Morgunblaðið - 27.03.2001, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 ÞRIÐJUDAGUR 27. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
E
f trúa má fullyrð-
ingum sérfróðra um
að Netið hafi vart
slitið barnsskónum
hefur netmiðlunin
varla gert það heldur. Þótt þró-
unin hafi verið ótrúlega hröð og
mikil á undanförnum áratug má
því væntanlega enn búast við
dramatískum breytingum á
þessum vettvangi. Flutningsgeta
eykst með degi hverjum, að því
er virðist, og tæknin verður sí-
fellt aðgengilegri. En hvaða áhrif
ný og almennari tækni mun hafa
á netmiðlunina sem slíka, aðferð-
ir hennar og inntak, er erfitt að
segja. Það eina sem virðist borð-
leggjandi er að hún muni aukast.
Leiðarahöfundar The Econ-
omist fjalla um framtíð netmiðl-
unar í nýjasta tölublaði tímarits-
ins. Tilefnið er stjórnarkreppan
á Indlandi sem á upptök sín í
varasömum
sýnd-
arheimum
Netsins.
Varnar-
málaráðherra
Indlands og
formaður stærsta stjórn-
arflokksins hafa þurft að segja af
sér eftir að hafa þegið mútur frá
vopnasölum í beinni útsendingu
á Netinu. Að vísu voru vopnasal-
arnir ekki vopnasalar heldur
tveir netblaðamenn með net-
myndavél meðferðis, en sýnd-
arglæpurinn nægir til þess að
ráðamennirnir eru nú rúnir æru
og trausti og stjórnin riðar til
falls.
Leiðarahöfundar The Econ-
omist telja þetta til merkis um
hversu öflugur miðill Netið sé,
ríkið (sem og aðrir væntanlega)
standi berskjaldað gagnvart því
enda gildi ekki sömu reglur og
lögmál þar og í annarri fjöl-
miðlun. Það er og erfitt að hefta
netmiðlun vegna þess hve tækn-
in á bak við hana er ódýr og að-
gengileg. Á Netinu getur hver
sem er dreift hvaða upplýsingum
sem er með afar ódýrum en jafn-
framt áhrifamiklum hætti. Þetta
telja leiðarahöfundarnir að geti
haft mikla þýðingu fyrir fjöl-
miðlun í löndum þar sem fjöl-
miðlar njóta ekki mikils frelsis
frá ríki og öðrum ráðandi öflum.
Þetta á raunar ekki við um Ind-
land, þótt það segi sína sögu að
það var ekki einn af mikils-
metnum fjölmiðlum landsins sem
afhjúpaði spillingu meðal stjórn-
málamanna landsins heldur net-
miðill, eins og bent er á í leið-
aranum.
Þetta á heldur ekki við um Ís-
land. Það er heldur ekki að sjá að
Netið hafi verið notað til annars
konar fjölmiðlunar hér á landi en
tíðkast hefur, að minnsta kosti
ekki í þeim skilningi að mörk
frjálsrar fjölmiðlunar hafi verið
færð út. Hugsanlega hefur óá-
byrgt slúður orðið óábyrgara en
að kenna það við frelsi eru öf-
ugmæli.
Íslensk netmiðlun virðist eink-
um hafa haft þrenns konar
breytingar í för með sér.
Augljóst er að fjölmiðlun hefur
aukist mjög og þá að stórum
hluta með rituðum texta. Þetta
er á vissan hátt afar jákvæð þró-
un og á ef til vill eftir að hafa
áhrif á það hvernig fyrsta net-
kynslóðin tjáir sig og skynjar.
En þetta afturhvarf til sérheims
(eða -heima) hins ritaða texta
verður sennilega ekki viðvarandi
þar sem síaukin flutningsgeta á
innan tíðar eftir að setja mynd-
málið og hið mælta mál (langt?)
ofar ritmálinu við miðlun upplýs-
inga.
Rauntímamiðlun hefur og auk-
ist verulega og mun vafalítið
aukast enn frekar. Þar hafa hefð-
bundnir miðlar, ekki síst dag-
blöðin, tapað kapphlaupinu um
fyrstu fréttirnar fyrir rafboð-
unum. Rafboðin hafa hins vegar
ekki tíma til að staldra við og þar
glata þau forskotinu á prentið.
Þennan íhugunartíma munu
blöðin þurfa að nýta sér betur og
betur. Rauntímamiðlunin gerir
það að verkum að fréttir eru ekki
lengur besta eða ferskasta efnið í
blöðunum heldur það sem skrif-
að er í kringum þær, hvort sem
það fjallar beinlínis um þær eða
ekki. Þannig þurfa stórar og
reynslumiklar ritstjórnir hinna
hefðbundnu miðla væntanlega að
leggja æ meiri áherslu á túlkun
atburða og úrvinnslu upplýsinga.
Áhugaverðasta breytingin sem
Netmiðlunin hefur haft í för með
sér hér á landi er aftur á móti sú
að hún hefur stækkað og breikk-
að verulega þann hóp sem tekur
þátt í opinberri umræðu. Með
þessu hefur samfélagsleg og
pólitísk umræða tekið mikinn og
athyglisverðan kipp. Segja má að
Netið hafi átt stóran þátt í að
lyfta umræðunni upp úr (ómæl-
isdjúpu) aldarfari kaldastríðsins
þar sem raddir voru orðnar fáar
og falskar. Að vísu má að vissu
leyti merkja ákveðið afturhvarf
til blaðamennsku kaldastríðsins í
netumræðunni þar sem vefritin
eru mörg hver málgögn stjórn-
málaflokka og -hreyfinga. Að því
leyti gilda önnur lögmál um net-
miðlana en aðra miðla. Hér er
einkum átt við vefrit á borð við
Múrinn, sem ritstýrt er af Mál-
fundafélagi úngra róttæklinga
og yfirlýstum stuðningsmönnum
vinstrigrænna, Frelsi.is, sem
tengir sig Heimdalli, og Maddö-
muna, sem er vefrit Sambands
ungra framsóknarmannan en
einnig mætti nefna Vefþjóðvilj-
ann, Skoðun („vefsíður um frelsi,
jafnrétti og bræðralag“) og fleiri.
En umræðu þessara (flokks)
pólitísku vefrita hefur fylgt líf og
fjör sem sannarlega skorti lengi
vel í pólitískri umræðu hérlendis.
Þar er til að mynda að finna vísi
að hugmyndafræðilegum átökum
sem virðast einhverra hluta
vegna hafa síast mikið til úr um-
ræðunni á öðrum vettvangi.
Netmiðlun er enn í mótun, rétt
eins og nettæknin sjálf er enn að
taka stöðugum breytingum. Á
vissan hátt hefur Netið verið
eins og leikvöllur til þessa, eða
vettvangur fyrir tilraunir af
ýmsu tagi. Þar hafa verið gerðir
hlutir sem ekki er hægt að gera
annars staðar, til dæmis í blaða-
mennsku. Þessi ungæðisháttur
Netsins er einn af kostum þess
en kannski er hann ekki lífvæn-
legur. Einhvern veginn er það
ótrúlegt að valdaöfl muni ekki
fyrr en síðar vilja koma ein-
hverjum böndum á þessa
skepnu.
Netmiðla-
brun
Segja má að Netið hafi átt stóran þátt í
að lyfta umræðunni upp úr (ómæl-
isdjúpu) aldarfari kaldastríðsins þar
sem raddir voru orðnar fáar og falskar.
VIÐHORF
Eftir Þröst
Helgason
trhe@mbl.is
ÝMSAR aðgerðir
stjórnenda Landspít-
ala – háskólasjúkra-
húss við val og ráðn-
ingu starfsmanna
hafa verið umdeildar,
eins og stundum ger-
ist þegar skipulagi og
vinnutilhögun er
breytt á vinnustað.
Spurt er hvert stefni.
Framkvæmda-
stjórum fækkað
Síðan stóru spítal-
arnir í Reykjavík voru
sameinaðir hefur
margt gerst, þótt
sumum þyki hægt
ganga og öðrum stefnan óljós. Í árs-
byrjun 2000 var sett ein stjórnar-
nefnd yfir spítalann, skipuð valin-
kunnu fólki með starfsreynslu úr
viðskiptalífinu, sveitarstjórnum, op-
inberum stofnunum og úr röðum
starfsfólks. Stjórnarnefndarmenn
þekktu fæstir spítalastarf, sem er í
senn styrkur og veikleiki.
Stjórnarnefnd ákvað að skipa
framkvæmdastjórn til daglegrar
stjórnunar. Með því var á vissan hátt
brotið blað því fimm framkvæmda-
stjórar spítalans eru ráðnir til fimm
ára í senn. Það er ekki venja hjá rík-
isstofnunum, einungis forstöðumenn
þeirra eru nú almennt þannig ráðnir.
Ráðningarnar urðu tilefni opinberr-
ar umfjöllunar en sumum umsækj-
endum þótti stjórnarnefnd ekki hafa
staðið rétt að verki. Við sameiningu
spítalanna fækkaði framkvæmda-
stjórum eða þeim sem gegndu sam-
bærilegu hlutverki úr 10 í 6.
Ný sviðaskipting
Á spítalanum er umfangsmikill
rekstur og stundaðar fjölmargar
sérgreinar læknisfræðinnar. Fram-
kvæmdastjórn ákvað vorið 2000 nýja
skiptingu sjúkra- og stoðþjónust-
unnar í meginsvið. Sjúkraþjónustan
skiptist nú í 14 svið og
eru skurðlækningasvið
og lyflækningasvið I
þeirra stærst, hvort velt-
ir 2000–2500 m.kr. Til-
gangur sviðaskiptingar
er að gera stjórnun spít-
alans mögulega og flytja
ábyrgð og verkstjórn
nær vettvangi. Um nýja
sviðaskipan náðist harla
góð sátt meðal starfs-
fólks. Spítalinn er um
5.000 manna vinnustað-
ur, veltir um 20 milljörð-
um króna árlega og er
með flóknari rekstri hér
á landi. Þetta er ekki
framleiðslufyrirtæki,
knúð áfram af hefðbundnum arð-
semissjónarmiðum, skyldurnar við
samfélagið eru mun flóknari en svo.
Framkvæmdastjórn og stjórnar-
nefnd ákváðu að ráða sviðsstjóra fyr-
ir 1. október sl. og vitað var að þeim
fækkaði við sameiningu spítalanna.
Reyndin varð sú að þeim fækkaði úr
44 í 33. Sviðsstjórar voru valdir úr
hópi starfsmanna til fjögurra ára í
senn. Nokkrir prófessorar urðu þó
sjálfkrafa sviðsstjórar vegna ákvæða
háskólalaga þar um. Allir sviðsstjór-
ar eru formlega ráðnir við spítalann
sem yfirlæknar, hjúkrunardeildar-
stjórar eða sérfræðingar og eiga aft-
urkvæmt í þau störf ákveði þeir eða
yfirstjórn spítalans að þeir hætti
sviðsstjórn. Þetta fyrirkomulag
hafði verið á báðum spítölunum um
tíu ára skeið. Efasemdir hafa verið
meðal félagasamtaka lækna og
hjúkrunarfræðinga um val sviðs-
stjóra með þessum hætti. Einstaka
læknar hafa jafnvel talið það full-
komna lögleysu og yfirmenn spítal-
ans ekki vaxna þeim vanda að velja
stjórnendur sviða. Það eru þungar
ásakanir sem hefur verið hlustað á.
Viðhorf forstjóra er og hefur alltaf
verið, að sviðsstjórar lækninga og
hjúkrunar eigi fyrst og fremst að
fara með tiltekna stjórnunar- og
samhæfingarábyrgð gagnvart sér-
greinum sviðsins í rekstri og kennslu
samkvæmt erindisbréfi.
Skipulag og verkaskipting sviða
hefur verið ákveðin óháð því hvort
tiltekin sérgrein væri á einum stað
eða fleirum á spítalanum. Ekki þarf
að koma á óvart að sameining sér-
greinar á einn stað og val yfirmanna
hafi valdið óróleika. Starfsmenn,
læknaráð og hjúkrunarráð eiga hrós
skilið fyrir góða samvinnu um að
sem minnst röskun verði á spítala-
starfinu vegna sameiningar sér-
greina og að starfsmenn sleppi lítt
sárir frá breytingunum. Forsenda
þessarar vinnu er að standa við meg-
intilgang sameiningarinnar, að efla
faglega stöðu sérgreina, koma á
skýru og skilvirku skipulagi og hag-
ræða í starfsemi spítalans.
Yfirmönnum fækkar
Stjórnendur spítalans hafa fylgt
þeirri meginstefnu að næstir sviðs-
stjórum komi yfirlæknar og deildar-
stjórar. Þannig verði í aðalatriðum
Ráðning yfir-
manna og sam-
eining sérgreina
Magnús
Pétursson
Háskólasjúkrahús
Markmið skipulags-
breytinga á Landspítala
– háskólasjúkrahúsi nú,
segir Magnús
Pétursson, á að vera
að bæta fagmennsku
í sjúkraþjónustu,
kennslu og vísindum
innan þess fjárhags-
ramma sem samfélagið
setur spítalanum.
FIMMTUDAGINN
15. mars sl. birtist hér í
Morgunblaðinu grein
eftir Sigurð Á. Frið-
þjófsson, upplýsinga-
og fræðslufulltrúa
BSRB og að eigin sögn
fulltrúa í foreldraráði
Víðistaðaskóla. Sam-
kvæmt þeim upplýsing-
um sem ég hef aflað
mér á Sigurður ekki
sæti í foreldraráðinu.
Tilefni skrifa hans eru
nokkrar spurningar
sem ég varpaði fram
hér á þessum sama
vettvangi hinn 8. mars
sl. vegna skólamála í Hafnarfirði.
Ef einhver hefur skilið skrif mín
þannig að ég væri að ráðast að starfs-
fólki Víðistaðaskóla vegna þess að ég
nefndi hann sem dæmi um byggingu í
slæmu ástandi þykir mér það miður.
Sigurður segir að ég sé að slá vind-
högg með því að benda á ábyrgð fyrr-
um meirihluta í stjórn bæjarins á
ástandi skólamála í dag. Hans skoðun
er sú að öruggast sé að kenna núver-
andi menntamálaráðherra um allt
sem miður fer í skólamálum bæjar-
ins. Í grein sinni gerir
Sigurður lítið úr mér og
minni þekkingu á skóla-
málum í Hafnarfirði, en
samt veit hann ekki bet-
ur en svo að Alþingi
samþykkti lögin um yf-
irfærslu grunnskólanna
1995 og gengu þau í
gildi 1. ágúst 1996. Ætli
Sigurður viti það, sem
virðist hafa farið
framhjá sumum Hafn-
firðingum, að árið 1989
tóku sveitarfélögin við
rekstri skólabygging-
anna. Þeir sem stjórn-
uðu bænum á árunum
1989-1996 höfðu því sjö ár til undir-
búnings. Gildistaka laganna 1996 var
endapunktur á löngu vinnuferli. Ólíkt
höfðust sveitarfélögin að á þessum
aðlögunarárum. Sum, eins og Kópa-
vogur, unnu sína heimavinnu mjög
vel; önnur, eins og Hafnarfjörður,
gerðu það ekki. Málið er ekkert flókn-
ara en þetta.
BSRB
Það gleður mig að BSRB ætlar að
halda áfram að bæta kjör og réttindi
launafólks. Það er einlæg ósk mín að
þeir skoði kjör starfsmanna skóla til
hlítar, einkum með tilkomu breyttra
áherslna í nýjum kjarasamningi
kennara. Í dag er því víða þannig
háttað að starfsfólk skóla/skólaliðar
eru ráðnir frá hausti til vors. Þeir
þurfa því að finna sér aðra vinnu yfir
sumarið eða í versta falli að fara á
launadreifingu. Það þýðir að yfir vet-
urinn fær starfsmaðurinn útborgað
um 87% af launum sínum. Það sem
safnast upp fær hann greitt yfir sum-
arið (vaxtalaust). Við þessar aðstæð-
ur fer að vera flókið að taka sumarfrí
Upprifjun á nokkrum
staðreyndum
Þröstur
Harðarson
Skólamál
Ef einhver treystir sér
til þess að gera jafnvel
eða betur en bærinn í
rekstri Áslandsskóla,
segir Þröstur Harð-
arson, hvers vegna má
þá ekki leyfa það?