Morgunblaðið - 08.06.2001, Qupperneq 52

UMRÆÐAN
52 FÖSTUDAGUR 8. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
GNOÐARVOGUR — BÍLSKÚR
Vel skipulögð og góð 131 fm
sérhæð ásamt 26 fm bílskúr. 4
svefnherbergi 2 samliggjandi
stofur. Góðar suðursvalir. Hús
í mjög góðu ástandi. Góð
staðsetning. Verð 16,9 millj.
(1318}
Í NÝÚTKOMINNI
skýrslu Landsvirkjun-
ar vegna mats á um-
hverfisáhrifum Kára-
hnjúkavirkjunar er
fjallað um helstu um-
hverfisbreytingar sem
verða á áhrifasvæði
virkjunarinnar, sem
nær frá Brúarjökli og
til sjávar við Héraðs-
flóa.
Helstu breytingar
á láglendi
Margir hafa lýst ótta
við stórfelldar breyt-
ingar á vatnafari og líf-
ríki Fljótsdalshéraðs
vegna virkjunarinnar, en samkvæmt
skýrslunni er spáð minni umhverf-
isröskun á Fljótsdalshéraði en búast
mátti við vegna flutnings Jöklu úr
eigin farvegi yfir í Lagarfljót. Vissu-
lega mun meðalrennsli Lagarfljóts
aukast um 90 rúmmetra á sekúndu
og tvöfaldast þannig við Egilsstaði,
en miðlun vatnsins jafnar rennslið og
dregur úr flóðtoppum, einkum eftir
að Jökulsá í Fljótsdal hefur verið
stífluð og rennsli hennar miðlað um
Hálslón. Hækkuð grunnvatnsstaða
er talin hafa tiltölulega lítil áhrif en
taka verður því með nokkrum fyr-
irvara, því að áhrifasvæði vatns-
borðshækkunar í Lagarfljóti nær
500 metra út fyrir fljótsbakkana.
Kæling Lagarfljóts verður óveruleg.
Svifaur mun fjór- til fimmfaldast í
Lagarfljóti og litur
þess breytast. Skilyrði
fyrir vatnalíf þar
versna.
Mikil umhverfis-
röskun á hálendi
Umhverfisröskun á
hálendinu verður gífur-
leg og enn meiri en
mátt hefði vænta.
Langalvarlegustu
áhrifin verða vegna
stíflunar Jöklu með
Kárahnjúkastíflu,
Sauðárdalsstíflu og
Desjarárdalsstíflu. Við
það myndast hið víð-
áttumikla og djúpa
Hálslón sunnan stíflnanna þriggja
en hin 190 metra háa Kárahnjúkas-
tífla mun gnæfa yfir suðurenda
Dimmugljúfra og þagga niður í söng
gljúfranna. Mesta flatarmál Háls-
lóns verður 57 ferkílómetrar eða
svipað og Blöndulón en vatnsmagnið
verður margfalt meira í Hálslóni.
Mesti hæðarmunur á vatnsyfirborði
Hálslóns getur orðið 75 metrar, sem
þýðir að jarðvegsflákar huldir jökul-
leir koma upp úr vatninu. Svo miklar
verða vatnsborðssveiflurnar í Háls-
lóni, að það jafngildir því, að Hval-
fjörður væri tæmdur innan Hval-
fjarðarganga, eins og Ómar
Ragnarsson fréttamaður hefur bent
á.
Allt að 36 ferkílómetrar af flatar-
máli Hálslóns geta staðið á þurru í
meðalári. Þarna getur orðið gífur-
legur uppblástur á meðan lónið er að
fyllast á sumrin og óttast sumir að
hin grónu Vesturöræfi milli Jöklu og
Snæfells geti breyst í eyðimörk. 32
ferkílómetrar gróins lands fara und-
ir Hálslón og tegundaríkasta bú-
svæði Vesturöræfa, svonefnd gilja-
móavist, mun skerðast verulega.
Giljamóavistin er einmitt mikilvæg
undirstaða tegunda í beitilandi
hreindýra og heiðagæsa en þessar
dýrategundir verða fyrir hvað
mestri truflun vegna lands sem fer
undir vatn. Varpsvæði heiðagæsa
fara undir vatn og mikilvæg burðar-
og beitisvæði hreindýra skerðast í
Kringilsárrana, en svo nefnist svæð-
ið milli Kringilsár og Jöklu inn að
Brúarjökli. Í Kringilsárrana munu
merkar jarðmyndanir skerðast, en
það eru Töðuhraukar, sem mynduð-
ust við framhlaup Brúarjökuls árið
1890 og eru fágætir á heimsvísu.
Hinn fagri og áhrifamikli Töfrafoss
eða Kringilsárfoss mun smám saman
breytast og síðan hverfa. Sethjallar
við Jöklu, sem hafa mikið verndar-
gildi, hverfa undir Hálslón. Stuðla-
berg við Jöklu og flykruberg í gljúfri
hennar mun einnig hverfa ásamt
jarðhitasvæðum við Lindur og Sauð-
árfoss.
Langmest áhrif vegna
virkjunar Jöklu
Virkjun Jöklu og flutningur á
rennsli hennar yfir í Fljótsdal er
langáhrifamesta aðgerð Kára-
hnjúkavirkjunar, enda skilar hún
3.760 gígawattstunda orkufram-
leiðslu eða 76,9% af heildarorku-
framleiðslu Kárahnjúkavirkjunar,
sem er 4.890 gígawattstundir. Vatn-
inu úr Jöklu verður veitt úr Hálslóni
um 40 km löng göng austur yfir
Fljótsdalsheiði og síðan norður að
stöðvarhúsi Kárahnjúkavirkjunar
undir Teigsbjargi við mynni Norð-
urdals. Ofan Teigsbjargs verður
Bessastaðaá veitt í aðrennslisgöng
virkjunarinnar, en það bætir aðeins
40 gígawattstundum eða 0,8% við
orkuframleiðsluna. Með virkjun
Jöklu og Bessastaðaár lýkur fyrri
áfanga Kárahnjúkavirkjunar.
Í síðari áfanga Kárahnjúkavirkj-
unar felst, auk virkjunar Jökulsár í
Fljótsdal, virkjun fjögurra berg-
vatnsáa norðan Snæfells (Laugar-
fellsveita og Hafursárveita) og virkj-
un sex bergvatnsáa austan
Eyjabakkasvæðisins (Hraunaveita).
Síðari áfangi Kárahnjúkavirkjunar
skilar 1.090 gígawattstunda orku-
framleiðslu eða 22,3% af heildar-
orkuframleiðslu virkjunarinnar.
Umhverfisáhrifum síðari áfanga
Kárahnjúkavirkjunar verða ekki
gerð skil hér, enda efni í aðra grein.
Of mikil umhverfisröskun
Skylt er að minna á þann mikla
ávinning sem felst í tiltölulega lítilli
umhverfisröskun vegna stíflunar
Jökulsár í Fljótsdal miðað við allar
fyrri áætlanir í þeim efnum. Vegna
miðlunar Jökulsár í Fljótsdal um
Hálslón er komist hjá gerð stórrar
stíflu við Eyjabakkafoss og myndun-
ar 45 ferkílómetra uppistöðulóns á
Eyjabökkum. Myndun Eyjabakka-
lóns hefði leitt til sáralítils ávinnings
í raforkuöflun umfram núverandi
virkjanaáform og hefði orðið ljótur
minnisvarði um niðurgreidd nátt-
úruspjöll í þágu pólitískra hags-
muna. Án sigurs Umhverfisvina og
annarra velunnara íslenskrar nátt-
úru í átökunum um Fljótsdalsvirkj-
un veturinn 1999–2000 hefði Eyja-
bökkum verið sökkt og brautin verið
rudd fyrir Kárahnjúkavirkjun og
risaálver á Reyðarfirði. Það var ekki
ætlunin að nema staðar við Fljóts-
dalsvirkjun og lítið álver á Reyðar-
firði, þó að því hafi stundum verið
haldið fram í blekkingarskyni.
Núverandi áform um virkjanir
norðan Vatnajökuls vegna fyrirhug-
aðs risaálvers á Reyðarfirði eru mun
skynsamlegri en fyrri áform. Það er
engu að síður skoðun mín, að fyr-
irhuguð Kárahnjúkavirkjun valdi of
mikilli umhverfisröskun til að hægt
sé að réttlæta hana.
Gífurleg umhverfisröskun
vegna Kárahnjúkavirkjunar
Ólafur F.
Magnússon
Virkjanir
Fyrirhuguð Kára-
hnjúkavirkjun, segir
Ólafur F. Magnússon,
veldur of mikilli
umhverfisröskun
til að hægt sé að
réttlæta hana.
Höfundur er læknir og borg-
arfulltrúi í Reykjavík. Hann er
stofnandi og forsvarsmaður
Umhverfisvina.
IÐJUÞJÁLFUN á
íslenskum hjúkrunar-
heimilum á sér ekki
langa sögu. Þegar þessi
orð eru rituð er undir-
rituð eini starfandi iðju-
þjálfinn á hjúkrunar-
heimili hér á landi. Á
næstu mánuðum munu
þó að minnsta kosti þrír
aðrir iðjuþjálfar koma
til slíkra starfa. Hingað
til hefur hefðin á hjúkr-
unarheimilum verið sú
að ráða færar hann-
yrðakonur eða föndur-
leiðbeinendur til að sjá
um afþreyingu fyrir
heimilisfólk og er það vel. Verkefni
iðjuþjálfa eru aftur á móti önnur.
Viðfangsefnið „iðjuþjálfun á hjúkr-
unarheimili“ er dálítið ólíkt því sem
iðjuþjálfar fást við að öllu jöfnu. Þeir
vinna oft að endurhæfingu skjólstæð-
inga. Á hjúkrunarheimili er tak-
markið ekki það að fólk útskrifist
heldur að viðhalda andlegri og líkam-
legri færni þess og gera síðustu ár,
mánuði eða vikur ævinnar eins rík af
lífsgæðum og mögulegt er. Þessi
markmið nálgast iðjuþjálfar með
ýmsum hætti.
Dagleg iðja fólks
Iðjuþjálfun byggist á hugmyndum
og vísindum er varða iðju. Í iðjuþjálf-
un er horft á lífshlaup einstaklingsins
og áhugasvið hans haft að leiðarljósi.
Í náinni samvinnu við skjólstæðing-
inn, er tekið mið af því vanamynstri
sem hann hefur tamið sér í gegnum
tíðina. Eins skipa þau hlutverk sem
sá hinn sami hefur haft í lífinu stóran
sess við skipulagningu íhlutunar.
„Iðja er allt“ er setning sem iðju-
þjálfar nota gjarnan, þegar lýsa þarf
því í hverju iðjuþjálfun felst. Með iðju
er átt við öll þau verk og athafnir sem
fólk tekur þátt í til að annast sig og
sína, njóta lífsins og vera nýtir þjóð-
félagsþegnar. Iðjuþjálfar nota öll þau
verk sem fólk innir af hendi í daglegu
lífi sem þjálfun. Í þessu samhengi er
oft talað um „athafnir daglegs lífs“ og
er þá skammstöfunin
ADL gjarnan notuð. Í
athöfnum daglegs lífs
felst m.a. að klæða sig,
borða, snyrta og baða
en einnig að komast
um, kaupa inn, stunda
tómstundaiðju og svo
mætti lengi telja.
Heimilisfólk á hjúkr-
unarheimilum hefur
flestallt sökum sjúk-
dóma eða slysa misst
færni til að sinna
grunnþörfum sínum af
eigin rammleik. Það
hefur skerta því ADL-
færni. Þótt inn á hjúkr-
unarheimili sé komið er engu að síður
lykilatriði að heimilisfólk viðhaldi
daglegri færni sinni eins lengi og
kostur er, því virkni einstaklingsins
er alltaf jafnmikilvæg. Nauðsynlegt
er að fólk hætti ekki að taka ákvarð-
anir um eigið líf og eigi kost á að
sinna innihaldsríkri iðju.
Iðjuþjálfi metur þær iðjuraskanir
sem einstaklingurinn glímir við og
tekur mið af hreyfifærni og vitrænni
getu heimilisfólks. Í náinni samvinnu
við heimilismanninn er íhlutun skipu-
lögð og viðeigandi hjálpartæki útveg-
uð ef þörf er á. Iðjuþjálfar reyna
ávallt að vinna skjólstæðingsmiðað
þannig að þarfir einstaklingsins séu í
fyrirrúmi og hann nýti sjálfsákvörð-
unarrétt sinn. Í raun og veru skipu-
leggur einstaklingurinn sjálfur sína
íhlutun, auðvitað innan þess ramma
sem við getum boðið upp á.
Mikilvægi iðjuþjálfunar
Á undanförnum árum hefur færst í
vöxt að fjalla um lífsgæði. Stefnt er
að því að viðhalda lífsgæðum aldr-
aðra eins lengi og kostur er og hluti
af því er að gera umhverfi hjúkrunar-
heimila heimilislegt og hlýlegt. Engu
að síður er sú ákvörðun að flytjast á
hjúkrunarheimili líklega ein sú
stærsta sem tekin er í lífinu því
margir líta svo á að um leið sé verið
að afsala sér hluta af eigin frelsi.
Vissulega er hjúkrunarheimili síð-
asti viðkomustaður okkar í lífinu og
einstaklingurinn er kominn í sambýli
með fólki sem hann þekkir lítið sem
ekkert. Sambýlingar eru í misjöfnu
ástandi, andlegu sem líkamlegu.
Ennfremur eru aðrir farnir að taka
ákvarðanir fyrir þann aldraða, til
dæmis um matmáls- og baðtíma.
Þegar fólk hættir að taka ákvarðanir
tengdar eigin lífi og fer algerlega að
reiða sig á hjálp starfsfólks er hætt
við að það missi þá litlu færni sem
það hafði. Þar geta iðjuþjálfar komið
við sögu og aðstoðað heimilisfólk og
leiðbeint starfsmönnum þannig að
efla megi færni heimilisfólks til að
sinna daglegum athöfnum og við-
halda þar með því vanamynstri og
þeim hlutverkum sem einstaklingn-
um er eðlilegt.
Ég hvet stjórnendur hjúkrunar-
heimila til að taka Hjúkrunarheimilið
Skógarbæ og Hjúkrunarheimili aldr-
aðra í Víðinesi sér til fyrirmyndar og
ráða til sín iðjuþjálfa. Ljóst er að
þörfin fyrir iðjuþjálfun á húkrunar-
heimili er ekki minni en á hefðbundn-
um endurhæfingarstöðvum.
Í vor munu 15 iðjuþjálfar útskrif-
ast frá háskólanum á Akureyri og eru
það fyrstu iðjuþjálfarnir sem hafa ís-
lenska menntun. Hingað til hafa iðju-
þjálfar þurft að mennta sig erlendis.
Iðjuþjálfun í Skógarbæ hefur verið
vinsæll verknámsstaður fyrir nem-
endur á iðjuþjálfunarbraut Háskól-
ans á Akureyri og hafa færri komist
að en vildu. Iðjuþjálfun á hjúkrunar-
heimili verður vonandi starfsvett-
vangur margra iðjuþjálfa á komandi
árum. Sjálf á ég mér þá draumsýn að
iðjuþjálfar verði starfandi á öllum ís-
lenskum hjúkrunarheimilum í fram-
tíðinni, líkt og tíðkast erlendis.
Iðjuþjálfun á
hjúkrunarheimili
Kristín Einarsdóttir
Iðjuþjálfun
Í iðjuþjálfun er horft á
lífshlaup einstaklings-
ins, segir Kristín Ein-
arsdóttir, og áhugasvið
hans haft að leiðarljósi.
Höfundur er yfiriðjuþjálfi á Hjúkr-
unarheimilinu Skógarbæ og Hjúkr-
unarheimili aldraðra í Víðinesi.