Morgunblaðið - 06.04.2001, Blaðsíða 38

38 FÖSTUDAGUR 6. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
STÚDENTARÁÐ og Félagháskólakennara boðuðu tilfundar með nemendum ígær þar sem staða kjara-
deilu Félags háskólakennara og
ríkisins var rædd og hvaða þýðingu
verkfall hefði fyrir stúdenta.
Fundurinn var afar fjölsóttur og
áhugi mikill meðal stúdenta á að fá
skýr svör um hvernig Háskólinn
bregst við ef til verkfalls kemur þar
sem engin fordæmi eru fyrir verk-
falli Félags háskólakennara.
Róbert Haraldsson, formaður
Félags háskólakennara, og Þórólf-
ur Matthíasson stjórnarmaður
sögðu samningamenn FH leggja
allt kapp á að ná samningum áður
en til verkfalls komi til að afstýra
því „að þessi ósköp dynji yfir“, eins
og Þórólfur orðaði það. Spurður
hverjar líkur væru á verkfalli sagð-
ist Róbert vera bjartsýnn á að
samningar næðust fyrir boðað
verkfall, en hins vegar breyttust
líkurnar dag frá degi. Þórólfur tók
undir orð Róberts og sagði góðan
vinnuanda ríkja við samningaborð-
ið.
„Við höfum lagt öll okkar spil á
borðið í þessum samningaviðræð-
um en við bíðum eftir viðbrögðum
frá samninganefnd ríkisins. Verk-
fall yrði algjör neyðarráðstöfun og
vonandi kemur ekki til þess. Við er-
um að vinna að því að ná samning-
um, það er okkar einlægi ásetn-
ingu.“ Þórólfur sagðist enda hafa
sagt öllum nemendum sínum að
haga prófaundirbúningi rétt eins og
auglýst próftafla muni gilda.
Þorvarður Tjörvi Ólafsson, for-
maður stúdentaráðs, bar fram
spurningu, sem brann á flestum
nemendum, þ.e. hvað gerðist ef ekki
semdist og kennarar kæmu aftur til
starfa að verkfalli loknu og hvort
próf yrðu þá haldin samkvæmt áður
auglýstri próftöflu. Samkvæmt
reglugerðum háskólans er flókið
ferli að breyta próftökutíma þar
sem slíkt krefst samþykkis deild-
arstjóra og kennslustjóra auk allra
stúdenta í viðkomandi fagi.
„Komi kennarar samningslausir
aftur til starfa og tillaga kemur
fram að prófin verði færð á sum-
arleyfistíma kennara þá krefst það
samningsvilja kennara og ef fólk
kemur samningslaust úr verkfalli
þá er ég hræddur um að kennarar
verði stífir á því að leyfa frestun
prófa. Þá verður komin pattstaða í
Háskóla Íslands þar sem ekki verð-
ur hægt að leyfa frestun prófa, ekki
hægt að fella þau niður og ekki
hægt að meta námsárangur með
nokkrum öðrum hætti en með próf-
um,“ sagði Þorvarður Tjörvi og
lagði áherslu á að það væri grund-
vallarkrafa stúdenta að deilendur
leystu ágreiningsmál sín án þess að
til verkfalls kæmi. „Ef það tekst
ekki verða nemendur við Háskóla
Íslands að vita hvenær farið verður
í próf og hvernig námslán verða af-
greidd, frestun prófa verður náms-
mönnum mjög dýr þar sem þeir
myndu tapa hluta sumarvinnu sinn-
ar vegna prófa og fengju ekki af-
greidd námslán,“ sagði Þorvarður.
Leysist deilan í miðju verkfalli
tekur a.m.k. viku að semja nýja
próftöflu og próf geta þá aldrei haf-
ist fyrr en að þeirri viku lokinni.
Hefjist próf þá ekki fyrr en í maílok
lýkur þeim um 9. júní. Þá hafa
kennarar 21 dag til að fara yfir próf
og einkunnaskil því ekki möguleg
fyrr en í júlíbyrjun. Það liggur því í
augum uppi að útskrift stúdenta
frestast. „Hversu margir stúdentar
geta beðið eftir því? Hversu margir
geta misst vinnu svo lengi vegna
þess að þeir eru enn í skólanum?“
sagði Þorvarður Tjörvi.
Skýlaus réttur til próftöku
Próf stúdenta í Háskóla Íslands
verða ekki felld niður, heldur fram-
kvæmd þeirra frestað, komi til boð-
aðs verkfalls. Þetta kom fram í
svari Páls Skúlasonar re
fyrirspurn forystumanna S
ráðs þar sem farið var fra
um hvernig útfærsla prófa
ins verði takist ekki sátt í k
unni.
Rektor hefur einnig ko
samráðsnefnd sem á að g
anir um hvernig framkvæ
verður og undirbúa þær ák
sem taka þarf ef til verkfal
Í nefndinni sitja formenn
háskólakennara, Félags pr
samráðsnefndar háskólar
kjaramál, lögfræðingur á s
rektors auk Þorvarðs Tjö
situr í nefndinni fyrir hö
enta.
Í svari rektors segir m.a
„Tekið er undir það sjó
bréfinu að hugsanlegt
Félags háskólakennara
óvissu um Háskólann og
hans. Um ríka hagsmuni m
hóps er að tefla. Háskól
reyna allt sem hann getu
að gæta hagsmuna s
Rektor sagði á fundinum
hann teldi stúdenta eiga sk
bæði lagalegan og siðfer
rétt á því að Háskólinn sta
prófum. Sá réttur verði
nemendum tekinn og H
muni gera allt sem í ha
stendur til að það verði g
Prófum frestað komi til verkfalls Félags
Stúdentar Háskóla Íslands fylltu sal Háskólabíós á fundi um áhrif kennaraverkfa
Óvissa með
al nemend
sem vilja
skýr svör
Óvissuástand er meðal nemenda í Há
Íslands vegna yfirvofandi verkfalls F
háskólakennara. Stúdentum þykir s
próflokum og jafnvel útskrift sé ste
hættu og óvissa um greiðslu námslá
íþyngir mörgum.
HELGE INGSTAD
HVAÐ VILL BUSH Í
LOFTSLAGSMÁLUM?
Stefnubreyting George Bush, for-seta Bandaríkjanna, í loftslags-málum hefur vakið undrun og
reiði, bæði heima fyrir og hjá banda-
mönnum Bandaríkjanna víða um heim,
ekki sízt í hópi annarra iðnvæddra ríkja.
Í kosningabaráttunni í fyrra lýsti Bush
sig fylgjandi bindandi takmörkunum á
losun svokallaðra gróðurhúsaloftteg-
unda, þ.á m. koltvísýrings. Nú snýr hann
skyndilega við blaðinu og hverfur frá
takmörkunum á losun koltvísýrings en
heldur reyndar áfram við takmarkanir á
öðrum lofttegundum, sem vega mun
minna í heildarútblæstri gróðurhúsa-
lofttegunda.
Með þessu snýr Bush bakinu við
Kyoto-bókuninni við loftslagssáttmála
Sameinuðu þjóðanna. Stjórn hans hefur
nú lýst því yfir að áformin um takmark-
anir á útblástur koltvísýrings hafi geng-
ið þvert gegn öðrum kosningaloforðum
um að auka orkuframleiðslu. Svo virðist
sem Bush hafi tekið hagsmuni olíu- og
kolaiðnaðar í Bandaríkjunum fram yfir
hag umhverfisins.
Kyoto-bókunin er að mörgu leyti göll-
uð, en þegar samkomulag náðist um
hana í árslok 1997 var það gríðarstór
áfangi í loftslagsmálunum. Í fyrsta sinn
náðu ríki heims samkomulagi um að
draga úr losun gróðurhúsalofttegund-
anna, í stað þess að halda bara áfram að
reyna að hægja á aukningunni. Ein
ástæða þess að samkomulag náðist í
Kyoto var eindreginn samningsvilji
Bandaríkjanna. Þó lá fyrir þá þegar að
Bandaríkin og mörg önnur ríki voru ekki
reiðubúin að byrja að vinna eftir bók-
uninni fyrr en ýmsir lausir endar hefðu
verið hnýttir. Þar á meðal er hvernig
skuli standa að viðskiptum með losunar-
kvóta og hvernig eigi að fá þróunarríkin
til að taka þátt í að draga úr losun, í stað
þess að gera sömu mistökin og iðnríkin
gerðu. Það var alla tíð óraunhæft að gera
ráð fyrir að Bandaríkjaþing myndi sam-
þykkja Kyoto-bókunina án þess að frá
þessum atriðum yrði gengið, eins og
komið hefur á daginn. Það þýðir hins
vegar ekki að Bandaríkin geti hlaupizt
frá skuldbindingum sínum.
Í rúm þrjú ár hafa farið fram flóknar
og erfiðar samningaviðræður um hvern-
ig megi hrinda Kyoto-bókuninni í fram-
kvæmd. Það að stjórn Bush skuli nú lýsa
Kyoto-bókunina „dauða“ vekur ekki góð-
ar vonir um að samkomulag náist á
næstu ráðstefnu um málið, sem haldin
verður í Bonn í Þýzkalandi á komandi
sumri. Bush lýsti því reyndar yfir á fundi
með Gerhard Schröder, kanzlara Þýzka-
lands, í síðustu viku, að Bandaríkin
myndu áfram vinna með bandamönnum
sínum að því að draga úr losun gróður-
húsalofttegunda. Hins vegar myndu þau
ekki gera neitt, sem myndi skaða efna-
hagslega hagsmuni þeirra.
Þessi afstaða af hálfu ríkis, sem blæs
út fjórðungi allra gróðurhúsaloftteg-
unda, þrátt fyrir að þar búi aðeins 4%
mannkyns, er ekki boðleg. Langflestar
ríkisstjórnir iðnvæddu ríkjanna hafa
komizt að þeirri niðurstöðu að við höfum
ekki efni á að horfa framhjá viðvörunum
vísindamanna, sem telja að ef við höldum
áfram að spúa þessum lofttegundum út í
lofthjúp Jarðar, verði afleiðingin hækk-
andi hitastig, ofsafengnara veðurfar og
hækkandi sjávarstaða, svo eitthvað sé
nefnt. Ríki heims verða öll að leggjast á
eitt til að ná tökum á vandanum. Þótt þau
reyni að sjálfsögðu að laga framkvæmd
Kyoto-bókunarinnar að hagsmunum sín-
um, eins og Ísland hefur lagt áherzlu á,
eiga þau að stefna eindregið að því að
staðfesta hana og standa við hana.
Forsenda þess að gripið verði til raun-
hæfra aðgerða gegn útblæstri gróður-
húsalofttegunda er að samkomulag sé
um að áhættan af aðgerðaleysi sé veru-
leg. Ef þannig er litið á málin, er líklegra
að kraftur sé settur í þróun nýrrar og
umhverfisvænni tækni. Það er skamm-
sýni að hafna útblásturstakmörkunum á
þeim forsendum að það skaði hagvöxt;
þvert á móti kann slíkt að leiða til þróun-
ar nýrra tæknilausna og orkugjafa, sem
eru hagkvæmari fyrir efnahagslífið til
lengri tíma litið.
Stjórn George Bush verður bráðlega
að útskýra fyrir bandamönnum sínum
hvað hún ætlast fyrir í loftslagsmálunum
og hvernig hún ætlar með raunhæfum
hætti að draga úr losun gróðurhúsaloft-
tegunda. Að sjálfsögðu vænta menn
ábyrgrar afstöðu af hálfu þessa öflug-
asta ríkis heims.
Ekki er ofmælt að framlag norskalandkönnuðarins og rithöfundarins
Helge Ingstad til fornleifarannsókna
verði seint ofmetið. Fornleifafundur
hans og konu hans, Anne Stine Ingstad,
nyrst á Nýfundnalandi, þar sem nú heit-
ir L’Anse aux Meadows, er vafalítið einn
af þeim merkustu á tuttugustu öld.
Rannsóknir Ingstad-hjónanna leiddu í
ljós norrænar mannvistarleifar frá því
um 1000 e. Kr. Var þar með talið sannað
að norrænir menn hefðu siglt til Am-
eríku um fimm hundruð árum á undan
Kólumbusi. Helge Ingstad lést í liðinni
viku, 101 árs að aldri.
Helge Ingstad setti fram kenningar
sínar um að Vínland Leifs Eiríkssonar
væri við strendur Nýfundnalands eftir
fornminjafundi á Grænlandi og rann-
sóknir á Íslendingasögum. Hann fór í
fjölmargar rannsóknarferðir til að
sanna tilgátu sína og þær báru að lokum
árangur. Fornleifafundur hans í L’Anse
aux Meadows vakti heimsathygli og
Menningarmálastofnun Sameinuðu
þjóðanna, UNESCO, taldi hann með
merkustu fornleifafundum síðari tíma.
Helge Ingstad taldi fundinn sanna að
frásagnir Íslendingasagna af ferðum
norrænna manna til Ameríku hafi verið
byggðar á sögulegum atburðum. Landið
var kallað „Vínland hið góða“ í sögunum
og var Ingstad sannfærður um að
Vínland merkti ekki vínland heldur
engjaland og á það vel við staðhætti í
L’Anse aux Meadows. Uppgröfturinn
leiddi einnig í ljós að sæfararnir hafi lík-
lega siglt mun sunnar á bóginn því eitt
af því markverða sem fannst var smjör-
hneta en þær hafa ekki gróið norðar en í
New Brunswick-ríki við landamæri
Kanada.
Anne Stine eiginkona Helge var
menntuð fornleifafræðingur og tók þátt
í rannsóknunum eins og áður sagði. Á
meðal annarra þátttakenda var dr.
Kristján Eldjárn, þáverandi þjóðminja-
vörður og síðar forseti Íslands. Helge
ritaði fjölda bóka um ferðir sínar og
rannsóknir sem margar hafa selst í tug-
um þúsunda eintaka.
Íslendingar standa í þakkarskuld við
Helge Ingstad. Fornleifafundir hans og
rannsóknir vöktu athygli heimsins á
Íslendingasögunum með nýjum hætti og
vafalítið kveiktu þær áhuga fjölmargra
á landi og þjóð. Rannsóknir hans hafa
einnig haft þýðingu fyrir rannsóknir á
sagnaarfinum sem slíkum og munu
verða grunnur að frekari athugunum.