Morgunblaðið - 23.05.2001, Blaðsíða 31

Morgunblaðið/RAX
Geysir gýs kröftuglega í fyrrasumar, þegar þúsundir manna lögðu leið sína að svæðinu til að fylgjast með.
CRAIGAVON lávarður,meðlimur lávarðadeild-ar breska þingsins, er nústaddur hér á landi í
boði Alþingis. Þetta er fyrsta
heimsókn lávarðarins til Íslands
en undir lok 19. aldar ferðaðist afi
hans, James Craig, ásamt tveimur
systkinum sínum til landsins og
dvaldist ma. um tíma í Bisk-
upstungum.
Þeirri ferð lauk með því að hann
lofaði bónda, sem var eigandi
svæðisins þar sem hverirnir
Geysir og Strokkur eru, að kaupa
hverina ef íslensk stjórnvöld vildu
ekki nýta sinn rétt til kaupanna.
Íslensk stjórnvöld gengu ekki að
kaupunum og því keypti James
Craig hverina á 3000 krónur og
eru kaupin skjalfest í dóms- og
þingbók Árnessýslu fyrir árin
1894-1896.
Árið 1920 varð James Craig síð-
an leiðtogi Sambandsflokksins og
gegndi embætti forsætisráðherra
Norður-Írlands frá 1921 til 1940.
Hann hlaut barónstign árið 1918
og var gerður að markgreifa árið
1927.
Craigavon lávarður er ritari
félagsskapar í breska þinginu sem
gengur undir nafninu Íslandsvinir,
en hann segir þessa fortíð afa síns
þó ekki ástæðuna fyrir áhuga sín-
um á Íslandi. Hann segist hafa
komist að þessum kaupum afa síns
fyrir um 15 árum og þótti þá mjög
skemmtilegt að afi hans hefði
skráð nafn sitt í íslenskar heim-
ildir og sögu. „Þetta eru mjög
skemmtileg tengsl og nú er ég
kominn til að sjá þetta með eigin
augum,“ segir Craigavon lávarð-
ur, en hann hyggur á ferð í dag til
að skoða Geysi og aðra hveri í
Haukadal.
Landeigandinn
í fjárkröggum
Ekki mun James Craig þó hafa
haldið lengi í þessa eign sína á Ís-
landi, enda varð faðir hans æva-
reiður þegar hann komst að kaup-
unum og þótti smánarlegt að
sonur hans skyldi hafa sýnt annað
eins dómgreindarleysi og að
kaupa hveri á Íslandi. Í ævisögu
James Craig er fjallað um þessi
kaup á Geysi og telur höfundur
bókarinnar, St. John Ervine, að
kaupin hafi reynt mikið á samband
þeirra feðga og jafnvel haft áhrif á
þá ákvörðun sonarins að helga sig
ekki viðskiptum, líkt og faðir hans
hafði gert. Fljótlega eftir heim-
sókn sína til Íslands hélt hann til
Suður-Afríku og barðist þar í Búa-
stríðinu, en reyndi síðan fyrir sér í
stuttan tíma sem verðbréfasali áð-
ur en hann sneri sér að stjórn-
málum.
Samkvæmt ævisögunni kynntist
James Craig öldnum bónda sem
var eigandi jarðarinnar sem hver-
irnir tilheyra og tókst með þeim
mikil vinátta. Bóndinn mun hafa
verið í fjárkröggum og hafði
ákveðið að selja hverina en þótti
ólíklegt að stjórnvöld vildu kaupa
þá af sér. Þegar Craig hélt heim-
leiðis gaf hann bóndanum loforð
um að kaupa hverina fyrir um 100
ensk pund ef íslensk stjórnvöld
sýndu því ekki áhuga. Nokkrum
mánuðum síðar fékk Craig síðan
bréf frá leiðsögumanni sínum á Ís-
landi, Gunnlaugi Péturssyni, þar
sem fram kom að stjórnvöld hefðu
ekki viljað kaupa svæðið og brást
hann þá skjótt við og festi kaup á
hverunum.
Í dóms- og þingbók Árnessýslu
fyrir árin 1894-1896 má finna eft-
irfarandi klausu: „Afsalsbrjef, utg.
9/4, fyrir hverunum Geysi, Strokk,
Blesa og Litla Geysi, ásamt um-
hverfis liggjandi landi. Seljendur:
Sigurður Pálsson, Jón Sigurð-
arson og Greipur Sigurðarson.
Kaupandi: James Craig (junior).
Verð 3000 kr.“
Íslensk stjórnvöld
vildu ekki kaupa svæðið
Þegar uppvíst varð um kaup
James Craig á hverunum varð fað-
ir hansöskureiður, enda birtust
fréttir af kaupunum í blöðum eins
The Times og Belfast News-
Letter. Þetta þótti ættföðurnum
skammarlegt og þótti víst að fólk
myndi gera grín að slíkum við-
skiptum. Hann tók son sinn á ein-
tal og skipaði honum að losa sig
þegar við hverina á Íslandi. James
mun hafa tekið þetta óstinnt upp,
enda voru kaupin fyrst og fremst
gerð í þeim tilgangi að aðstoða
aldna bóndann sakir vináttu sem
þróaðist þeirra í milli.
„Landið þar sem hverirnir eru
voru fyrst boðnir íslenskum
stjórnvöldum til sölu og á þeim
tíma vildu þau ekki reiða fram féð.
Samkvæmt sögunni var hann fyrst
og fremst að aðstoða gamlan
bónda við að afla fjár,“ segir
Craigavon lávarður og telur ekki
rétt að afi hans hafi keypt hverina
til þess að græða á því fé, líkt og
fram kemur í bæklingi um Geysis-
svæðið þar sem segir að ferðmenn
hafi þurft að greiða aðgangseyri
að svæðinu í eitt eða tvö ár eftir
söluna.
Eftir snörp viðskiptin við föður
sinn reyndi James Craig þó ekki
að selja hverina, heldur gaf vini
sínum, E. Rogers, svæðið en hon-
um þótti lítið til þessarar gjafar
koma. Síðar erfði frændi hans,
Hugh Rogers, hverina en árið
1935 keypti Sigurður Jónsson
svæðið og gaf íslenska ríkinu.
Keypti Geysi
í Haukadal á
3.000 krónur
Morgunblaðið/Sigurður Jökull
Craigavon lávarður er nú staddur á Íslandi í boði Alþingis.
Þetta ljósrit er úr Dóms- og þingbók Árnessýslu 1894–1896, en þar
segir meðal annars: „Afsalsbrjef, utg. 9/4, fyrir hverunum Geysi,
Strokk, Blesa og Litla Geysi, ásamt umhverfis liggjandi landi. Selj-
endur: Sigurður Pálsson, Jón Sigurðarson og Greipur Sigurðarson.
Kaupandi: James Craig (junior). Verð 3000 kr.“
Breskur lávarður heimsækir Ísland
rúmri öld eftir að afi hans var á
ferðalagi í Biskupstungum
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 23. MAÍ 2001 31
fram á haust, en að auki hafa
Ocean Futures samtökin tekið á
leigu þrjá minni báta til að kom-
ast nærri hvalnum. Þá verður
þyrla á vegum forráðamanna
samtakanna einnig notuð í þágu
verkefnisins.
Hallur Hallsson sagði við
Morgunblaðið að þessi fyrsti dag-
ur hafgöngunnar hefði tekist vel
og menn væru því bjartsýnir á
framhaldið. „Þetta markar ákveð-
in þáttaskil og að þessu höfum við
stefnt,“ segir hann. „Nú ætlum
við að flytja verkefnið á haf út og
liggja með Keiko í hafi næstu
mánuðina og láta aðlögun hans
ráða ferðinni en ekki okkur. Það
hefur aldrei reynst erfitt að kló-
festa sjávardýr, en það er hægara
sagt en gert að skila þeim aftur
ríflega tuttugu árum síðar,“ sagði
hann.
Aðspurður um hvað gert verður
við Keiko ef aðlögun hans tekst
ekki, segir Hallur að ákvörðun
um slíkt sé seinni tíma verkefni.
Hann bendir þó á skuldbindingar
samtakanna um velferð Keikos
meðan hann er á lífi gagnvart ís-
lenskum stjórnvöldum og segir
þann möguleika fyrir hendi að há-
hyrningurinn fái að synda frjáls í
heppilegu náttúrulegu umhverfi.
„En við erum fullir bjartsýni
um að til þess þurfi ekki að koma.
Við ætlum að frelsa Keiko og
leyfa honum að synda sinn sjó.“
Hallur segir að heildarkostn-
aður Keiko-verkefnisins sé ekki
ljós. Hann segir líklegt að kostn-
aðurinn sé á bilinu 25-30 milljónir
kr. á mánuði í þá 30 mánuði sem
liðnir eru frá komunni í Klettsvík,
að viðbættum kostnaði við und-
irbúning og byggingu sjókvíar-
innar.
Það er því ljóst að reikna má
með því að heildarkostnaður við
Keiko-ævintýrið hlaupi vart undir
einum milljarði króna, nú þegar
lokaáfangi verkefnisins fer af
stað.
on, hafi
n liðsinn-
ist að fá
lt stutta
hún þar í
Keiko og
vísinda-
í Kletts-
ðurströnd
dásamleg
tækifæri
kynna sér
lega um-
lar rann-
a í Norð-
i áður átt
verið sér-
fylgjast
rir bátar
og að
eikos var
n heims-
verður
í raun
sumar og
angan“
ætum
Morgunblaðið/Ásdís Ásgeirsdóttir
r Klettsvík út á úfið Atlantshafið.
oster.
um höfin fyrir haustið