það,“ segir
Sigrún Edda sem hefur sökkt sér of-
an í vinnuna við þessa sýningu. „Það
hljómar kannski einkennilega að
segja það en Mæja er elskuleg per-
sóna. Hún þráir viðurkenningu um-
hverfisins og leggur metnað í starfið
sitt sem er að losa stíflur í klósettum
fína fólksins. Draumur hennar um
viðurkenningu felst í því að vera bor-
in á gullstól af hópi fólks eftir að hafa
losað svæsna klósettstíflu,“ segir
Sigrún Edda. Hanna María og
Margrét Helga taka undir þetta og
segja þessar persónur eiga alla sam-
úð skilda og gera kröfur til þeirra um
skilning og mannlega reisn. „Schwab
sagðist skrifa án hugsjóna. Mér
finnst hann mjög áhugaverður höf-
undur og ég hefði gjarnan viljað
hitta hann,“ segir Sigrún Edda. „Það
er auðvitað ekki hægt.“
Þær líta hver á aðra og dæsa þeg-
ar ég spyr hvernig þeim hafi gengið
að komast inn í hugarheim verksins.
„Það var erfitt,“ segir Hanna María.
„Ég held að ég hafi aldrei gengið í
gegnum jafn erfitt æfingaferli og í
þessu verki. Það er svo mikilvægt að
finna hinn mannlega streng í verkinu
og hugsunina og tilfinninguna að
baki textanum svo hann verði ekki
bara yfirborðskennt klám og hreinn
sori. Hættan á því er vissulega fyrir
hendi.“
Margrét Helga bætir því við að
það geri verkið enn erfiðara í vinnslu
að höfundurinn hafi enga reynslu
haft af leikhúsi þegar hann skrifaði
verkið. „Langar ræður persónanna
gera miklur kröfur um nákvæma
hlustun og sterka innlifun. Þetta er
vel skrifað leikrit en tengingarnar
liggja ekki alltaf í augum uppi.“
Hanna María skýrir þetta nánar.
„Hugmyndirnar koma kannski inn í
miðri ræðu hjá annarri persónunni
og þá þarf maður að kveikja á hugs-
uninni og kynda undir henni jafnt og
þétt þar til maður kemst að.“
„Þetta er sérkennilega óhugnan-
legur texti og verkið hefur haft sterk
áhrif á mig,“ segir Sigrún Edda.
Meinfyndið og fagurt
Þær segjast auðvitað hafa velt því
fyrir sér hvernig væntanlegir áhorf-
endur muni taka verkinu. „Það má
búast við því að einhverjum finnist
sér misboðið. Textinn er grófur og
umræðuefnið subbulegt á köflum.
En það er samt fegurð í þessu verki.
Mannleg fegurð mitt í ljótleikanum,“
segir Sigrún Edda. „Trúarlegt inn-
tak verksins lyftir því einnig á hærra
plan og gæðir það táknrænum vís-
unum langt út fyrir þann harða og
grófa veruleika sem í því birtist.“
„Ég er líka viss um að margir eiga
eftir að hafa gaman af því hversu
meinfyndið leikritið er,“ segir Hanna
María.
Mæja: Svo fer mannskapurinn að
hrópa glaðlega saman í kór: Hún
Mæja þarf enga hanska, hún Mæja
þarf enga hanska... og nú seilist hún
Mæja strax djúpt niður, hún Mæja
kann sko á þessu lagið. Búin að fiska
upp blautan klósettpappírinn og all-
ar fljótandi hægðir, þá finnur hún
aftur eitthvað hart... alveg er þetta
glerhart, hugsar hún með sér, og þá
kemur í ljós að þetta er bjórflaska,
full flaska af bjór og hefur ekki einu
sinni verið opnuð. En það passar nú
aldeilis með gúllasinu, takk séra
minn, segir hún, því hún þykist vita
að séra presturinn hafi viljað gleðja
hana Mæju og látið þennan fyrirtaks
bjór í klósettið eins og jólasveinninn
færir börnunum í skóinn sinn.
„Ég hugsa ekki um að með þess-
um texta sé ég að sjokkera áhorf-
endur. Tilfinningin að baki þessum
texta er um þrá lítillar manneskju
eftir viðurkenningu. En það er ekki
hægt annað en hlæja út í annað um
leið því draumar hennar eru svo
dásamlega skekktir.“
Þetta á við um þær allar. Grát-
broslegar, jafnbrjóstumkennanlegar
og þær eru ógeðfelldar. Erna er svo
samansaumaður nískupúki en jafn-
framt strangheiðarleg að hún hefur
fylgst vandlega með því hvort ein-
hver vitjar loðhúfu sem hún fann í
ruslatunnu og skilaði samviskusam-
lega til lögreglunnar. Hún þykist
hafa himin höndum tekið þegar hún
fær að eiga húfuna að ári liðnu. Sagt
hefur verið um höfundinn að hann
hafi haft óbeit á sjálfum sér og öðru
fólki. „Þessi sérkennilega sýn hans á
sjálfan sig og aðra er áreiðanlega
ástæða þess að hann lét letra hina
furðulegu grafskrift á legsteininn
sinn: Hér hvílir illmenni,“ segir Sig-
rún Edda.
Kannski Öndvegiskonur færi okk-
ur heim sanninn um góðmennið
Werner Schwab sem hafði bara
svona lélega sjálfsmynd. En Leik-
félag Reykjavíkur fagnar 104 afmæli
sínu með sérstakri hátíðarsýningu á
Öndvegiskonum í kvöld. Annað
kvöld verður svo hin eiginlega frum-
sýning að hefðbundnum sið.
„Hér hvílir
illmenni“
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Erna: Kynferðismálin eru alltaf það sem tortíma manneskjunni.
Gréta: Hann Freddý var einmitt að segja það, að ég angaði hreint eins
og uppáhaldsmaturinn hans, svínakjöt bakað í ofni með kartöflum.
Mæja: Ekki til það stíflaða klósett sem stenst henni Mæju snúning.
Á Litla sviði Borgarleikhússins verður há-
tíðarsýning í kvöld á leikritinu Öndveg-
iskonur eftir austurríska leikskáldið
Werner Schwab. Hávar Sigurjónsson
ræddi við öndvegisleikkonurnar Hönnu
Maríu Karlsdóttur, Margréti Helgu
Jóhannsdóttur og Sigrúnu Eddu
Björnsdóttur.
ÖNDVEGISKONUR eftir
Werner Schwab í þýðingu Þor-
geirs Þorgeirsonar.
Leikarar: Hanna María Karls-
dóttir, Margrét Helga Jó-
hannsdóttir, Sigrún Edda
Björnsdóttir.
Leikstjóri: Viðar Eggertsson.
Leikmynd/búningar: Snorri
Freyr Hilmarsson.
Lýsing: Elfar Bjarnason.
Leikgervi: Sigríður Rósa
Bjarnadóttir.
Hljóðmynd: Ólafur Örn Thor-
oddsen.
Leikarar og
listrænir
stjórnendur