Morgunblaðið - 27.03.2001, Blaðsíða 52

52 ÞRIÐJUDAGUR 27. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ






 
   


  

 
  
  
 
 
 
BRÉF
TIL BLAÐSINS
Kringlunni 1 103 Reykjavík  Sími 569 1100  Símbréf 569 1329
Í MORGUNBLAÐINU 13. marz sl.
birtist greinarkorn, sem nefnist
Málspjöll og latmæli.
Greinarhöfundur, Magnús Þor-
steinsson, Vatnsnesi í Grímsnesi,
virðist hafa heldur betur horn í síðu
ýmissa íslenzkufræðinga, einkum
þeirra, sem halda því fram, eins og
hann orðar það, að íslenzkan „verði að
fá að taka breytingum og þróast eins
og til dæmis enskan, ritmálið sé dautt
mál en talmálið sé lifandi og það þurfi
að breyta ritmálinu eftir framburði
og beygingar ætti helst að leggja nið-
ur til þess að blessaðir nýbúarnir,
óskabörn þjóðarinnar, eigi hægara
með að læra íslenskuna“. Hann full-
yrðir svo, að allt sé þetta „hin mesta
vitleysa“.
Magnús lætur síðan gamminn
geisa og kemur víða, en því miður á
stundum ekki af of mikilli þekkingu.
Hann heldur því t. d. fram í fullri al-
vöru, að ritmál okkar sé dautt og þess
vegna verði að láta talmál okkar, hið
lifandi mál, koma í staðinn. Enda þótt
ég hafi lengi fengizt við íslenzkt mál,
hef ég ekki fyrr heyrt þessa skoðun
meðal landsmanna. Því síður það, að
breyta þurfi ritmáli „eftir framburði
og beygingar ætti helst að leggja nið-
ur“ og þá í þágu þeirra erlendu flótta-
manna, sem hafa setzt hér að meðal
okkar af hreinni neyð í heimalöndum
sínum. Ummæli sem þessi, eins og ég
skil þau, eru engum til sóma.
Vissulega fagna ég því, þegar menn
sýna tungu okkar áhuga og vilja veg
hennar sem mestan. Það hef ég gert
allt frá því að hafa verið kennari í
móðurmáli okkar um miðja síðustu
öld og síðan sem starfsmaður Orða-
bókar Háskólans um áratugaskeið.
Frá þeim tíma og ekki sízt sem flytj-
andi þáttarins um Íslenzkt mál í Rík-
isútvarpinu veit ég vel um þann
áhuga, sem Íslendingar hafa á tungu
sinni. Hins vegar verða menn að gæta
þess vandlega að fullyrða ekki um of,
þótt þeim ofbjóði eitthvað í meðferð
móðurmáls okkar – sem sízt er van-
þörf að benda oft á – og gera sig jafn-
vel bera að hreinni vanþekkingu á því
efni, sem þeir eru að ræða um.
Ekki veit ég, hvaða menntun þessi
áhugamaður um íslenzka tungu hefur
fengið um íslenzkt mál og íslenzka
málfræði, en ljóst er af ýmsum um-
mælum hans, að hann leggur vel
hlustir við því, sem menn mæla. Ég er
honum innilega sammála um það, að
talmál yngra fólks er víða orðið
óskýrt og þvoglulegt og þörf er á því í
skólum „að kenna skýran framburð
og að ekki sé talað of hratt“, eins og
hann kemst að orði. Þá er það rétt, að
börn og unglingar hefðu gott af því að
vera meira með fullorðnu fólki, ekki
sízt afa og ömmu, en íslenzkt velferð-
arþjóðfélag býður upp á á öld hraðans
og hinnar miklu tækni nútímans. Um
þetta tala ég sjálfur af reynslu frá
þriðja og fjórða áratug síðustu aldar.
Það eru hins vegar önnur ummæli
Magnúsar Þorsteinssonar, sem verða
til þess, að ég minnist á ofangreint rit-
korn. Það er umfjöllun hans um nafn
á fyrirtæki einu, sem ég tengist með
nokkrum hætti, þ. e. fyrirtækinu
Bræðurnir Ormsson. Hér vil ég taka
upp orðrétta umsögn Magnúsar Þor-
steinssonar, þegar hann hefur að
mínum dómi farið beinlínis rangt með
almenna beygingu sérnafnanna Kúba
og Kalifornía. Ég hef hvorki heyrt né
séð, að menn tali um Kúba í svonefnd-
um aukaföllum. Sama gildir einnig
um Kaliforníu. Menn búa á Kúbu eða
fara til Kúbu, og sama segja menn um
Kaliforníu. En í beinu framhaldi af
þessum sérnöfnum, sem Magnús tel-
ur rangbeygð í munni Íslendinga,
kemur hann að heiti fyrirtækisins
Bræðurnir Ormsson, sem hann kallar
ambögu í málinu. Ekki veit ég, hvaða
merkingu Magnús leggur í orðið
ambaga, en það á engan veginn við
um heiti þess fyrirtækis, sem hann
sér ástæðu til að hnýta í.
Fyrirtæki þetta var stofnað af
tveimur bræðrum fyrir tæpum 80 ár-
um, Eiríki og Jóni Ormssonum, sem
voru meðal brautryðjenda í raf-
magnsmálum hér á landi á fyrstu ára-
tugum síðustu aldar. Þeir voru vissu-
lega Ormssynir ásamt nokkrum
öðrum bræðrum sínum. Hins vegar
voru þeir hvor um sig Ormsson, þ.e.
Eiríkur Ormsson og Jón Ormsson, en
hinn síðarnefndi var faðir minn. Hann
hætti raunar í þessu fyrirtæki eftir
tæpan áratug og vann síðan sem sjálf-
stæður rafverktaki, eins og það heitir
nú á dögum. Báðir urðu þeir bræður
háaldraðir og kunnir í stétt sinni.
Því miður hef ég aldrei hugleitt
það, hvers vegna þeir nefndu fyrir-
tæki sitt, sem þeir stofnuðu árið 1922,
Bræðurnir Ormsson, en völdu því
ekki eitthvert annað nafn. Hinu verð-
ur ekki neitað, að nafnið tengdist
þeim báðum vel og varð þegar í stað
vel kunnugt meðal landsmanna, svo
sem það er enn í dag í höndum Karls,
sonar Eiríks Ormssonar.
Eiríkur, föðurbróðir minn, hafði
dvalizt í Danmörku við rafvirkjastörf,
áður en þeir bræður stofnuðu fyrir-
tæki sitt. Kemur mér helzt í hug, að
hann hafi þar fengið hugmynd að
þessu nafni. Þar voru og eru enn fjöl-
mörg fyrirtæki nefnd á svipaðan hátt.
Má þar minna á nafn eins og Brød-
erne Braun, sem gamlir tóbaksmenn
ættu að muna eftir.
Enn fremur má bæta hér nokkrum
nöfnum við á dönskum fyrirtækjum,
sem eru starfandi víða um Dan-
mörku, og eru eins hugsuð og Bræð-
urnir Ormsson: Brødrene Andersen,
Brødrene Hansen ApS, Brødrene
Larsen Gårdejere, Brødrene Peter-
sen, Brødrene Sørensen, Brødrene
Jønsson. Segja má, að síðasta nafnið
minni mjög á heiti íslenzka fyrirtæk-
isins Bræðranna Ormsson.
Áður en þeir bræður, Eiríkur og
Jón, stofnsettu fyrirtæki sitt, voru tvö
fyrirtæki fyrir hér á landi, sem höfðu
starfað um allmörg ár og báru heiti,
sem mynduð voru á sama hátt. Annað
var á Raufarhöfn, Bræðurnir Einars-
son.
Það höfðu einnig tveir bræður, Jón
og Sveinn, synir Einars Guðmunds-
sonar á Hraunum í Fljótum í Skaga-
firði, stofnað 1896 í kringum verzlun
og útgerð þar norður frá. Mun það
fyrirtæki hafa starfað fram um miðja
síðustu öld og m.a. átt viðskipti við
Danmörku. Þriðja fyrirtækið, sem
rétt er að minnast á í þessu sambandi,
er Bræðurnir Proppé, sem var um-
svifamikið í verzlun og útgerð á Þing-
eyri, Ólafsvík og Sandi á fyrstu ára-
tugum síðustu aldar.
Ekki er ósennilegt, að þeir faðir
minn og frændi hafi haft spurnir af
nöfnum ofangreindra fyrirtækja.
Hinu verður ekki neitað, að þessi fyr-
irtæki hafa trúlega verið nefnd „upp á
danskan móð“. Enda þótt svo hafi
verið, falla nöfn þeirra vel að íslenzku
máli og áttu og eiga þess vegna enn
fullan þegnrétt í máli okkar. Það er
því hreinasta hótfyndni að kalla þau
ambögur í málinu. Hins vegar held ég
flestir geti verið sammála mér um
það, að heiti eins og Bræður Einars-
synir, Bræður Proppé eða Bræður
Ormssynir, eins og Magnús Þor-
steinsson stingur upp á um hið síðast-
nefnda, færu mjög illa í máli okkar og
eru algerlega ótæk að mínum dómi.
JÓN AÐALSTEINN JÓNSSON.
Bræðurnir Ormsson
Jóni Aðalsteini Jónssyni: