Morgunblaðið - 08.06.2001, Blaðsíða 10

FRÉTTIR
10 FÖSTUDAGUR 8. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
SAMKVÆMT skýrslu sem Þor-
steinn Siglaugsson rektstrarhag-
fræðingur vann fyrir Náttúruvernd-
arsamtök Íslands verður tap af
Kárahnjúkavirkjun 22–51 milljarður
króna. Hann kemst að þeirri nið-
urstöðu að engar líkur séu til þess að
Kárahnjúkavirkjun geti staðið undir
kröfum fjárfesta og lánveitenda um
lágmarksarðsemi. Til þess sé stofn-
kostnaður of hár og væntanlegt
orkuverð of lágt.
Skýrslan var kynnt á blaða-
mannafundi sem Náttúruverndar-
samtök Íslands boðuðu til í gær.
Þorsteinn gefur sér þær forsend-
ur að stofnkostnaður virkjunarinnar
verði 107 milljarðar. Ávöxtunar-
krafa lánsfjár verði 4,07–4,67% og
ávöxtunarkrafa hlutafjár 6,87–
9,96%.
Þorsteinn segir að samkvæmt
raunsæju mati megi ætla að tap af
virkjuninni verði 37–39 milljarðar.
Hann gerir ráð fyrir meðaltals-
ávöxtunarkröfu, orkuverð sé 2 krón-
ur á kílówattstund og að orkusala sé
örugg í 60 ár. Samkvæmt bjartsýn-
asta mati Þorsteins verður tapið 22–
24 milljarðar en 50–51 milljarður sé
miðað við svartsýnasta matið. Þess-
ar áætlanir miðast við fullbyggða
virkjun. Tap af fyrri áfanganum yrði
mun meira en af þeim síðari.
Þorsteinn miðar útreikninga sína
við 60 ára endingartíma virkjunar-
innar. Aðspurður sagði hann að þótt
virkjunin yrði eilíf myndi tapið að-
eins minnka um hálfan milljarð eða
svo.
Þrátt fyrir að Kárahnjúkavirkun
verði fullbyggð um fjórfalt stærri en
Fljótsdalsvirkjun sem var fyrirhug-
uð kemst Þorsteinn að þeirri nið-
urstöðu að Kárahnjúkavirkjun verði
26% óhagkvæmari. Stofnkostnaður
á hverja gígawattstund verði 219
milljónir í Kárahnjúkavirkjun, hefði
orðið 196 milljónir í Fljótsdalsvirkj-
un en er aðeins 163 milljónir í Vatns-
fellsvirkjun.
Ávöxtunarkrafa ekki
geðþóttaákvörðun
Þorsteinn segir að miðað við nú-
verandi gengi íslensku krónunnar
verði kostnaður við virkjunina 107
milljarðar. Ekki megi þó mikið út af
bregða til að stofnkostnaður aukist
verulega, enda framkvæmdin afar
flókin. Við gerð skýrslunnar hafi þó
ekki verið tekið tillit til þess.
Samkvæmt raunsæju mati þurfi
orkuverð að vera 2,70 krónur á kíló-
wattstund (kwst.) til að virkjunin
geti staðið undir sér.
Í skýrslunni kemur hins vegar
fram að samkvæmt reikningum
Landsvirkjunar hafi meðalorkuverð
til stóriðju verið 88 aurar á kwst. ár-
ið 1988, 90 aurar á kwst. árið 1999 og
ein króna á síðasta ári. Álverið gæti
þó aldrei staðið undir hærra orku-
verði en 2 krónum á kwst. nema ál-
verð myndi hækka gríðarlega en
ekkert bendi til þess.
Þorsteinn telur að staðsetning ál-
versins á Austfjörðum hafi væntan-
lega í för með sér talsvert meiri
áhættu varðandi greiðan aðgang að
vinnuafli og þjónustu en væri álverið
á þéttbýlla svæði. Því megi gera ráð
fyrir að orkuverð til Reyðaráls verði
nær lægri mörkunum en þeim
hærri.
Þorsteinn segir að þess misskiln-
ings virðist stundum gæta í umræðu
um virkjunarmál hérlendis, að
ávöxtunarkrafa sé með einhverjum
hætti geðþóttaákvörðun stjórnvalda
eða rekstraraðila. Þetta sé grund-
vallarmisskilningur. Eðlileg ávöxt-
unarkrafa ráðist einungis af þeirri
ávöxtun sem markaðurinn krefst af
sambærilegum rekstri. Fjármunun-
um sem ætti að verja til byggingar
Kárahnjúkavirkjunar væri betur
varið með því að fjárfesta í arðbær-
ari fyrirtækjum, t.d. öðrum álfyrir-
tæjum, s.s. Alcan eða Alcoa. Ávöxt-
unarkrafan myndi ekki breytast
þótt lánin yrðu ríkistryggð. Áhættan
réðist ávallt af arðsemi verkefnisins.
Myndi ríkið gangast í ábyrgð fyrir
lánum myndi lánshæfni þess á fjár-
magnsmarkaði versna og því myndi
ríkið fá lakari vaxtakjör.
Þá bendir hann á að gert sé ráð
fyrir að rekstur virkjunarinnar verði
nær alfarið háður raforkusölu til ál-
vers og verði í raun hluti af rekstri
þess. Leggist álverksmiðjan af yrðu
skyndilega engin not fyrir rafork-
una. Áhættan við virkjunina sé því
sambærileg og áhætta í álrekstri.
Reyndar yrði mögulegt að selja
orkuna til annarra kaupenda en ólík-
legt væri að hægt yrði að ná fram
verði sem væri mikið fram yfir
rekstrarkostnað.
Þjóðhagslegur ávinningur
ekki það sama og arðsemi
Meginniðurstaða Landsvirkjunar
um umhverfisáhrif Kárahnjúkavirk-
unar var að jákvæð efnahagsleg
áhrif virkjunar myndu vega upp nei-
kvæð umhverfisáhrif. Þá komst
Þjóðhagsstofnun að þeirri niður-
stöðu að verkefnið í heild myndi
hafa jákvæð áhrif á þjóðarfram-
leiðslu og landsframleiðslu. Nei-
kvæð áhrif á viðskiptajöfnuð myndu
jafnast út vegna aukins útflutnings.
„Vissulega myndi bygging og
rekstur álvers við Reyðarfjörð hafa
jákvæð áhrif á þjóðarframleiðslu hér
á landi. Það gera hins vegar allar
framkvæmdir, enda mælir þjóðar-
framleiðsla ekki arðsemi fram-
kvæmda, heldur aðeins þá aukningu
viðskipta í efnahagskerfinu sem þær
hafa í för með sér,“ segir í skýrsl-
unni.
Þorsteinn sagði á blaðamanna-
fundinum að það gæti aukið þjóð-
arframleiðslu að stofna fyrirtæki og
senda þúsund manns upp á hálendi
til að mala grjót, flytja grjótið síðan
til Færeyja með árabátum og selja
það þar á eina krónu kílóið. Fram-
kvæmdin myndi auka umsvif í efna-
hagslífinu og þar með þjóðarfram-
leiðslu en að sjálfsögðu yrði tap á
grjótvinnslunni.
Þjóðgarður arð-
bærari en virkjun
Árni Finnsson, framkvæmdastjóri
Náttúruverndarsamtaka Íslands,
sagði að enn ætti eftir að meta
verndargildi hálendisins norðan
Vatnajökuls en í skýrslunni var ekki
tekið tillit til hugsanlegs verðmætis
þess. Árni sagði að Náttúruvernd
ríkisins ynni nú að slíku mati en
hefði fengið afar takmarkað fjár-
magn til þess. Hann benti á að menn
hefðu nefnt að þjóðgarður norðan
Vatnajökuls myndi kosta um 500
milljónir sem væri lítið miðað við
áætlað tap af virkjuninni. Það gæti
vel verið að þjóðgarður yrði arðbær-
ari en virkjun þegar til lengri tíma
væri litið.
Þá minnti hann á að Landsvirkjun
væri að 50% í eigu ríkisins, 45% í
eigu Reykjavíkurborgar og Akur-
eyrarbær ætti 5%. Um 10–30 millj-
arðar af skattfé og útsvari færu til
framkvæmdanna en ekkert benti
hins vegar til þess að arður skilaði
sér til baka. „Til hvers er verið að
skattpína okkur til að Landsvirkjun
geti leikið sér með virkjun?“ spurði
Árni.
Þorsteinn Siglaugsson rekstrarhagfræðingur segir tap á Kárahnjúkavirkjun 22–51 milljarð
Engar líkur til að
Kárahnjúkavirkj-
un standi undir sér
Morgunblaðið/Arnaldur
Þorsteinn Siglaugsson rekstrarhagfræðingur kynnti skýrslu um mat á
líklegri arðsemi Kárahnjúkavirkjunar.
SAMFÉLAGSLEG áhrif Kára-
hnjúkavirkjunar endurspegla að
mati dr. Ívars Jónssonar, dósents við
Viðskiptaháskólann á Bifröst, til-
tekna samfélagsþróunarstefnu sem
stefnir að því að festa íslenskt sam-
félag í stöðu lágþekkingarsamfélags
sem byggir á útflutningi orku og hrá-
efna, s.s. fiski, áli og járnblendi, og
um leið sé þróunin tafin í átt að há-
þekkingar- og þjónustusamfélagi
sem einkennist af vinnuaflsfrekum
atvinnugreinum eins og rannsóknum
og þróunarstarfsemi, menningariðn-
aði og þjónustu ýmiss konar. Þetta er
meðal þess sem kom fram á fundi
Landverndar í gær þar sem Kristín
Einarsdóttir, líffræðingur og fyrr-
verandi alþingismaður, kynnti sam-
antekt á vinnu rýnihópa á lokafundi
Landverndar í fundaröð þar sem sér-
fræðingar hafa verið fengnir til að
rýna í matsskýrslur Landsvirkjunar
og Reyðaráls hf. um umhverfisáhrif
vegna Norals-verkefnisins.
Í rýni Ívars kom einnig fram að
virkjanir skapi fá störf eftir að bygg-
ingartíma er lokið. Rekstur Kára-
hnjúkavirkjunar muni því aðeins
hafa óveruleg samfélagsleg áhrif
áAusturlandi. Ívar segir því að á
meðan ekkert mat hafi verið gert á
framkvæmdinni með tilliti til val-
kosta í atvinnnu- og samfélagsþróun,
ekkert mat á fórnarkostnaði og mat á
umhverfiskostnaði liggi ekki fyrir,
hljóti það því að vera eðlileg krafa al-
mennings að framkvæmdum verði
frestað um sinn. Í skýrslu Reyðaráls
kemur fram að rúm 1000 störf muni
skapast í tengslum við álver en Ívar
segir þau eiga eftir að duga skammt
til að leysa þann vanda sem Mið-
Austurland stendur frammi fyrir,
þ.e. að draga úr fólksflótta. Hann
segir að gera megi ráð fyrir að þörfin
fyrir ný störf á ári séu 100 til 140 ef
litið sé til nýliða. Þá megi gera ráð
fyrir að fjórðungur eða meira af
störfunum verði mönnuð af aðkomu-
fólki svo að um 750 störf verði fyrir
heimamenn.
„Þetta þýðir að aðeins tekur um 6
ár að veita heimamönnum störf, eða
að innan 5 til 7 ára er Mið-Austurland
komið í nákvæmlega sömu stöðu og í
dag þrátt fyrir fjárfestingar í Kára-
hnjúkavirkjun og Reyðaráli sem
munu kosta nálægt 300 milljörðum
auk kostnaðar vegna náttúruspjalla
sem fæst ekki metinn af neinum aðila
málsins,“ segir í mati Ívars.
Fækkar störfum frekar
en þeim fjölgi?
Þórólfur Matthíasson, hagfræð-
ingur og dósent við Háskóla Íslands,
gengur enn lengra í mati sínu og seg-
ir að með einföldum rökum megi rök-
styðja að álver muni verða til þess að
störfum á Austurlandi fækki frekar
en fjölgi þegar fram í sæki. Hann
segir samkeppni álvers um vinnuaflið
muni ýta 930 störfum til hliðar, álver-
ið muni einnig verða til þess að launa-
stig á Austurlandi verði mjög hátt
eða jafnvel 10 til 20% yfir landsmeð-
altali sem yrði til þess að fá fyrirtæki
sem ekki væru beinlínis bundin af því
að þjónusta álverið á Reyðarfirði
myndu vera tilbúin að staðsetja sig á
Austurlandi. Heildarniðurstaða Þór-
ólfs er sú að skýrsla um mat á sam-
félagslegum og efnahagslegum áhrif-
um af álveri í Reyðarfirði sé ekki
fullunninn og til þess að fullvinna
hana þurfi meiri heimavinnu á fræða-
sviði sem og frekari öflun gagna bæði
frá öðrum svæðum þar sem svipuð
uppbygging hefur átt sér stað og inn-
anlands.
Kristín sagði fulla þörf á að skoða
þessi mál niður í kjölinn þar sem um
væri að ræða framkvæmdir sem ættu
sér enga hliðstæðu hér á landi.
Ingvi Þorsteinsson, Björn Þor-
steinsson og Þorsteinn Guðmunds-
son mynduðu rýnihóp um áfok og
reyndist skýrsla þeirra harðorð þar
sem þeir segja m.a. að það umhverf-
ismat sem nú liggi fyrir sé ófullnægj-
andi en sýni samt sem áður fram á að
umhverfisáhrif virkjunarinnar verði í
öllu falli mikil „og á grundvelli fyr-
irliggjandi rannsókna er ekki hægt
að útiloka að framkvæmdin leiði af
sér stórfelld umhverfisslys,“ eins og
segir í skýrslu rýnanna.
„Í öðru lagi er hinn væntanlegi
efnahagslegi ávinningur virkjunar-
innar sem réttlæta á umhverfisáhrif-
in með öllu óþekkt stærð. Hann getur
vissulega verið einhver, um það deila
þó hagfræðingar, hann getur líka
orðið enginn eða neikvæður. Í þess-
um reikningum hefur þó enginn
reynt að leggja peningalegt mat á
glötuð náttúruverðmæti,“ segir í nið-
urstöðum skýrslu rýnanna og bent á
að af framansögðu verði að telja rök-
stuðning Landsvirkjunar fyrir fram-
kvæmdinni ófullnægjandi.
Mat sérfræðinga Landverndar á efnahagslegum og samfélagslegum áhrifum virkjunar og álvers
Morgunblaðið/Sverrir
Mörður Árnason, Hjörleifur Guttormsson og Stefán Jón Hafstein voru meðal fundargesta Landverndar og
hlýddu á umfjöllun um afleiðingar Kárahnjúkavirkjunar og álvers í Reyðarfirði.
Leysir ekki
byggðavanda
Austurlands