Morgunblaðið - 11.01.2001, Qupperneq 54

UMRÆÐAN
54 FIMMTUDAGUR 11. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
My Generation Limp Bizkit
Stan Eminem & Dido
Farðu í röð Botnleðja
Man Overboard Blink 182
Trouble Coldplay
Spit It Out Slipknot
Lítill fugl 200.000 Naglbítar
Rollin Limp Bizkit
Destinys Child Independent Women
Who Let The Dogs Out Baha Men
Last Resort Papa Roach
Stolið Stolið
Don‘t Mess With My Man Lucy Pearl
My Love Westlife
Testify Rage Against the Machine
Again Lenny Kravitz
Dadada Ding Dong & Naglbítarnir
I Disappear Metallica
Take a Look Around Limp Bizkit
Overload Sugarbabes
Vikan 10.01. - 17.01
“...svo tek ég tvær af grænu töfl-
unum ásamt hvítu töflunni með mat,
bleika og bláa hylkið klukkan þrjú,
aftur tvær grænar töflur með kvöld-
matnum og stundum eina töflu, þú
veist þessar í rauða pakkanum, fyrir
svefn. Hún Sigríður mágkona þín
kemur nú gjarnan á
sunnudagskvöldum og
tekur til fyrir mig viku-
skammtinn í lyfjabox
sem hún keypti handa
mér hjá honum
Ámunda í apótekinu.
Hún er nú alltaf svo
hugulsöm þessi
gæska...“
Margir kannast við
þess háttar frásögn
aldraðs ættingja á
lyfjanotkun sinni og
þann ónotahroll sem
gjarnan fer um mann
við slíka lýsingu. Ef-
laust eru það mjög mis-
munandi spurningar
sem kvikna hjá fólki á
stundum sem þessum sem mótast
gjarnan af skoðunum viðkomandi og
trú hans á læknavísindin, óhefð-
bundnar lækningar, kostnaðarvit-
und, umhyggju fyrir sjúklingi o.s.frv.
Sem lyfjafræðing sækja á mig spurn-
ingar eins og hversu margir læknar
koma að meðhöndluninni, hefur
örugglega verið metið hvort hægt sé
að fækka lyfjum eða minnka
skammta einstakra lyfja, hefur verið
kannað hvort samtímisgjöf sumra
þessara lyfja geti gert meira ógagn
en gagn og er í lagi að gefa einstök lyf
saman með einstaka sjúkdómi sem
hrjá ættingjann eða hefði verið hent-
ugra að velja einhver önnur lyf en
þau sem voru valin?
Af hverju skyldi lyfjafræðingur
velta þessum spurningum fyrir sér?
Hefur hann ekki trú á lyfjunum? Að
sjálfsögðu hef ég mikla trú á bæði
lyfjunum og vísindunum sem liggja
að baki hönnun þeirra og þróun. Á
næstu árum og áratugum munu
koma á markaðinn lyf við sjúkdóm-
um sem ennþá hefur ekki fundist
nægilega virk lyfjameðferð við og
áfram munu sérvirkari lyf koma fram
á sjónarsviðið og leysa eldri ósér-
hæfðari lyf af hólmi. Til dæmis bíða
ný lyf við hrörnunarsjúkdómum, eins
og Parkinsons-veiki og Alzheimers-
sjúkdómi, geðklofa og sáraristilbólgu
rétt handan við hornið sem og nýir
lyfjaflokkar við krabbameinum. Auk
þess að ala í brjósti bjartsýni og trú á
framfarir í lyfjavísindum þá er ég
fullviss um að gæði lyfjameðferðar
eiga eftir að aukast í nánustu framtíð.
Hvað er átt við með auknum gæð-
um lyfjameðferðar? Með auknum
gæðum á ég við að velja þá lyfjameð-
ferð sem er virkust og með fæstar
aukaverkanir. Þrátt fyrir að milljónir
manna eigi líf sitt og lífsgæði lyfjum
að þakka þá er það svo að röng lyfja-
gjöf og röng lyfjanotkun getur skað-
að sjúklinginn meira en sjúkdómur-
inn sem hrjáir hann og – í verstu
tilfellum leitt til dauða. Á síðustu ár-
um hefur tíðni sjúkrahúsinnlagna og
dauðsfalla vegna aukaverkana lyfja
verið könnuð. Í Bretlandi eru auka-
verkanir lyfja þriðja algengasta dán-
arorsökin og í Bandaríkjunum er hún
sú fjórða algengasta og kemur næst á
eftir hjartasjúkdómum, krabbameini
og heilablóðfalli. Séu tölur frá Banda-
ríkjunum heimfærðar á Ísland þýðir
það að 110 deyja árlega vegna auka-
verkana lyfja og 2.200 þurfa á sjúkra-
húsinnlögn að halda af þeim sökum
hérlendis. Orsakir
aukaverkana eru eink-
um raktar til rangra
lyfjaskammtana, of-
næmis fyrir lyfjum,
óhentugra samtímis-
gjafa lyfja og rangs vals
á lyfjum fyrir sjúkling.
Ástæðan fyrir slysun-
um getur legið í mistök-
um hjá lækni, mistök-
um í apóteki eða í því að
sjúklingur eða sá sem
annast lyfjagjöfina fer
ekki eftir fyrirmælum.
Þó svo að enginn skyldi
halda að læknar beri
ekki hag sjúklinga fyrir
brjósti og markmið
þeirra sé ekki ætíð að
veita bestu mögulegu meðferð sem
býðst þá hafa breskar kannanir sýnt
að þriðjung allra mistaka við ávísanir
lyfja megi rekja til þess að læknir
hefur hvorki aðgang að nýjustu upp-
lýsingum um lyf né aðgang að lyfja-
öryggisforritum. Þar sem stöðugt
koma fram á sjónarsviðið ný lyf og
nýjar upplýsingar um milliverkanir,
aukaverkanir og frábendingar eldri
lyfja ásamt því að meðaltími sem
læknir hefur með sjúklingi er ætíð að
styttast fara læknar í mun meira
mæli að reiða sig á öflug lyfjaupplýs-
inga- og lyfjaöryggisforrit til að
tryggja skjólstæðingi sínum virkustu
og öruggustu meðferðina sem völ er
á.
Undanfarið eitt og hálft ár hefur
ungt íslenskt lyfjahugbúnaðarfyrir-
tæki, doc.is, unnið að hönnun og gerð
slíks hugbúnaðar. Með hugbúnaðin-
um geta læknar ávísað lyfjum og sent
lyfseðla rafrænt til apóteka. Einnig
geta þeir skoðað nýjustu samþykktu
upplýsingarnar um lyf um leið og
þeir eru að ávísa þeim. Fjöldi lyfja-
öryggisforrita keyra sjálfkrafa bak
við hverja ávísun og gera notanda
viðvart ef eitthvað er öðruvísi en
mælt er með. Dæmi um slík lyfjaör-
yggisforrit eru skammtastærðafor-
rit, milliverkanaforrit, lyfjaofnæmis-
forrit og frábendingaforrit. Það er
trú mín að íslenskir læknar verði
snöggir að taka í notkun slíkan hug-
búnað eins og doc.is hefur hannað,
enda um að ræða tæki sem gefur
þeim færi á að yfirfara meðferð út frá
lyfjasögu, sjúkdómssögu og líkams-
ástandi sjúklings jafnframt því að
veita þeim tækifæri á að nálgast fag-
upplýsingar um lyf á hraðvirkan og
einfaldan hátt.
doc.is hefur þegar tekið þátt í út-
boði um hönnun og gerð slíks hug-
búnaðar í Svíþjóð og þá hafa þrjú
sams konar tilraunarverkefni verið
auglýst í Englandi. Ljóst er að ná-
grannalönd okkar kappkosta nú að
koma upp slíkum búnaði fyrir lækna,
enda skýlaus krafa yfirvalda í vel-
ferðarríkjum, sem við erum gjörn að
miða okkur við, að tryggja hámarks-
öryggi í þessum málum.
Það er von mín að íslensk heil-
brigðisyfirvöld sýni sama metnað og
heilbrigðisyfirvöld nágrannalanda
okkar við að taka í gagnið slíkum
hugbúnað sem inniheldur lyfjaupp-
lýsinga- og lyfjaöryggiskerfi. Í jóla-
boði að ári þegar ættingjar leita ráða
vegna lyfjanotkunar geti ég þá svar-
að á eftirfarandi máta:
“... en líður þér ekki mun betur
núna Hrafnkell minn þótt þú takir
ekki lengur bláu hylkin og grænu
töflurnar? Þó svo að Lárus læknir sé
nú alltaf límdur við tölvuskjáinn þá
trúi ég því að tölvuskrattinn geri nú
sitt gagn! Varla læknar Lárus þig
með augnaráðinu einu saman ...“
Tækni á leið
til lækna!
Torfi Rafn
Halldórsson
Höfundur er lyfjafræðingur og
yfirmaður lyfja- og markaðssviðs
doc.is.
Lyfjanotkun
Hugbúnaður eins og
doc.is hefur hannað,
segir Torfi Rafn
Halldórsson, er tæki
sem gefur læknum
færi á að yfirfara með-
ferð út frá líkams-
ástandi, lyfja- og sjúk-
dómssögu sjúklings.