Morgunblaðið - 24.06.2001, Blaðsíða 14

Morgunblaðið - 24.06.2001, Blaðsíða 14
14 SUNNUDAGUR 24. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ Hjá ríkissjóði hafa verið gjaldfærðar mjög stórar tölur, sem þó skipta ekki máli upp á fjárstreymið, vegna lífeyrisgreiðslna kenn- ara – ekki milljónir heldur milljarðar af því að lífeyrisskuldbindingar kennara lenda á ríkinu.“ Aðgerðir ríkisins styrkja stöðu gjaldmiðilsins –En er ekki eðlileg spurning núna þegar bæði fyrirtæki og heimili herða sultarólina, hvort ríkið eigi ekki að gera slíkt hið sama, sýna gott fordæmi og spara? „Jú, ríkið þyrfti út af fyrir sig að gera það. Á móti kemur að við höfum yfirleitt skorið niður framkvæmdafé, því að ríkið hefur lítil tækifæri til að draga saman í rekstri. Rekst- ur er fyrst og fremst laun og það er ekkert hlaupið að því að draga saman laun. Þau eru bundin í kjarasamningi og eina leiðin er þá að segja fólki upp, sem er hægara sagt en gert þegar ríkið á í hlut. Þá er alltaf þrauta- lendingin sú að draga saman í framkvæmd- um og fjárfestingum. Það höfum við stund- um gert og verið skammaðir fyrir. Núna í augnablikinu er það ekki endilega rétta lausnin þegar samdrátturinn í framkvæmd- um annars staðar er svona mikill. Kosturinn er þó sá að við erum ekki að fara í halla á ríkissjóði, heldur aðeins minni afgang. Það segir mikla sögu um styrk rík- issjóðs á þessum tíma. Harkalegur niður- skurður er því kannski ekki nákvæmlega það sem við þurfum að ráðast í núna. Aðrir hafa svigrúm. Einstaklingar hafa svigrúm til að fara ekki í fjárfestingar í bili, í það minnsta forðast hreinar eyðslufjárfestingar. Við höf- um öll farið í slíkar fjárfestingar þegar laun- in hafa hækkað. Nú verðum við öll að hægja aðeins á og það er fólk að gera. Það þarf ekk- ert að prédika yfir því. Við sjáum þetta á samdrætti í bílaviðskiptunum og fleiri slík- um hlutum. Við ætlum nú að selja hlut ríkisins í Landsbankanum og Landssímanum og það verður gert með þeim hætti að það stuðli að því að hingað geti komið stórir erlendir fjár- festar, sem styrki stöðu gjaldmiðilsins og stuðli þannig að hækkandi gengi. Varðandi virkjunarframkvæmdir og verksmiðjubygg- ingar mun með þeim streyma inn erlent fjár- magn, sem mun hafa sömu áhrif. Þið nefnduð skattalækkanirnar. Það er ekki víst að af þeim verði fyrr en um áramót- in. Það eru þó sterkar vísbendingar um að þær verði, meðal annars vegna yfirlýsinga Halldórs Ásgrímssonar á flokksfundi Fram- sóknarflokksins sem eru mjög í takt við mín- ar yfirlýsingar. Svo eru atriði, sem ættu að vera til þess fallin að auka öryggi í rekstri fyrirtækja. Ríkisstjórnin hefur verið að skoða breyttar reglur, þannig að fyrirtæki geti gert upp reikninga sína í erlendri mynt. Það hefur mikla þýðingu fyrir fyrirtæki, sem eru með stóran hluta eða jafnvel næstum alla starfsemi sína erlendis en fyrirtækið skráð hér á landi. Þetta er líka þýðingarmikið að gera um leið og við tölum um að lækka skatta á fyrirtækjum svo mikið að það sé til þess fallið að fyrirtæki flytji starfsemi sína hingað og greiði skatta hér. Þá skiptir miklu máli að menn geti gert upp í erlendum gjald- miðlum. Tekin hafa verið erlend lán til að styrkja gjaldeyrisforðann og Seðlabankinn hefur gert samninga um að hafa aðgang að miklu fjármagni, sem hann hefur nú í meiri mæli en nokkru sinni fyrr. Allar þessar aðgerðir af hálfu ríkisins ættu að vera til þess fallnar að styrkja stöðu gjaldmiðilsins og efla trú á honum. Þá ætti það að ganga fram, sem flestir spá og við höfum haldið fram að væri líklegast að myndi gerast; að gengið muni frekar styrkj- ast en veikjast úr því sem komið er, jafnvel verulega. Þetta eru meginþættirnir. En það verða engar pataðgerðir af hálfu ríkisins. Það er löngu liðinn tími að menn séu með slíkar að- gerðir.“ Betra að selja bréf í ríkisfyrirtækjum á raunhæfu verði –Þú nefndir einkavæðingu ríkisfyrirtækja. Það ber talsvert á umræðum um að hún fari of seint af stað og að vegna verðlækkunar á hlutabréfamarkaði muni einkavæðingin ekki skila þeim árangri, sem hún hefði gert fyrir ári. Misstuð þið af góðu tækifæri? „Hún mun ekki skila ríkissjóði jafnmiklum tekjum og hún hefði gert fyrir ári, það er rétt. En mér þætti satt að segja djöfullegt að sitja uppi með það að við hefðum selt þessi fyrirtæki fyrir ári, almenningur hefði keypt hlut í góðri trú og nú ári síðar sæti almenn- ingur uppi með mikið tap en ríkissjóður hefði fitnað eins og púkinn á fjósbitanum. Við verðum að horfa á þetta frá tveimur sjón- arhornum; ekki bara ríkissjóðs. Ég held að það hefði orðið mikið áfall fyrir einkavæð- inguna og trú almennings á henni ef fólk hefði keypt bréf af ríkissjóði, sem síðan hefðu lækkað um 30–40% í kjölfarið. Mér finnst betra að markaðurinn róist, að síðan verði bréfin seld á raunhæfu verði og al- menningur geti þá búist við að þau hækki.“ –Þú ræddir jafnframt eingöngu um sölu á Landssímanum og Landsbankanum. „Við munum fara fyrr af stað með Lands- bankann en Búnaðarbankann. Ríkisvaldið, sem ræður því, hefur ákveðið að það þurfi að færast kyrrð yfir þessi mál, sem hafa verið hjá Búnaðarbankanum. Þau þurfa að klárast og það þarf allt að vera á hreinu. Ekki það að við höldum að óhreint mjöl sé í pokahorninu, alls ekki, en þessi mál þurfa öll að vera frá áður en sú vara er seld.“ Sjálfstæð mynt lagar sig að efnahagsástandinu –Við höfum talað mikið um krónuna og gengi hennar. Gengissveiflurnar að undan- förnu virðast hafa leitt til þess að í viðskipta- lífinu hafi fylgi aukist við þá skoðun að krón- an dugi ekki til lengdar og nauðsynlegt sé að leita samstarfs við stærra myntsvæði. Þá horfa menn ýmist til evru eða dollars. Á krónan, sem menn hafa sagt að sé minnsta sjálfstæða mynt heims, langa framtíð fyrir sér? „Mér sýnist að menn hafi helst horft til evrunnar. Það gerðu þeir þó ekki þegar evr- an var að falla um 15–20%, algerlega óháð því, sem var að gerast í íslensku efnahagslífi. Hinn augljósi kostur við að hafa sérstaka mynt í landi, sem hefur sérstakan efnahag og um margt ólíkan því sem gerist í ná- grannaríkjunum, er að ef krónan lækkar og það er ekki út af einhverri taugaveiklun, er það væntanlega vegna þess að það er í sam- ræmi við það efnahagsástand, sem er í land- inu. Myntin lagar sig að því. Þegar evran lækkar um 15–20%, þvert ofan í spár allra hagfræðinga sem höfðu sagt að hún yrði sterkari en dollarinn, hefur það ekkert með efnahagsástand á Íslandi að gera. Evran myndi aldrei verða fyrir neinum áhrifum af efnahagsástandi á Íslandi. Hún verður aftur á mótifyrir áhrifum af efnahagsástandinu til dæmis í Þýskalandi. Nú eru Þjóðverjarnir að heimta vaxtalækkun, sem kemur t.d. bölv- anlega við Íra af því að hún gæti hleypt verð- bólgunni hjá þeim í loft upp. En Írarnir skipta ekki máli. Þeir eru bara pínulítil þjóð og menn sjá að við myndum engu máli skipta í þessu sambandi. Menn hafa sagt að Mónakó geti fengið að- ild að evrunni án þess að vera í Evrópusam- bandinu. Þetta er svo sprenghlægilegt að það tekur engu tali. Mónakó er búin að vera í tollabandalagi við Frakkland frá 1865 og hef- ur haft sömu mynt og Frakkland frá 1925. Þeir hafa ekki einu sinni eigin forsætisráð- herra; hann situr í frönsku ríkisstjórninni, skipaður af Frakklandsforseta. Ekki nóg með það, heldur kemur fram í Maastricht- sáttmálanum að Mónakó geti verið með í evrunni. Ég skil ekki af hverju þetta kemur upp núna. Þetta er einhver dæmigerð íslensk vitleysa, sem menn grípa og er svo horfin eftir viku þegar menn átta sig á að þeir hafa hlaupið á sig. Mér finnst hins vegar sjálfsagt og eðlilegt að þessi umræða um krónuna komi upp. Það hefði verið óheilbrigt að ganga í gegnum svona lotu eins og við höfum nú gert með myntina, án þess að menn ræddu hvort við ættum að taka upp evru eða dollar. Við eig- um að fara hart í gegnum þá umræðu, en rökin sem ég færi gegn slíku hljóta að koma fram jafnt og rökin með því. Meginatriðið er þó það, að slíkt er ekki lausn á þeim skamm- tímavanda, sem við erum í. Ég held að menn séu ekki að tala um það í neinni alvöru að fara út í einhliða tengingu, eins og Bretar og Svíar gerðu og töpuðu ofboðslegum fjárhæð- um á. Í Svíþjóð voru vextirnir komnir upp í 800% þegar þeir voru orðnir hvað örvænt- ingarfyllstir að bjarga þeirri tengingu. Þetta er svipuð röksemdafærsla og varð- andi gengisfestuna en lýtur allt öðrum lög- málum. Ef evran hækkaði t.d. langt upp fyrir dollar og það passaði ekki fyrir okkur, yrð- um við samt að hamast við að elta það. Ef okkar markaður væri hins vegar þann- ig að hann væri að langmestu leyti tengdur evrusvæðinu, Bretar, Svíar, Danir og kannski fleiri, t.d. Svisslendingar, komnir þangað inn, þá væri slík tenging miklu raun- særri, hvort sem við værum í myntinni eða tengdumst henni. Þá væri miklu líklegra að okkar sveiflur væru mjög líkar þeirra sveifl- um. Í dag eru rúmlega 30% okkar viðskipta við evrusvæðið.“ Upptaka evru er ekki lausn á skammtímavanda „Ég tek undir að umræðan á fullan rétt á sér við þessar aðstæður. Hvenær ættu menn að ræða þetta ef ekki núna? En menn verða þá líka að hafa staðreyndir fyrir framan sig. Í ávarpi mínu 17. júní sagði ég að það gæti tekið 6–7 ár að breyta skipan gjaldmiðils- mála. Það var mjög varlega talað af minni hálfu. Ef við ætlum að fara í evruna þurfum við fyrst að fara í Evrópusambandið. Til að fara í Evrópusambandið þurfum við að breyta stjórnarskránni. Um það er ekki deilt. Það var samdóma álit þeirra lögfræð- inga, sem töldu að okkur væri óhætt í EES án þess að breyta stjórnarskránni. Stjórn- arskránni er breytt þannig að Alþingi þarf að samþykkja breytingarnar tvisvar, fyrir og eftir kosningar. Það er enginn vilji til þess í augnablikinu að breyta stjórnarskránni. Sumir flokkar tala um að skilgreina samn- ingsmarkmið gagnvart ESB, hvað sem það nú þýðir, en enginn talar um að breyta stjórnarskránni. Þá geta menn varla breytt stjórnarskránni fyrr en 2007, nema að fara að rjúfa þing og boða til kosninga. Það væri hægt en ekki líklegt. Síðan kæmi fram lagafrumvarp, sem yrði mjög umdeilt á þinginu eftir kosningarnar, hvernig sem þær færu. Það lagafrumvarp yrði kannski samþykkt 2008 eða 2009. Þá færum við væntanlega í viðræður við Evr- ópusambandið. Þær hafa yfirleitt tekið 2–5 ár hjá nýjum ríkjum. Ég geri ráð fyrir að okkar viðræður tækju miklu skemmri tíma, vegna þess að við erum búin að aðlaga okkur í gegnum EES. Segjum að þær tækju tvö ár. Þá er komið 2010. Þá þarf að fara í þjóð- aratkvæðagreiðslu, eins og allir flokkar hafa lofað. Segjum að hún myndi vinnast, sem ég efast reyndar um. Þá er komið að því að ganga frá samningi við Evrópusambandið, sem tekur kannski hálft ár, og þá er sam- kvæmt reglum Evrópusambandsins ekki heimilt að taka upp myntina fyrr en tveimur og hálfu ári síðar. Þá er komið árið 2013. Þetta eru bara staðreyndir málsins. Þann- ig að um leið og ég segi að það sé sjálfsagt að menn ræði kosti og galla þess að fara í evr- una eða tengjast dollar, sem er miklu flókn- ara af því að menn eru ekki að tala um að fara að samsama sig bandarísku efnahagslífi, þá er ekki hægt að leysa skammtímavanda í gengismálum með þessari umræðu. Menn verða að greina þar á milli. Mér finnst glannalegt hjá einstökum mönnum að tala eins og við getum leyst þennan vanda núna með því að fara inn í evruna.“ –Þú ert í raun að segja að til þess að sækja um aðild að Evrópusambandinu yrði að breyta stjórnarskránni fyrst – öðruvísi væri ekki hægt að sækja um? „Já. Ég held að það væri út af fyrir sig hægt að fara í ákveðnar viðræður án þess að breyta stjórnarskránni, en þegar talað er um að sækja formlega um aðild yrði að breyta stjórnarskránni áður. Þetta skiptir þó kannski ekki öllu máli; tímaramminn yrði eftir sem áður svipaður – það myndi ekki muna mjög miklu. Þegar ég talaði um 6–7 ár á Austurvelli var ég að reyna að þrengja þetta niður í það að allt gengi eins vel og mögulegt væri, en líklegast er að þetta yrðu 12–13 ár.“ Verkföll notuð til að reyna að sprengja sátt á vinnumarkaði –Í ályktun miðstjórnar ASÍ fyrr í vikunni varst þú gagnrýndur fyrir að reyna að dreifa athyglinni frá efnahagsstjórninni með yfir- lýsingum þínum í þjóðhátíðarræðunni um verkföll. ASÍ heldur því fram að stjórnvöld geti ekki firrt sig ábyrgð á verkföllum op- inberra starfsmanna og sjómanna, af því að þau séu annars vegar annar samningsaðila og hins vegar hafi þau spillt fyrir með tíðum inngripum. „Þetta er hvort tveggja rangt. Ég er ekki að reyna að draga athyglina frá einu eða neinu. Hins vegar held ég að það sé ómót- mælanlegt að í þessu góða landi okkar, þar sem kjörin hafa verið býsna góð undanfarið, er það furðulegt að t.d. kennarar fari í tveggja mánaða verkfall. Ég held því fram að það myndi enginn gera annars staðar í heiminum. Þá segja menn að sjaldan valdi einn þá tveir deila. Ég held því fram líka að verkfall hefði alls staðar staðið í tvo mánuði eða lengur ef krafan hefði verið 80% og að í því tilfelli sé ekki hægt að saka menn um eitt eða neitt. ASÍ hlýtur að sjá að ef við hefðum samið um 80% launahækkun til að koma í veg fyrir tveggja mánaða verkfall kennara, hefði ASÍ ekki setið hjá og samningar á al- menna vinnumarkaðnum splundrast. Al- þýðusambandið getur alveg eins komið fram við vinnuveitendur með sama hætti og op- inberir starfsmenn koma fram við okkur, en þeir gera það ekki af því að þeir vita að slíkt myndi setja fyrirtækin á höfuðið. Opinberir starfsmenn hafa ekki þá sömu tilfinningu. Ríkið fer ekki á höfuðið þótt við fáum 80– 90% kauphækkun, hugsa þeir. En einmitt þessi verkföll hafa verið notuð til að reyna að sprengja upp þá sátt, sem hefur verið annars staðar á vinnumarkaði og eru þannig kannski hluti af því dæmi, sem við stöndum frammi fyrir núna. Mér finnst sjálfsagt og eðlilegt að tala um þetta. Á Austurvelli sagði ég að engum ein- um væri um þetta að kenna og ég tek auðvit- að ríkisvaldið inn í það líka. Ég skil þó ekki að það megi ekki tala um að þrátt fyrir að verkfallsdögum hafi fækkað mjög frá því á árunum 1980–1990, eigum við ennþá heims- metið. Á níunda áratugnum hefur þetta verið alveg óskaplega glæsilegt heimsmet. Ég skal fullyrða að ef við ættum eitthvert annað jafnglæsilegt heimsmet værum við búin að tala heilmikið um það, en þetta virðist vera eina heimsmetið, sem ekki má ræða af ein- hverjum ástæðum. Mér finnst algerlega nauðsynlegt að ræða það, því að ég held að við séum að svíkja okkur sjálf. Það væru svo miklu meiri peningar til skiptanna ef við ætt- um ekki þetta heimsmet í töpuðum vinnu- dögum. Fyrstu viðbrögð ASÍ voru að segja að þetta væri rangt, en tölurnar eru annars vegar frá OECD og hins vegar frá Alþjóða- vinnumálastofnuninni.“ –Menn hafa bent á að ríkisvaldið sé seint að ganga til viðræðna og það sé ekki fyrr en fari að nálgast verkfall, sem samningavið- ræður hefjist af einhverju viti. „Kennarar voru komnir í verkfall viku eft- ir að samningar losnuðu. Það held ég að sé líka heimsmet. Þar var ekki hægt að segja að ríkið drægi lappirnar. Hvort sem menn trúa því eða ekki, liðum við önn fyrir það í rík- isstjórninni að þurfa að setja lög á sjómenn. Menn voru farnir að efast um að það væri ríkisstjórn í landinu, fyrst við gripum ekki inn í þetta fyrr. Það má alveg færa rök fyrir að það megi áfellast okkur fyrir að hafa ekki gripið inn í deiluna fyrr, því að gjaldeyr- isþurrðin var að verða svo mikil að það er stór hluti af því dæmi, sem við erum að lenda í núna. Þegar Össur Skarphéðinsson og fleiri segja að þeir hefðu aldrei sett lög á sjómenn, þá spyr ég: Ætluðu þeir að leggja Ísland í rúst? Voru þeir tilbúnir til þess? Þeir virðast vera það. Það má ekki gleyma því að þrátt fyrir að við gerðum okkur fulla grein fyrir mögulegum áhrifum þess á gengið gáfum við samningsaðilum sex vikna tækifæri sem þeir því miður ekki nýttu.“ Málflutningur olíufélaga ekki traustvekjandi –Nú eru menn farnir að tala um að takist ekki að hemja verðbólguna, megi gera ráð fyrir að launaliður kjarasamninga stærstu launþegasamtakanna komi til endurskoðun- ar í febrúar á næsta ári. Þá séum við komin inn í gamalt munstur víxlhækkana launa og verðlags. „Þá eru menn að gefa sér að samningarnir verði teknir upp og launin hækkuð. Það er ekkert gefið mál. Það getur vel verið að menn segðu sem svo að það yrði að taka samningana upp og lækka laun, fyrst efna- hagslífið risi ekki undir því launastigi, sem var ákveðið. Þetta getur gengið í báðar áttir. Ég held að meginatriðið sé þess vegna fyrir alla aðila, bæði atvinnurekendur og laun- þega, að tryggja með samstilltu átaki að til þessa þurfi ekki að koma. Spárnar ganga til þess, en það getur margt breyst. Ég veit ekki hvort verðkönnun DV í vikunni er rétt, en sé hún rétt varðandi hækkun á verði mat- væla, þá eru menn að taka sér hækkanir langt umfram gengisbreytingarnar. Ríkis- stjórnin ákvað að styðja Alþýðusambandið til verðlagseftirlits með fjárframlagi. Ég veit ekki hvort þeir eru ennþá komnir af stað með það. Morgunblaðið birti á föstudag athyglis- verða mynd af lækkun heimsmarkaðsverðs á olíu, sem er eins og í grínmyndunum þegar línuritin verða eins og menn séu að detta niður af Everest-fjalli. Hinir ágætu stjórn- endur olíufélaganna virðast hins vegar ekki telja þetta til merkra tíðinda – þeir segjast ekki einu sinni byrjaðir að ræða hvort þessi mikla lækkun hafi áhrif á verð innanlands. Þetta er ekki traustvekjandi.“ ’ Þetta er eins og að lenda í ókyrrð í lofti í flugvél. Rétt á meðan á því stendur sitjum við í sætunum og spennumbeltin en það er ekkert voðalegt að gerast. Flugvélin þolir tíu eða hundrað sinnum meiri ókyrrð en við erum að fara í gegnum. Það er óþægilegt á meðan á því stendur, flugstjórinn segir okkur af því og lætur okkur vita þegar hún er gengin yfir. ‘ kbl@mbl.is, olafur@mbl.is
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.