Morgunblaðið - 11.01.2001, Blaðsíða 40

40 FIMMTUDAGUR 11. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
TILLÖGUR STARFSHÓPSINS
STARFSHÓPUR, sem ríkis-stjórnin skipaði til að fara yfirdóm Hæstaréttar um tengingu
bóta öryrkja við tekjur maka, skilaði
í gær af sér skýrslu, sem beðið hefur
verið eftir. Þar er lagt til að sett verði
ný lög og byrjað að greiða bætur
samkvæmt þeim 1. febrúar miðað við
1. janúar, en leiðrétting vegna skerð-
ingar bóta út af tekjum maka verði
greidd fjögur ár aftur í tímann og
ljúki þeim greiðslum fyrir 1. apríl.
Athygli vekur að þótt lágmarksbæt-
ur hækki um 25 þúsund krónur á
mánuði er engu að síður áfram gert
ráð fyrir skerðingu, þótt á öðrum for-
sendum sé.
Það er óheppilegt, að forsendur
dóms Hæstaréttar skuli vera svo
óskýrar að skipa þurfi nefnd til að
túlka niðurstöður hans. En það fer
ekki á milli mála að skilja má for-
sendur dómsins á ýmsan veg eins og
glögglega kemur fram í skýrslu
nefndar ríkisstjórnarinnar. Starfs-
hópurinn túlkar dóminn hins vegar
þröngt eins og raunar kemur fram í
skýrslunni. Þótt um sé að ræða svo-
nefndan viðurkenningardóm er rök
fyrir þeirri þröngu túlkun ekki að
finna í dómsorðinu sjálfu þar sem
Hæstiréttur fellst án fyrirvara á
kröfugerð Öryrkjabandalagsins.
Hins vegar getur starfshópur ríkis-
stjórnarinnar rökstutt afstöðu sína
með tilvísun til ýmissa atriða í for-
sendum dómsins og gerir það.
Starfshópurinn kemst að þeirri
niðurstöðu að af forsendum dómsins
verði ekki ráðið að tenging bóta við
tekjur maka þurfi í sjálfu sér að fara
gegn stjórnarskrá. Það eitt verði les-
ið úr dómnum að ekki standist að
skerða tekjutryggingu örorkulífeyr-
isþega í hjúskap með þeim hætti, sem
gert sé í lögunum frá 1998. Því felist
ekki í dómnum „að með öllu sé óheim-
ilt að láta tekjur maka hafa áhrif á
tekjutryggingu örorkulífeyrisþega“.
Bent er á að í dómi Hæstaréttar sé
vísað annars vegar í 76. grein stjórn-
arskrárinnar þar sem kveðið er á um
að hverjum einstaklingi séu tryggð
ákveðin lágmarksréttindi og hins
vegar 65. greinar stjórnarskrárinnar
þar sem mælt er fyrir um að menn
skuli vera jafnir fyrir lögum og njóta
mannréttinda án tillits til stöðu sinn-
ar.
„Hugsunin virðist vera sú, að
vegna 65. gr. stjórnarskrár felist í 76.
gr. hennar réttur til handa örorkulíf-
eyrisþega í hjúskap til lágmarkslíf-
eyris, sem óheimilt sé að skerða
vegna tekna maka hans,“ segir í
skýrslunni. „Í þessu verður ekki talið
felast að óheimilt sé að láta tekjur
makans hafa áhrif á lífeyrinn eftir að
þessu lágmarki hefur verið náð.“
Því verður ekki á móti mælt að
starfshópurinn færir rök fyrir þeirri
niðurstöðu að skerðing sé heimil að
ákveðnu lágmarki með tilvísun í for-
sendur dómsins, þar sem segir: „Get-
ur það því átt við málefnaleg rök að
styðjast að gera nokkurn mun á
greiðslum til einstaklinga úr opin-
berum sjóðum eftir því, hvort við-
komandi er í sambúð eða ekki.“
Með vísan til þessara sjónarmiða
leggur starfshópurinn til að í lög
verði sett sérregla, „sem tryggi
ákveðinn lágmarksrétt til handa líf-
eyrisþega, sem er í hjúskap og mak-
inn er ekki örorkulífeyrisþegi.“
Þessari sérreglu er síðan lýst á
þennan veg: „Hljóðar reglan um að
samanlögð eigin tekjuöflun þess
hjóna, sem örorkulífeyris nýtur og
tekjutrygging hans geti aldrei, þrátt
fyrir skerðingarregluna samkvæmt
2. málslið numið lægri fjárhæð en kr.
300.000,– á ári eða m.ö.o. kr. 25.000,–
á mánuði. Þetta þýðir að enginn líf-
eyrisþegi færi vegna makatekna nið-
ur úr kr. 43.424,–, þegar þetta sér-
staka lágmark tekjutryggingar hefði
verið lagt við grunnlífeyri samkvæmt
12. gr. laganna. Kæmi þessi fjárhæð í
stað lágmarksins, sem greinir í for-
sendum hæstaréttardómsins og nam
þá kr. 17.715,– (nú kr. 18.424,–). Við
ákvörðun á viðmiðunarfjárhæð þess-
arar sérreglu er rétt að taka tillit til
þess, sem fram kemur í dómsfor-
sendum Hæstaréttar, að það geti átt
við málefnaleg rök að styðjast að
gera nokkurn greinarmun á
greiðslum til einstaklinga úr opin-
berum sjóðum eftir því hvort viðkom-
andi er í sambúð eða ekki. Verður því
fjárhæð sérreglunnar eðlilega
nokkru lægri en fjárhæð óskertrar
tekjutryggingar einhleypings. Í
frumvarpinu er gert ráð fyrir að
sams konar breytingar verði gerðar
á 6. og 7. mgr. 17. gr., sem einnig
fjalla um tekjutryggingu til örorku-
lífeyrisþega í hjúskap.
Starfshópurinn telur, að með þeim
fjárhæðum, sem að framan greinir,
sé fullnægt þeim kröfum, sem í dómi
Hæstaréttar felast.“
Nú vaknar sú spurning, hvernig
starfshópurinn nálgast þessa tölu.
Hver eru rökin fyrir henni? Í
skýrslu, sem að öðru leyti byggist á
röksemdafærslu með tilvísun í dóms-
forsendur Hæstaréttar er ekki að
finna efnislegar röksemdir fyrir því
hvers vegna þessi upphæð er lögð til
en ekki einhver önnur.
Í skýrslu starfshópsins segir einn-
ig að greiðslur aftur í tímann skuli
greiðast með 5,5% ársvöxtum frá
þeim degi, sem bótaþegi öðlaðist rétt
á greiðslum, og segir að viss sann-
girnisrök mæli með því.
Miðað er við fjögurra ára fyrning-
arreglu frá því að dómurinn var upp-
kveðinn þannig að sækja má um bæt-
ur aftur til ársins 1997. Rökin fyrir
þeirri niðurstöðu virðast augljós.
Jákvætt hlýtur að teljast að starfs-
hópurinn tekur með í reikninginn
réttarstöðu þeirra örorkulífeyris-
þega, sem ekki sóttu um bætur vegna
þess að ljóst var að því yrði hafnað
vegna tekna maka og segir að í ljósi
jafnræðissjónarmiða sé ekki hægt að
gera rétt þessa hóps til leiðréttingar
lakari en hinna.
Þetta mál er afar flókið og það er
erfitt að ræða það vegna þess að það
hefur svo sterk tilfinningaleg áhrif á
fólk. Engu að síður verða þær um-
ræður að fara fram. Ríkisstjórnin
hefur komizt að ákveðinni niðurstöðu
á grundvelli tillagna starfshópsins og
mun leggja þá niðurstöðu fyrir Al-
þingi.
Eins og málið er vaxið er ekki ólík-
legt að það komi til kasta Hæstarétt-
ar á ný.
D
avíð Oddsson forsætis-
ráðherra greindi frá
því í upphafi frétta-
mannafundar í gær,
þar sem kynnt var
skýrsla starfshóps um tekjutrygg-
ingu öryrkja vegna dóms Hæsta-
réttar og lagafrumvarp um breyt-
ingar á lögum um almanna-
tryggingar, að ákveðið hefði verið að
kalla Alþingi saman eftir næstu
helgi. Sagði hann að þingið þyrfti að
samþykkja frumvarpið til þess að
nýfallinn dómur Hæstaréttar næði
fram að ganga og er gert ráð fyrir að
lögin öðlist gildi 1. febrúar nk.
Ríkisstjórnin ákvað á fundi sínum
í gær, skv. tillögum starfshópsins,
að öryrkjar, sem fengu skertar bæt-
ur vegna tekna maka, fengju leið-
réttingu bóta fjögur ár aftur í tím-
ann og jafnframt að byrjað yrði að
greiða út bætur 1. febrúar sam-
kvæmt nýjum lögum, sem væntan-
lega verða samþykkt á Alþingi.
Skv. tillögum starfshópsins er
miðað við að upphæð lágmarksbót-
anna verði framvegis 43.424 krónur
á mánuði óháð tekjum í stað um 18
þúsunda þegar um hámarksskerð-
ingu tekjutryggingar vegna tekna
maka hefur verið að ræða. Þá lagði
starfshópurinn til að greiddir verði
5,5% ársvextir á bótagreiðslurnar
vegna uppgjörsins fjögur ár aftur í
tímann. Hefur einnig verið ákveðið
að uppgjör við öryrkja sem dómur-
inn tekur til vegna leiðréttinga á
bótum aftur í tímann fari fram í síð-
asta lagi 1. apríl.
Kynntu Öryrkjabandalaginu
niðurstöðuna
Skýrsla starfshópsins og frum-
varp heilbrigðisráðherra var af-
greitt á ríkisstjórnarfundi fyrir há-
degi og var málið í kjölfar fundarins
lagt fyrir þingflokka stjórnarflokk-
anna. Ingibjörg Pálmadóttir heil-
brigðisráðherra og Halldór Ás-
grímsson utanríkisráðherra áttu svo
fund kl. 13 með fulltrúum Öryrkja-
bandalagsins og kynntu þeim við-
brögð ríkisstjórnarinnar við dómi
Hæstaréttar. Kl. 14 var niðurstaðan
svo kynnt á blaðamannafundi. Auk
Davíðs kynntu Halldór Ásgrímsson,
Geir H. Haarde fjármálaráðherra
og Ingibjörg Pálmadóttir niður-
stöðu starfshópsins og ákvarðanir
ríkisstjórnarinnar.
Davíð sagði að ekki hefði hvarflað
að neinum að fara ekki eftir dómi
Hæstaréttar, hvort sem mönnum
líkaði dómurinn eða ekki. „Það kom
fljótlega upp tal um að þessi dómur
væri þess eðlis að Tryggingastofnun
ríkisins gæti bara opnað strax dag-
inn eftir og „borgað“ samkvæmt
þessum dómi. Ég tel að enginn sem
hefur haldið því fram, hafi lesið
þennan dóm, vegna þess að þessi
dómur er ekki um að krafa væri
gerð. Þessi dómur var viðurkenn-
ingardómur, og var sérstaklega tek-
ið fram í dómnum sjálfum að ein-
stakir öryrkjar gætu ekki byggt
kröfur sínar beint á honum,“ sagði
hann.
Davíð sagði að lagasetning væri
nauðsynleg. Hæstaréttardómurinn
hefði eingöngu verið viðurkenning á
því að tilteknar lagagreinar stæðust
ekki gagnvart tveimur ákvæðum í
stjórnarskrá. Í umræddum stjórn-
arskrárákvæðum segði að bætur af
þessu tagi yrðu ekki greiddar nema
samkvæmt lögum. „Hæstiréttur
hafði sem sagt bægt til hliðar til-
teknum lögum og þar með voru ekki
lög fyrir hendi og þar með hafði
Tryggingastofnun ríkisins og raun-
ar enginn heimild til að greiða eitt
eða neitt,“ sagði hann.
Forsætisráðherra sagði einnig að
þegar dómurinn féll hefðu menn
dregið þá ályktun í hasti að með öllu
væri óheimilt að tengja bætur ör-
yrkja við tekjur maka. „Það er
reyndar tekið sérstaklega fram í
dómnum að málefnaleg rök séu fyrir
því að tengja bætur öryrkja við
tekjur maka. Dómurinn segir hins
vegar að ekki megi gera það með
þeim hætti sem gert var og að sú
upphæð, rúmlega 17 þúsund krónur,
sem dómurinn nefnir til, verði að
teljast fremur lág. Þetta voru því
verkefnin, að tryggja með sem hröð-
ustum hætti grundvöll þess að það
mætti greiða úr þeim flækjum sem
þarna voru komnar upp og efna
að þessi dómur snýr bara
öryrkjum sem búa við hæs
ilistekjur. Það eru bara þei
ar þar sem heimilistekju
bilinu 200-300 þúsund kr. á
sem hafa hagsbót af þessu
aðrir ekki. Það var hvorki
kveðinn upp dómur í þeim
að hækka þá sem minna hö
ur eru það eingöngu þeir
sem hafa hæstar heimi
sem fá bætur skv. þessum d
Ég vil einnig nefna það
lega vegna þess að það h
hafðar uppi fullyrðing
stórum stöfum og miklum
ingum um að átök hafi ve
isstjórninni um fyrning
Enginn slíkur ágreiningur
verið uppi, ekki nokkur
þannig að allar fréttir um
hreinn tilbúningur,“ sagði D
1.200-1.400 öryrkjar
njóta góðs af breyting
Fram kom í máli Ingibj
öryrkjar væru alls um 8.90
inu en 1.200-1.400 öryrkja
fá auknar tekjutrygginga
með þessum breytingum.
kostnaður ríkissjóðs væri
um einn milljarður kr.
Ingibjörg lagði áherslu
teldi mikilvægt að ná mætt
þetta mál og í góðri samv
m.a. Öryrkjabandalagið.
hún jafnframt frá því að s
hefði verið á ríkisstjórna
gærmorgun, að hennar ti
þeirri endurskoðun sem h
almannatryggingalöggjöfin
stakri nefnd verði hraðað
ljúki störfum á næstu þrem
uðum. Sagði hún mikilvægt
ið yrði til móts við þá sem
tekjur hafa og sagðist
dóminn eftir efni hans,“ sagði hann.
Davíð sagði einnig að hefði dóm-
urinn verið tekinn algerlega bók-
staflega og eftir því sem fram kæmi
í forsendum hans, þá hefði það
væntanlega leitt til þess að aðeins
hefðu verið greiddar bætur tvö ár
aftur í tímann. „Dómurinn vísar til
tiltekins ákvæðis í almannatrygg-
ingalögum, sem bendir til að miða
eigi við tveggja ára tíma. Lögfræð-
ingar ríkisstjórnarinnar töldu að
það fengi ekki staðist og því yrði að
ganga lengra hvað þetta varðaði
heldur en virtist mega lesa úr dómi
Hæstaréttar. Því er það niðurstaða
þeirra að lög um fyrningu miði við
að þessar bætur skuli greiddar fjög-
ur ár aftur í tímann. Þeir vitna ekki
einungis til laganna, sem virðast
nokkuð ótvíræð heldur vitna þeir
líka til dóms Hæstaréttar frá því í
nóvember 2000, þar sem hann kveð-
ur upp úr með fyrningu af því tagi
og ákveður í samræmi við lögin að
þessi fjögurra ára regla skuli gilda.
Ríkisstjórnin getur ekki annað en
farið eftir þeim lögum sem þar er
um að ræða og gerir það.
Í annan stað leggja lögfræðing-
arnir til að ofan á þessar greiðslur
verði greiddir vextir, sem séu í sam-
ræmi við vexti sem greiddir eru af
ofgreiddum sköttum, eða 5,5%,“
sagði Davíð. Hann tók hins vegar
fram að það væri með öllu fráleitt að
greiða bæri dráttarvexti af þessum
bótum.
„Við höfum haft vissar áhyggjur
af því hvernig um þetta hefur verið
rætt í fjölmiðlum og ekki alltaf mjög
nákvæmlega, heldur satt best að
segja dálítið glannalega. Því er ljóst
að það er búið að kynda upp miklar
væntingar hjá öryrkjum. Þó hljóta
menn sem hafa lesið dóminn að vita,
Geir H. Haarde fjármálaráðherra, Ingibjörg Pálmadóttir heil
herra og Halldór Ásgrímsson utanríkisráðherra kynntu niðu
tryggingar örorkubóta á fréttamannafundi í
1.200–1
öryrkjar f
réttingu á
Fjórir ráðherrar ríkisstjórnarinna
kynntu í gær ákvarðanir sem teknar
verið og greinargerð starfshóps veg
dóms Hæstaréttar í máli Öryrkjaban
lagsins. Davíð Oddsson forsætisráðh
sagði dóminn eingöngu varða þá öryr
sem byggju við hæstar heimilistekj
Ríkisstjórnin kynnir aðgerðir vegna dóms Hæstaré