Morgunblaðið - 06.04.2001, Qupperneq 27

Morgunblaðið - 06.04.2001, Qupperneq 27
ERLENT MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. APRÍL 2001 27 EINN góðan veðurdag í september síðastliðnum var komið með Íkaros- árus, hinn fræga steingerving af svif- eðlu frá tríastíma, er hafði orðið á brott úr sölum Náttúrusögusafns Bandaríkjanna áratug áður, aftur til New York fyrir fullt og allt. Endur- koman hristi slenið af almennri menntun og vísindum hvarvetna. Verði ekkert að gert munu steingerv- ingar áfram verða seldir hæstbjóð- anda. Því miður eru Bandaríkin ekki eina landið sem á við þetta vandamál að etja. Sagan hófst 1961 þegar þrír tán- ingar voru að kanna New Jersey- standbergið, klappirnar umhverfis Hudsonfljót andspænis New York- borg, í leit að fornum steingervingum. Verið var að víkka og slétta gamla grjótnámu, og strákarnir fylgdu í kjölfar jarðýtnanna sem ruddu burt jarðlögum og undir þeim kom í ljós veikbyggður og steingervingavænn leirsteinn. Dag einn fundu þeir fornt skriðdýr með löng rif sem gerðu því kleift að svífa á milli trjáa. Strákarnir fóru með sýnið í Nátt- úrusögusafnið, og safnvörðurinn gerði sér grein fyrir mikilvægi þess og nefndi það í höfuðið á einum stráknum. Þrem áratugum síðar veiktist einn þeirra, nú fullorðinn maður, og þurfti á peningum að halda. Hann bað safnið um umbun fyrir steingervinginn. Þegar kröfu hans um margar milljónir var hafnað fór hann að tala um lögsókn og sagði að sýnið hefði einungis verið lánað til safnsins. Skjöl sýndu að hann hafði rétt fyrir sér. Svo að safnið lét Ík- arosárus af hendi. Steingervingurinn var auglýstur til sölu. Eftir hátt í tíu ár án þess að nokkurt safn eða einkaaðili væri reiðubúinn að greiða verðið sem sett var upp bauð maðurinn Íkarosárus falan á uppboði – sem var áfall fyrir steingervingafræðinga hvarvetna. Hvenær ættu einstaklingar að eiga rétt á að selja eða kaupa svona stein- gerving? Strákarnir sem fundu sýnið áttu ekki steingervinganámuna. Hvers vegna eiga þeir þá kröfu til þess? Hvers vegna tilheyrir það ekki öllum? Hvers vegna er því ekki komið fyrir í opinberri stofnun þar sem vís- indamenn geta rannsakað það og dáðst að því um ókomna tíð? Bandarískar reglur um meðferð steingervinga eru óupplýstari en reglur flestra þriðjaheimsríkja. Á hverju ári er farið með ótölulegan fjölda beinagrinda af risaeðlum og steingerðum spendýrum og fiskum í gegnum tollahlið á flugvöllum og þau seld hæstbjóðanda. Alþjóðlegir stein- gervingasafnarar í viðskiptahugleið- ingum flykkjast vestur til Bandaríkj- anna til að hremma breiðnefjur, kjötætur [...] og hvaðeina sem er falt. Þeir borga landeigendum fyrir einka- rétt á leit á jörðum, og bola steingerv- ingafræðingum burt og eyðileggja op- inberlega styrkt rannsóknarverkefni og námsrannsóknir. Steingerð bein eru tekin burt, gerðar úr þeim beinagrindur sem eru settar á stall, oft án þess að mikið sé hugað að nákvæmni. Sumir eru sag- aðir til og pússaðir og gerðir að klukkuskífum, barnaleikföngum og minjagripum. Ef þetta væru tré gæt- um við ræktað fleiri, en Júragarður- inn var skáldskapur, það verða ekki til fleiri risaeðlur. Íkarosárusi var bjargað frá upp- boðshamrinum, þökk sé mannúðar- og varðveislusinnuðum kaupsýslu- manni sem mátti ekki til þess hugsa að svo verðmætur fjársjóður gengi vísindum og menntum úr greipum. Svona menn ættu ekki að vera þunga- miðjan í varðveislu náttúrugripa. Bandaríkin eru ekki eina landið sem stendur frammi fyrir þessum vanda. Kína, Argentína, Brasilía og mörg önnur lönd eru að glata stein- gervingaauðlindum sínum í hendur markaðarins, steingervingasýninga og netmiðlara. Það er misjafnt frá einu landi til annars, og jafnvel innan landanna, hvað gert er. Í Bæjara- landi, til dæmis, eru engar reglur um eignarhald á steingervingum sem finnast á einkajörðum, en landeigend- ur í Baden-Würtemberg fá fundar- laun fyrir mikilvæga gripi, sem skylt er að fá hinu opinbera í hendur. Steingervingasafnarar í viðskipta- hugleiðingum eru að reyna að fá op- inber svæði í Bandaríkjunum – þjóð- garða og óbyggðir – gerð jafn aðgengileg fyrir kaupsýslumenn og einkajarðir eru. Af hverju ætti svona fólk að fá að ráða örlögum einstakra náttúruauðlinda? Hvaða takmörk má setja við einkaeign jarða þegar um er að tefla náttúruarfleifðir? Áfram ætti að vera bannað að nýta opinber svæði í verslunarskyni. Mikilvæg vísindaleg sýnishorn ættu ekki, alveg óháð því hver á landið, að falla í hendur mönn- um sem sjá ekkert nema dollara- merki í náttúrunni. Aftur á móti gætu safnarar í við- skiptahugleiðingum unnið með vís- indamönnum og almenningi. Þeir gætu grafið upp sýnishorn á einka- jörðum og líka á opinberum svæðum undir eftirliti vísindamanna sem vita hvernig afla á mikilvægra upplýsinga um hvað næsta nágrenni, til dæmis grjót, segir um hvernig steingerving- urinn var þegar hann var lifandi dýr. Upprunaleg og einstök sýni yrðu flutt á söfn til varðveislu um ókomna tíð, en hægt væri að versla með þekkt og hálfgerð sýni. Kaupsýslumenn gætu gert beinagrindaafsteypur og selt til annarra safna, skóla, fyrirtækja og verslanamiðstöðva. Þetta kæmi öllum til góða. Almenn- ingur myndi fræðast um kafla í sögu lífsins, og arfleifð náttúrunnar myndi varðveitast. Enn er óljóst hvort safn- arar í viðskiptahugleiðingum myndu samþykkja svona áætlun án þess að vera neyddir til þess með reglusetn- ingum. Því verða vísindamenn, kenn- arar og almenningur um allan heim að berjast gegn nýtingu opinberra svæða í viðskiptatilgangi, og knýja á um lagasetningu og sáttmála sem koma í veg fyrir að mikilvægir stein- gervingar fari út fyrir landamærin – bæði landamæri ríkja og landamæri skynseminnar. Júragarðurinn til sölu © Project Syndicate. eftir Kevin Padian Kevin Padian er prófessor í líffræði og forstöðumaður Steingerv- ingasafnsins við Háskólann í Kaliforníu, Berkeley. EINS og spáð hafði verið er haf- ið eitt mesta sólgos sem sögur fara af en stjörnufræðingar segja að jörðin sé ekki í skotlín- unni að því er fram kemur á fréttavef breska ríkisútvarps- ins, BBC. Sólgosið er mikil sprenging sem varð rétt yfir yfirborði sól- arinnar. Snúningur hennar ger- ir að verkum að svæðið, sem gosið varð á, snýr ekki að jörð- inni. Þar af leiðir að mikið ský hlaðinna einda sem gosið sendi út í geiminn mun ekki lenda á jörðinni. Þetta gos telst mun stærra en það sem varð í mars 1989 og olli því að víðtækt raf- orkudreifikerfi í Kanada varð óstarfhæft og sex milljónir manna voru án rafmagns í níu klukkustundir. Það svæði á sólinni þar sem gosið varð, svonefnt Noaa 9393, er um það bil 13 sinnum stærra en jörðin. „Það er kannski heppilegt að þetta gerðist ekki um síðustu helgi því að þá hefði gasskýið næstum örugglega stefnt á jörðina,“ sagði dr. Paal Brekke, vísindamaður við sólar- rannsóknarstöðina Solar and Heliospheric Observatory (Soho). Geislun frá gosinu hafði engu að síður tímabundin áhrif á út- varpssamskipti, en flugfarþegar voru þó ekki í neinni hættu. Vera kann að viðkvæm raftæki úti í geimnum hafi laskast. Sól- gos eru einhver öflugustu gos sem verða í sólkerfinu og í þeim getur losnað orka sem er á við milljarð megatonna af sprengi- efninu TNT. Gosin verða vegna skyndilegrar losunar segulorku. Gífurlegt sólgos
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.