Morgunblaðið - 29.05.2001, Blaðsíða 39

MENNTUN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 29. MAÍ 2001 39
SIGURÐUR Friðleifsson, líf-fræðingur og kennari, ogBrynjólfur Bjarnason kerf-isfræðingur hafa hannað og
þróað kennsluforrit í efnafræði sem
hjálpartæki við kennslu grunnáfanga
í efnafræði fyrir framhaldsskóla.
Hugmyndina fékk Sigurður þegar
hann var við kennslu við Menntaskól-
ann í Hamrahlíð og varð þess var að
það vantaði áþreifanlega kennsluefni
fyrir tölvur á íslensku.
Sigurður segir skólana vera vel
tölvum búna en ekki að sama skapi
búna kennsluefni. Það efni sem til er
er á ensku. Hann fór því í frítíma sín-
um að hanna forrit og fékk til liðs við
sig Brynjólf Bjarnason kerfisfræðing.
Tveggja ára vinna liggur að baki
forritinu, mikið var unnið í törnum, öll
jóla- og páskafrí voru tekin í forrita-
hönnun og segjast þeir nú skilja hvers
vegna ekki er mikið framboð á
kennsluforritum. „Við héldum að
þetta væri ekki eins mikil vinna og
raunin varð. En þegar við vorum
komnir af stað með verkefnið komum
við ávallt að þeim tímapunkti að betr-
umbæta til þess að það yrði sem best
úr garði gert og þjónaði tilgangi sín-
um,“ segja þeir.
Læra lotukerfið og taka próf
Kennsluforritið sjálft inniheldur
fjögur forrit sem taka á mismunandi
þáttum efnafræðinnar. Lögð var
áhersla á að hafa umhverfi þess ein-
falt en það er byggt upp í Windows.
Ekki þarf að lesa sér til, til þess að
geta notað forritið, heldur getur nem-
andinn rakið sig sjálfur í gegnum það
án aðstoðar.
Sigurður og Brynjólfur segja for-
ritið ekki vera byggt upp eins og bók
sem nota á í tölvu heldur sé það gagn-
virkt æfingaforrit yfir grunnatriði í
efnafræði, má segja að það sé fyrsti
áfangi í efnafræði á framhaldsskóla-
stigi.
Í forritinu geta nemendur stillt
saman efnafjöfnur, æft sig í að læra
formúlur, farið inn í lotukerfið og raf-
eindaskipan. Síðan geta nemendur
tekið próf.
Kennari sem hyggst nota forritið
þarf ekki að taka námskeið til þess að
læra á það enda kemur forritið ekki til
með að gera kennarann óþarfan held-
ur er það hjálpartæki kennarans. Sig-
urður og Brynjólfur benda enn frem-
ur á að framsæknir grunnskólar geti
nýtt sér forritið og segja að þegar hafi
kennari úr einum grunnskóla sýnt
forritinu mikinn áhuga.
Vantar íslensk
forrit í tölvurnar
Þeir segja að nútímaskólar séu afar
vel tækjum búnir en hins vegar vanti í
raun íslensk forrit til þess að setja inn
í þessar tölvur. Þeir vona að með til-
komu kennsluforrits í efnafræði sé
stigið fyrsta skrefið í að bjóða hug-
búnað inn í fartölvur nemenda.
Þeir benda á að til þess að efla ís-
lenska tungu sé auðvitað mikilvægt
að fylgja tækninni eftir og hanna og
þróa kennsluefni á íslensku fyrir
æsku framtíðarinnar. „Við vonum að
okkar forrit sé hvatning fyrir aðrar
greinar, þörfin er fyrir hendi og kenn-
arar eru þyrstir í nýjungar og tilbúnir
til þess að nota tækni og nýjungar
bara ef þeir fá tækifæri til þess. Það
er mikill misskilningur að kennarar
séu íhaldssamir og fastir í gömlum
kennsluaðferðum og þori hvorki né
vilji notfæra sér tækninýjungar,“
segir Sigurður en hann hefur reynslu
af kennslu bæði á grunn- og fram-
haldsskólastigi.
Þeir eru nú að slá smiðshöggið á
verkið, eru á síðustu metrunum, eins
og þeir segja og líkja þessu við lang-
hlaup.
Hugmyndin að þessu forriti fékk
styrk úr Ballantine’s sjóðnum en
hann er alþjóðlegur sjóður með það
markmið að styðja ungt fólk um heim
allan í að þróa viðskiptahugmyndir
sínar og gera þær að veruleika.
Verkefni þeirra var valið úr 122
umsóknum sem bárust til sjóðsins frá
Íslandi. Þeir hafa enn fremur sótt um
styrk í Málræktarsjóð enda forritið
stuðningur við íslenska tungu í tölvu-
heiminum þar sem enskan ræður
ríkjum.
Þeir eru bjartsýnir á að koma for-
ritinu inn í framhaldsskólana, jafnvel
strax núna í sumar, þannig að það
megi nýtast við kennslu í skólunum
næsta haust.
Framtíðardrauminn segja þeir
vera að koma forritinu í notkun á
Norðurlöndunum. „Forritið byggir
ekki á miklum leiðbeiningartexta
þannig að það ætti að vera auðvelt í
þýðingu. Það sem er jákvætt við það
er að efnafræðin er alls staðar eins,“
segja þeir Sigurður Friðleifsson líf-
fræðingur og Brynjólfur Bjarnason
kerfisfræðingur.
Efnafræði/ Íslenskt kennsluforrit í efnafræði hefur verið þróað og fengið styrk úr alþjóðlegum sjóði. Höfund-
arnir eru bjartsýnir á að forritið nýtist við kennslu í framhaldsskólunum næsta haust. Einnig að hægt verði að
markaðssetja það á Norðurlöndunum. Gott er að gera æfingar í forritinu og sjá fyrirbærin í skiljanlegu ljósi.
Æfingaforrit
í efnafræði
Morgunblaðið/Ásdís
Sigurður og Brynjólfur eru höfundar þessa forrits og notuðu þeir frítíma sinn til að hanna það og þróa.
 Lotukerfið er í nýjum búningi í ís-
lenska forritinu með æfingum.
BÓKIN Breytingar – að ná sembestum árangri er hluti afnýrri og endurbættri útgáfu
Lions Quest námsefnisins. Að ná tök-
um á tilverunni. Námsefnið segir frá
þeim breytingum, tilfinningum, bar-
áttu, óvæntu uppákomum, draumum
og gleði sem einkenna unglingsárin.
Námsefninu
fylgja mjög ýt-
arlegar kennslu-
leiðbeiningar og
verkefni.
Í bókinni
Breytingar eru
greinar eftir þekkta erlenda sérfræð-
inga í málefnum unglinga þar sem
fram koma hugmyndir um hvernig
þú getur tekist á við vandamál dag-
legs lífs. Í lok hvers kafla eru nokkr-
ar snjallar og vel skrifaðar smásögur
eftir íslenska höfunda sem lyfta mjög
undir efni bókarinnar. Unglingarnir í
sögunum eru að kljást við svipuð
vandamál og flestir aðrir unglingar.
Upphaflega varð hugmyndin að
þessu námsefni til á þann hátt að
unglingur að nafni Rick Little slas-
aðist alvarlega og varð að dvelja lengi
á sjúkrahúsi. Hann fór að velta því
fyrir sér hvað hann hefði lært í skóla
sem hjálpaði honum í gegnum veik-
indin. Boltinn var farinn af stað og
síðar varð þessi reynsla Rick Little
til þess að hann stofnaði Alþjóða-
fræðslustofnunina Quest, en það er
stofnun sem hjálpar ungu fólki að
glíma við áskoranir og kröfur sem
eru því samfara að vaxa upp. Í sam-
vinnu við Lionshreyfinguna varð til
útgáfan á námsefninu Að ná tökum á
tilverunni.
Námsefnið er aðallega ætlað11-14 ára nemendum og erbókin Breytingar tileinkuð
öllu ungu fólki sem leitast við að
bæta eigin hag og annarra. Það er á
þeim aldri sem fullorðnir koma fram
við unglinga eins og krakka en ætlast
svo til að viðkomandi hagi sér eins og
fullorðinn maður. Það er mjög al-
gengt að yngri táningum finnist þeir
vera vitlausir, ljótir og skrítnir. Það
er einnig algengt, og eðlilegt, að mað-
ur sé stundum reiður, vonsvikinn,
leiður, einmana og með slæma sam-
visku. Á fyrri hluta unglingsáranna
ganga unglingar í gegnum miklar
breytingar. Þeir stækka, verða sumir
renglulegir, hættir við að rekast utan
í hluti og tilfinningasveiflurnar geta
orðið miklar. Í Minni unglingasögu,
smásögu eftir Guðrúnu Evu Mín-
ervudóttur og Hrafn Jökulsson, segir
aðalpersónan: „Ég veit að maður á
ekki að vera svona hégómlegur og
láta einhverjar buxur og teina skipta
máli, en ég gat bara ekki að því gert,
maður er viðkvæmur þegar maður er
tólf ára.“
Tilfinningar eru einna sterkast-ar á meðan við erum ung.Þegar við verðum eldri förum
við að þekkja betur allt tilfinningalíf
okkar. Tilfinningar! Stundum er eins
og ungt fólk sé í stöðugu tilfinn-
ingaróti allan daginn. Ein meg-
inkenning námsefnisins er að slíkt
tilfinningarót sé eðlilegt hjá ungu
fólki. Önnur meginkenningin er sú að
þú getir lært að stjórna tilfinningum
þínum - að þú getir skilið sjálfan þig
og haft stjórn á aðstæðum. Allir hafa
tilfinningar. Það að vera maður þýðir
meðal annars að maður hefur tilfinn-
ingar. Það er tilfinningunum að
þakka að líf okkar er fjölbreytt og
áhugavert. Tilfinningar okkar eru
okkur ekki alltaf að skapi. Stundum
gera þær okkur lífið leitt. Samt verð-
um við að viðurkenna að það að hafa
tilfinningar er hluti af því að vera
maður. Ef þú reynir að hunsa tilfinn-
ingar þínar ertu aðeins að blekkja
sjálfan þig.
Barbara Varenhorst er höfundur
greinar í bókinni sem heitir „Að vera
sá vinur sem maður vill sjálfur eiga,“
hún hefur skrifað heila bók handa
unglingum um vináttuna. Hún er
einnig upphafsmaður námskeiða, þar
sem nemendum er kennt að vera ráð-
gjafar jafnaldra sinna. Hún skýrir
frá því hversu erfitt það getur stund-
um verið að velja á milli þegar þrýst-
ingur frá jafnöldrum er annars veg-
ar. Að segja nei við þrýstingi frá
félögunum útheimtir hugrekki, eink-
um ef „allir“ eru með. Þú ert á þeim
aldri þegar það að eiga vin er eitt hið
mikilvægasta í lífinu. En raunveruleg
vinátta er nær alveg hið gagnstæða
við að láta undan þrýstingi frá félög-
unum.
Raunveruleg vinátta táknar meira
en að maður fái eitthvað sjálfur. Hún
táknar að gefa, sýna umhyggju og
gera eitthvað fyrir aðra.
Fjölskyldur eru að breytast nú á
dögum en það er sama hvernig fjöl-
skyldu þú átt, hún á einn stærsta
þáttinn í því að gera þig að þeirri per-
sónu sem þú ert.
Margt getur orðið að deiluefnimilli foreldra og barnaþeirra: peningar, húsverk,
föt, hárgreiðsla, heimanám, vinir og
margt fleira. Í rauninni getur nær
allt orðið að ásteytingarsteini. Þetta
á ekki síst við um fjölskyldur sem eru
undir miklu álagi eins og svo algengt
er nú á dögum.
Það er enginn vafi að sam-
komulagið við foreldrana getur verið
erfið glíma. Suma daga virðist allt
vera í lagi, aðra daga er eins og allt sé
í hers höndum. En það er eðlilegt.
Vandinn er sá að hafa samkomulagið
innan fjölskyldunnar eins gott og
mögulegt er. Skapið frekar sólskin
en þrumur á heimilinu.
Í kafla um vímuvarnir er tekin
skýr afstaða gegn vímuefnum og
reykingum.
„Hvers vænti ég af lífinu?“ „Hvað
ætla ég að verða?“ eru mikilvægar
spurningar. Við lestur bókarinnar
Breytingar – að ná sem bestum ár-
angri er bent á leiðir sem ungt fólk
getur farið til að njóta sín sem best í
lífinu, hvernig hægt er að hafa hemil
á tilfinningum sínum, hvernig hægt
er að eignast vini, halda góðu samb-
andi við foreldra sína og tekið heil-
brigðar ákvarðanir.
Þrátt fyrir öll tilþrif, ráð og um-
vandanir finnst foreldrum stundum
sem þeim verði lítið ágengt eða eins
og segir í smásögu Péturs Gunn-
arssonar, Reyk-víkingur: „Við horf-
umst í augu. Augnaráð. Stundum er
það eina ráðið sem maður getur gef-
ið.“
 Breytingar – að ná sem bestum ár-
angri. Bogi Arnar Finnbogason sneri
á íslensku, Aldís Yngvadóttir hafði
umsjón með íslenskri útgáfu bók-
arinnar og Erla Kristjánsdóttir veitti
faglega ráðgjöf. Efnið er þróað í sam-
starfi við Alþjóðasamband Lions-
klúbba og Alþjóðafræðslustofnunina
Quest. Námsgagnastofnun gaf bók-
ina út fyrst 1990 og nú endurskoðaða
í 5. útg. 2001. Breytingar er 179 blað-
síður og geta skólar pantað bókina á
vefnum: www.namsgagnastofnun.is.
Hún fæst einnig í Skólavörubúðinni
og kostar 570 krónur.
Vinátta unglinga
INNSÝN
Eftir Sigrúnu
Oddsdóttur
sodds@strik.is
Höfundur er með BA í íslensku og
uppeldisfræði og uppeldis- og
kennslufræði.
LOTUKERFIÐ er getur verið
torrætt, einnig ýmsar efnajöfnur,
formúlur og rafeindaskipan. Í for-
riti Brynjólfs og Sigurðar eru
þessi gömlu sannindi færð í nýjan
búning, gerð auðskiljanleg og að-
gengileg. Nemendur fá jafnframt
að spreyta sig á æfingadæmum og
prófum.
Kennsluforritið má nota á ýms-
an hátt í kennslu, að mati Sig-
urðar Friðleifssonar og Brynjólfs
Bjarnasonar.
Það má nota samhliða kennslu,
t.d. með skjávarpa þar sem kenn-
arinn stjórnar með hjálp nem-
enda.
Vísa mætti nemendum, sem t.d.
eru búnir með skriflegar æfingar,
í tölvur þar sem þeir geta spreytt
sig á forritinu, í stað þess að sitja
aðgerðarlausir.
Hægt er að hafa dæmatíma þar
sem allir nemendur vinna í einu
forritinu undir leiðsögn kennara,
annaðhvort í tölvuveri eða með
fartölvum.
Forritið gæti verið heimavinna
þar sem nemendur skila inn út-
prentun af prófþætti forritsins
(prófin eru aldrei eins). Ekki er
hægt að fjölfalda prófúrlausnir
þar sem nauðsynlegt er að skrá
sig með nafni inn í prófþáttinn og
nafnið prentast svo með einkunn-
arblaði.
Hægt er að vísa í forritið sem
hjálpartæki, t.d. fyrir próf, sem
nemendur gætu notað sér hver-
nær sem er. Forritið yrði vænt-
anlega inni á tölvuneti skólans og
þannig opið öllum hvenær sem er.
Sjá nánar: http://www.prim.is/
binni/efnafraedi/default.html
Gagnvirkt kennsluforrit