Morgunblaðið - 27.03.2001, Blaðsíða 26

LISTIR
26 ÞRIÐJUDAGUR 27. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Skipholti 35
sími 588 1955
King
Koil
Ein mesta selda heilsudýnan í heiminum
Alþjóðasamtök Chiropractora mæla með
King Koil heilsudýnunum.
Amerískar lúxus
heilsudýnur
Tilboð!
Verðdæmi:
King áður kr. 155.600 nú kr. 108.900
Queen áður kr. 113.900 nú kr. 79.700
Full Xl áður kr. 85.300 nú kr. 59.700
Twin XL áður kr. 73.600 nú kr. 51.500
GÓÐIR leikhúsgestir! Ádegi leikhússins hefurhinni yngstu kynslóð leik-
húsfólks verið boðið að segja
nokkur orð um leikhús, 5 mín-
útna mónólóg um allt það sem í
okkur býr, við þökkum heiðurinn,
en höfum þann fyrirvara á að þó
að orð séu til alls fyrst þá fari
e.t.v. best á því að láta verkin
tala, í fyllingu tímans.
Kannski er of mikið sagt að
kalla okkur, nemendur leiklist-
ardeildar Listaháskólans, leik-
húsfólk, nær væri ef til vill að
segja að við séum leikhúsfóstur,
við búum um stund í vernduðu
umhverfi skólans og þekkjum
ekki það sem bíður okkar að
náminu loknu, hlutverk okkar í
framtíðinni. En eins og fóstrin,
fer okkur, á einhverju stigi, að
dreyma. Og ef eitthvað má á torg
bera af tilvist okkar þá eru það
kannski helst þessir draumar,
ósnortnir af ósigrum og biturri
reynslu raunveruleikans, hags-
munapoti og hagnaðarsjónarmið-
um.
Og hvað dreymir okkur þá?
Okkur dreymir um að fá frelsi til
að skapa án þess að þurfa að
gera það í hjáverkum, og auðvit-
að dreymir okkur líka um að
eignast áhorfendur að sköpun
okkar sem kunna að meta það
þegar vel tekst til, en hvetja okk-
ur til dáða þess á milli. Okkur
dreymir um að fá að vinna að
draumum okkar óskipt sem við-
urkenndir þegnar þjóðfélagsins í
þjónustustörfum.
Við gerum okkur þó grein fyrir
því að til þess að starf okkar
verði metið sem slíkt verðum við
að sýna fram á, í orðsins fyllstu
merkingu, að það sé einhvers
virði að að mæta á sýningarnar
og yfirleitt að verja tíma og fyr-
irhöfn í það að halda úti leikhúsi.
Hvernig? Ekki virðist hægt að
sýna fram á beinar efnahagslegar
forsendur fyrir því að reka leik-
hús, og ekki virðist heldur hægt
að reka leikhús út frá þeim for-
sendum, leikhús borgar sig ekki í
krónum talið. Ekki frekar en
bókasafn eða lögregla, sektirnar
gætu aldrei staðið undir rekstr-
inum, en öll gerum við okkur
samt sem áður grein fyrir því að
þjónustan sem veitt er skilar arði
á öðrum miðum (en t.d. aðgöngu-
miðunum). En hvernig getum við
þá sannfært ráðamenn okkar og
fólk almennt um það að leikhús
sé einhvers virði? Í draumum
okkar er svarið einfaldlega gott
leikhús.
Og hvað er gott leikhús? Út-
gangspunktur slíkrar umræðu
hlýtur að vera áhorfandinn, leik-
urinn er til þess gerður að hrífa
hann, með öllum tiltækum ráðum.
Við deilum auðvitað um aðferð-
irnar jafnt og um annað sem ekki
verður um deilt, en þátttaka
áhorfenda með einlægri upplifun
sinni er algjör grunnforsenda og
leikhúsið er því að því marki í
nokkurs konar þjónustuhlutverki
við áhorfendur sína.
Berum leikhús saman við ann-
ars konar hús sem einnig hafa
það hlutverk að þjónusta gesti
sína. Bókasöfn. Gott bókasafn
geymir fjölbreytilegt úrval bóka,
eitthvað við allra hæfi, fagurbók-
menntir og froðu. Það er nauð-
synlegt að fá svigrúm til þess að
velja sjálfur eigið lesefni hverju
sinni, út frá eigin þroska og
þorsta. Þannig verður til raun-
verulegur smekkur lesandans, og
í kjölfar þess, einlægur vilji hans
til þess að lesa, út frá reynslu af
lestri og samanburði,
ánægjunni sem felst í
því að kunna sjálfur
gott að meta. Það
eina sem bókasafns-
fræðingar geta gert í
stöðunni er að viða að
sér eins fjölbreyttu
lesmáli og þeir koma
höndum yfir. Gott
leikhús er með öðrum
orðum fjölbreytt og
síbreytilegt, eins og
bók sem skrifar sig
aftur og aftur í sam-
vinnu við lesandann,
hver sýning er sjálf-
stætt framhald og
hver leikari kafli út af
fyrir sig. Áhorfendunum verðum
við svo að treysta til þess að
þroska smekk sinn og þar með
gera kröfur til leikhússins. Okkur
dreymir um kröfuharða áhorf-
endur.
Hugtakið „markaðsleikhús“ í
niðrandi merkingu virðist út frá
þessum forsendum nokkuð und-
arlegt. Fyrst og fremst virðist þó
talað niður til þeirra áhorfenda
sem sækja slíkt leikhús, gefið er í
skyn að þeir séu svo skyni
skroppnir að þeir kaupi sig inn á
einhver ómerkilegheit án þess að
vita betur þegar sýningunni er
lokið. Það kann aldrei góðri
lukku að stýra þegar einhver tel-
ur sig þess umkominn að hafa
smekk fyrir annarra hönd og
framfylgir sannfæringu sinni eft-
ir með predikunum, dómum og
aftökum. Fordæming á smekk,
burtséð frá öllum rökum þarað
lútandi gerir leikhúsinu ekkert
gott, fordómar leiða til fáfræði
sem leiðir til einangrunar og
dauða. Fyrir utan það frumskóg-
arlögmál að smekkur fólks lýtur
ekki rökum nema að mjög tak-
mörkuðu leyti. Það er því ekki
hlutverk leikhúsfólks eða leik-
hússins yfirleitt að klifra upp á
stall til þess að vera yfir áhorf-
endur sína hafið, þroskaðra og
gáfaðra en þeir. Okkur dreymir
um leikhús sem tilheyrir okkur,
nútíð sinni, af heilum hug.
Leikhúsið er spegill, í þeim
skilningi að áhorfandinn verður
að sjá sjálfum sér bregða fyrir
þegar hann horfir, ekki fimmtíu
árum eftir að síð-
ustu sýningu lauk.
Það eru forréttindi
vísindanna að geta
horfið algerlega frá
skilningi almennings
eða almennum skiln-
ingi, á vit afmark-
aðrar sérhæfingar í
eltingarleik við sjón-
deildarhringinn.
Einmana brjálaður
vísindamaður sem
enginn skilur nema
hann sjálfur getur
verið á réttri leið,
einmana brjálaður
leikhúsmaður sem
enginn skilur nema
hann sjálfur nýtur ekki sama
vafaréttar. Og þó að sumir lista-
menn virðist engu að síður líta á
sig sem vísindamenn og fari fálið-
aðir um ókunnar slóðir þá farnast
þeim e.t.v. best með því að varð-
veita framrás sína með einhverj-
um öðrum miðli en leikhúsinu,
kvikmyndir eru t.d. ákjósanlegar
vörður sem standa óhreyfðar í
eigin tíma að eilífu. En kvik-
myndir eru draumur út af fyrir
sig til að tala um. Leikhúsið er
ofurselt augnablikinu, tilraunar-
ammi þess, svo við tölum vís-
indalega er eitt æfingaferli, ein
sýning, ein einasta kvöldstund,
eitt einasta augnablik, hver og
einn áhorfandi. Rafmagnið í loft-
inu (núna). Leikhúsið verður
þannig að beygja sig undir skiln-
ing og meðvirkni áhorfenda á
hverjum tíma, en það er ekki þar
með sagt að leikhúsið eigi ein-
göngu að halda sig innan ramma
þess sem viðtekið er. Ein af kröf-
um áhorfenda er að láta koma sér
á óvart og að upplifa eitthvað
ófyrirséð, hann krefst þess að
hleypa listinni fram úr sér á vit
hins óþekkta þegar svo ber undir.
Þannig eltir tíðarandinn listirnar
að einhverju leyti, um gagn-
kvæma speglun er að ræða.
Áhorfandinn vill á stundum fá að
sitja skilningslaus í salnum og
takast á við það sem fram fer ut-
an við hann og innra með honum.
Og það er hið raunverulega svig-
rúm leikhússins til tilrauna. Vilji
áhorfenda. Okkur dreymir um
viljuga áhorfendur.
Draumar um leikhús
Alþjóðaleiklistardagurinn er í dag, þriðju-
daginn 27. mars 2001. Af því tilefni birtir
Morgunblaðið ávarp Ólafs Egils Egils-
sonar nema á 3. ári við Leiklistardeild
Listaháskóla Íslands. Ávarpið er samið að
beiðni Leiklistarsambands Íslands.
Ólafur Egill
Egilsson
FIMM norrænir harmonikuleikarar
halda tónleika í Norræna húsinu í
kvöld kl. 20. Það eru Maria Kalan-
iemi frá Finnlandi, Greta Sundström
frá Álandi, Jon Faukstad frá Noregi
og Johan Kullberg frá Svíþjóð auk
stjórnandans, Bernt Andersson frá
Svíþjóð. Hópurinn er á tónleika-
ferðalagi og heldur héðan til Græn-
lands og Færeyja. Áður hefur hann
haldið tónleika í Svíþjóð og á Álands-
eyjum. Undirleik annast sænski
bassaleikarinn Michael Krönlein og
finnski píanóleikarinn Timo Alak-
otila.
Norrænt samstarfsverkefni
Bernt Andersson (f. 1950) nam við
Tónlistarháskólann í Gautaborg.
Hann hefur starfað með mörgum af
kunnustu blús- og rokktónlistar-
mönnum Svía, m.a. Dan Hylander,
Roffe Wikström og Mikael Wiehe.
Hann hefur spilað inn á margar plöt-
ur og geisladiska.
Maria Kalaniemi (f. 1964) útskrif-
aðist frá alþýðutónlistardeild Sibeli-
usarakademíunnar í Helsingfors
1990. Hún hefur skapað sér nafn sem
harmonikuleikari og tónskáld á al-
þjóðlegum vettvangi.
Greta Sundström (f. 1958) sigraði í
norrænu meistarakeppninni í harm-
onikuleik 1977 og 1979. Hún leikur
núna með hljómsveitinni New Delhi
Ladies á Álandseyjum.
Johan Kullberg (f. 1979) varð nor-
rænn meistari í harmonikuleik 1995,
1997 og 1998.
Jon Faukstad (f. 1944) er prófess-
or í harmonikuleik við norska tónlist-
arháskólann. Hann er jafnvígur á al-
þýðu-, dans- og nútímatónlist og
hefur starfað með mörgum tónskáld-
um og frumflutt verk þeirra. Á síð-
ustu árum hefur hann einkum starf-
að með Per Sæmund Bjørkum. Þeir
hafa gert útvarps- og sjónvarps-
þætti, leikið inn á plötur og farið í
tónleikaferðir víðs vegar um heim-
inn.
Tónleikarnir eru samstarfsverk-
efni Norrænu stofnananna á Álandi
og Grænlandi, Norræna hússins í
Þórshöfn, Færeyjum, og Norræna
hússins í Reykjavík. Ennfremur eiga
hér hlut að máli Norræna stofnunin í
Finnlandi, Musik i väst í Svíþjóð auk
Harmonikufélags Reykjavíkur og
Félags harmonikuunnenda. Emb-
ættismannanefndin fyrir norrænt
menningarsamstarf og Norræni
menningarsjóðurinn styrkja ferð
hópsins.
Í tilefni af tónleikaferðalaginu hef-
ur verið gefinn út geisladiskur.
Aðgangseyrir er 1.000 kr.
Harmonikuleikur í
Norræna húsinu
Finnski harmonikuleikarinn
Maria Kalaniemi.
Úrslit í
ljóða- og
smásagna-
keppni
52 VERK bárust í ljóða- og smá-
sagnasamkeppnina Líf í nýju landi
sem ætluð var börnum í 7. bekk
grunnskóla og voru úrslit gerð kunn
á alþjóðlegum degi gegn kynþátta-
mismunun 21. mars sl.
Í keppnina bárust bæði sögur og
ljóð, af þeim voru 44 á íslensku, eitt
á þýsku, eitt á víetnömsku, tvö á
portúgölsku, tvö á pólsku og tvö á
rússnesku. Að keppninni stóðu
Borgarbókasafn Reykjavíkur,
Skólasafnamiðstöð Reykjavíkur og
Miðstöð nýbúa.
Miðstöð nýbúa sá um að þýða þau
verk sem ekki voru á íslensku.
Dómnefnd skipuð þremur fulltrú-
um, einum frá hverri stofnun sem
að keppninni stóðu, valdi 10 verk til
verðlauna og voru úrslitin kynnt
með stuttri athöfn í Grófarhúsi í
boði Borgarbókasafnsins. Þrír verð-
launahafanna lásu upp verk sín,
tvær stúlkur lásu sögur á íslensku
og stúlka frá Grænhöfðaeyjum las
ljóð á portúgölsku sem einnig var
flutt í íslenskri þýðingu.
Verðlaunahafar voru Lilja Dögg
Jónsdóttir, Árbæjarskóla, fyrir sög-
una Líf í nýju landi, Halla Þórlaug
Óskarsdóttir, Austurbæjarskóla,
fyrir söguna Samantha, Ragnheiður
Halldórsdóttir, Austurbæjarskóla,
fyrir söguna Brynjar, Marly Simone
Da Cruz Gomes, Austurbæjarskóla,
fyrir ljóð á portúgölsku sem heitir í
íslenskri þýðingu Á fjallinu bláa,
Rafak Slawomir Rudnik, Vestur-
bæjarskóla, fyrir frásögn á pólsku
sem heitir á íslensku Líf í nýju
landi, Ramóna Lísa Valgeirsdóttir,
Ölduselsskóla, fyrir ljóðið Líf í nýju
landi, Van Hong Truong, Lang-
holtsskóla, fyrir frásögn á víet-
nömsku sem heitir í íslenskri þýð-
ingu Líf í nýju landi, Kristrún
Kristinsdóttir, Ölduselsskóla, fyrir
ljóðið Vonin, Grjetar Andri Ríkarðs-
son, Ölduselsskóla, fyrir ljóðið
Mannauður, Anja Gorbatova, Vest-
urbæjarskóla, fyrir frásögn á rúss-
nesku sem heitir í íslenskri þýðingu
Svolítið um Ísland.
Verðlaunaverkin er hægt að lesa
á heimasíðu Borgarbókasafns
Reykjavíkur, www.borgarbokasafn-
.is.