Morgunblaðið - 26.06.2001, Blaðsíða 29

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 26. JÚNÍ 2001 29
STURLA Böðvarsson sam-
gönguráðherra hefur opinberlega
sagt, m.a. í bréfi sínu til Alþjóða-
flugmálastofnunarinnar (ICAO), að
það mikilvægasta í kjölfar flug-
slyssins í Skerjafirði sé að end-
urvekja tiltrú almennings á flug-
málayfirvöldum og á að þau sinni
öryggismálum í flugi eins og til er
ætlast. Hingað til hefur honum
ekki tekist það ætlunarverk sitt og
reyndar hafa viðbrögð bæði Flug-
málastjórnar (FMS) og rannsókn-
arnefndar flugslysa (RNF) við
fram kominni gagnrýni ekki orðið
til að létta undir með honum í því
verki.
Gagnrýnin
Sú rökstudda gagnrýni sem fram
hefur komið á störf FMS annars
vegar og RNF hins vegar hefur í
örstuttu máli verið eftirfarandi:
FMS gaumgæfði ekki þá pappíra
sem fylgdu umræddri flugvél
Leiguflugs Ísleifs Ottesen (LÍO)
og veitti henni leyfi sem ekki hefði
átt að veita. Eftirlit með LÍO var
ófullnægjandi sem og eftirlit og
stjórn vegna flugumferðar í
tengslum við þjóðhátíðina í Vest-
mannaeyjum.
Gagnrýni á RNF hefur beinst að
ýmsum ófullnægjandi þáttum í
rannsókn hennar á slysinu og því
hvernig áfangaskýrsla breyttist í
veigamiklum atriðum eftir að máls-
aðilar, þeir sem grunaðir eru um
að hafa ekki staðið sig í stykkinu,
fengu að fara um hana höndum.
Þessi gagnrýni hefur verið mál-
efnaleg og það vel rökstudd að
henni hefur ekki verið hrundið.
Hún snertir almennt flugöryggi í
landinu og er ekki bundin ein-
göngu við umrætt flugslys, stefnir
að því að bæta það og er því al-
menningi til góðs. Þetta hefur ekki
farið fram hjá fólkinu í landinu.
Ætla mætti að yfirvöld, sem bera
ábyrgð á flugsamgöngum og flug-
öryggi, kynnu málshefjendum, þ.e.
aðstandendum fórnarlamba flug-
slyssins og öðrum þeim sem bent
hafa á misbresti í þessum mála-
flokki, hinar bestu þakkir fyrir.
Viðbrögðin
Því miður hafa viðbrögð bæði
FMS og RNF ekki einungis valdið
vonbrigðum heldur og ugg með
þjóðinni. Hún hefur fylgst með
hvernig þessir aðilar hafa fyrst og
fremst snúist til varnar sjálfum sér
og sínum verkum. Þrátt fyrir rök-
studda gagnrýni um annað hafa
þeir ítrekað að pappírar hafi verið í
lagi, eftirlit hafi verið í lagi, rann-
sóknin hafi verið í lagi. Ég er
hræddur um að fæstum hafi fund-
ist málflutningur þeirra trúverð-
ugur. Þessu til viðbótar hafa
óvandaðir menn síðan legið á því
lúalagi að ýja að annarlegum til-
gangi þeirra sem hafa gagnrýnt
umrædd vinnubrögð FMS og
RNF, pólitík eða peningar eiga að
stjórna gerðum þeirra, þeir séu í
tilfinningalegu uppnámi og loks
klifað á því að nú sé nóg komið af
þessari umræðu. „Það er að bera í
bakkafullan lækinn að tala aftur
um Skerjafjarðarslysið ....“ og
fleira miður smekklegt í sama dúr.
Þessu hefur fólkið í landinu líka
tekið eftir.
Svo virðist sem samgönguráð-
herra hafi átt í nokkrum vandræð-
um með að ákveða hvernig taka
skuli á máli þessu. Það má kannski
virða það honum til vorkunnar í því
sambandi að helstu ráðgjafar hans
varðandi flugmál og flug-
öryggismál eru starfsmenn FMS
og að undir eðlilegum kringum-
stæðum er nauðsynlegt að virða
sjálfstæði RNF, þ.e. meðan ekki
kemur fram rökstudd gagnrýni um
að hún sinni ekki starfi sínu með
eðlilegum hætti. En ráðherra ætti
jafnframt að vera ljóst að fólkinu í
landinu eru þessi tengsl ráðuneytis
og FMS vel kunn, sem og að innan
RNF eru starfandi fyrrverandi
starfsmenn FMS til margra ára.
Burtséð frá því hvort þessum
aðilum hafi orðið á í messunni hefði
hann, sem yfirmaður flugmála og
sá sem endanlega er ábyrgur fyrir
þeim, því átt að átta sig á mik-
ilvægi þess að fá óháða sérfræð-
inga til að rannsaka málið. Ef hon-
um er umhugað um að endurnýja
traust almennings á öryggismálum
í flugsamgöngum innanlands hefði
mátt búast við að hann gerði sjálf-
ur kröfu til þess að slík rannsókn
færi fram. Það er öllum ljóst að
það gengur ekki að grunaðir menn
stýri rannsókn á sjálfum sér. Enda
er vandséð hvað þessir menn hafa
yfirleitt á móti óháðri rannsókn,
væntanlega trúa þeir því að nið-
urstöður hennar yrðu þeim í hag.
Því miður ákvað ráðherra að
hlíta ráðum RNF um að fá ICAO
til að líta á málið. Við fyrstu sýn
gæti svo virst að hér væri verið að
koma á móts við
kröfur um óháða ut-
anaðkomandi rann-
sókn og virðist sem
að til þess hafi leik-
urinn verið gerður.
Við nánari athugun
kemur hins vegar í
ljós að ICAO, sem
framkvæmdi al-
menna skoðun á
starfsemi FMS í
september sl., er
beðin um að fram-
kvæma nýja skoðun
á þeim sama grund-
velli. Óháð vilja og
getu ICAO til að
framkvæma gagnrýna skoðun virð-
ist því blasa við almenningi að það
er öðrum þræði verið að biðja
ICAO um að gera skoðun á eigin
úttekt og þar sem þá blasir við
augljós hagsmunaárekstur getur
ráðherra varla verið fyllilega
ánægður með þessa ráðstöfun.
Ekki ef markmiðið er að sannfæra
almenning um að raunverulega sé
verið að kanna hvort hlutirnir hafi
verið og séu í lagi. Ekki eykur á
trúverðugleika þessarar fram-
kvæmdar að frá ráðuneytisins
hendi voru ICAO-mennirnir sendir
heim með aðeins hluta þeirra
gagna sem virðast skipta sköpum
ef þeim væri ætlað að gera sér
heildstæða mynd af því ferli sem
valdið hefur trúnaðarbresti milli al-
mennings og flugmálayfirvalda.
Ábyrgðin
Samgönguráðherra ber endan-
lega ábyrgð í krafti embættis síns,
og á að endurnýja það
traust sem hann hefur
sjálfur viðurkennt að er
brostið milli flugmálayf-
irvalda og almennings.
Sem ábyrgur maður
gerir hann sér grein
fyrir að aldrei verður of
miklu til kostað til að
svo megi verða.
Ég er því viss um að
hann muni sjá til þess
að samgönguráðuneytið
taki upp rannsóknar-
beiðni aðstandenda
fórnarlamba flugslyssins
í Skerjafirði um að
framkvæmd verði óháð
og ítarleg rannsókn færustu sér-
fræðinga á slysinu, forsögu þess og
eftirmálum. Annars stendur hann
frammi fyrir því að aðstandendur
hinna látnu þurfi sjálfir að greiða
úr eigin vasa kostnaðinn af því að
Íslendingar geti á ný treyst flug-
málayfirvöldum í landinu fyrir lífi
sínu og limum. Nokkuð sem hann,
sem samgönguráðherra, ber fyllstu
ábyrgð á.
Ljóst er að sómatilfinning lands-
manna mun ekki leyfa slíkt og að
hrint verði af stað söfnun aðstand-
endum til styrktar – ætli ráðherra
ekki að axla sína ábyrgð. Ekki þarf
að minna landsmenn á 10 milljón
króna „gjöf“ ríkisins til LÍO. Að
lokum vil ég minna Sturlu frænda
minn á hið fornkveðna – „vandi
fylgir vegsemd hverri“.
Að endurreisa
traust í flugmálum
Páll H. Hannesson
Flug
Hrint verður af stað
söfnun aðstandendum
til styrktar, segir Páll
H. Hannesson, axli ráð-
herra ekki ábyrgð.
Höfundur er félagsfræðingur og
sjálfstætt starfandi blaðamaður.
Á VEGUM Landverndar hefur
undirritaður lesið og rýnt í skýrslu
Nýsis hf. um samfélagsáhrif virkj-
unar og álvers á Austurlandi. Meðal
annarra atriða benti ég á í rýni minni
að gölluð aðferðafræði sé notuð í
skýrslunni til að meta mannaflaþró-
un á Austurlandi vegna starfrækslu
álvers. Ég benti einnig á að þessari
gölluðu aðferð er í skýrslu Nýsis
beitt með þeim hætti að líkur eru á
verulegu ofmati á áhrifum álvers á
mannfjölda á Austurlandi. Ég hef
nefnt að með eðlilegri beitingu á for-
sendum í líkani Nýsis megi auðveld-
lega fá þá þverstæðukenndu niður-
stöðu að störfum muni fækka en ekki
fjölga á Austurlandi með tilkomu ál-
vers. Ég tel því að aðferðafræði Nýs-
is hf. sé gagnslaus. Hrafnkell A.
Jónsson hefur haft pata af gagnrýni
minni en ekki gætt að því að leita
frumheimilda. Því verða honum á
þau leiðu mistök að skrifa í Morg-
unblaðið sl. laugardag að ég telji að
álver muni fækka Austfirðingum.
Þennan misskilning hefði Hrafnkell
getað fengið leiðréttan með einu
símtali og þar með sparað Morgun-
blaðinu nokkra prentsvertu. Þá hefði
ég getað sagt honum að ég telji að
arðsemi og samfélagsáhrif virkjana
og álversframkvæmda á Austurlandi
séu vanreifuð í þeim plöggum sem
framkvæmdaaðilar hafa sýnt al-
menningi til þessa. Ég vona að
Hrafnkell sé mér sammála um að
betra sé að nota gagnlegar aðferðir
en gagnslausar til að greina áhrif
starfrækslu álvers á þróun á vinnu-
markaði á Austurlandi.
Af gagni og
gagnsleysi
Höfundur er dósent í
hagfræði við HÍ.
Þórólfur Matthíasson
Í FRÉTTABRÉFI
Samtaka atvinnulífsins
þann 7. júní sl. mót-
mæltu samtökin gjald-
töku Ríkisútvarpsins á
útvarpstækjum í fyrir-
tækjabifreiðum enda
væri skýr lagaheimild
til slíkrar gjaldtöku á
fyrirtækjabíla ekki fyr-
ir hendi. Nokkur fyrir-
tæki innan SA hefðu
orðið fyrir ónæði frá ný-
lega ráðnum tækjaleit-
armönnum sem hafa
þann starfa að leita að
útvörpum hjá fyrir-
tækjum.
Í grein í Morgunblaðinu þann 12.
júní fullyrðir tækjaleitarmaðurinn
Bjarni P. Magnússon að lagaheimild-
in fyrir sérstakri gjaldtöku á fyrir-
tækjabíla sé „kristalskýr“. Við lestur
greinar hans verður lesendum hins
vegar fljótlega ljóst að hann rökstyð-
ur ekki þessa sérstöku gjaldtöku á
fyrirtækjabíla með vísan til lagatext-
ans sjálfs, þ.e. 12. gr. laga nr. 122/
2000. Þess í stað vitnar hann til reglu-
gerðar og rúmlega þrjátíu ára gam-
allar þingræðu sem hann virðist
misskilja.
Kjarni þessa ágreinings er sá að í
12. gr. laga 122/2000 er hvergi talað
um sérstaka gjaldtöku vegna útvarpa
í fyrirtækjabílum umfram einkabíla.
Texti laganna vísar fyrst og fremst til
gjaldtöku vegna viðtækja sem stað-
sett eru í fasteignum,
þ.e. á sama stað.
Í 18. gr. reglugerðar
um útvarp nr. 357/1986
hefur hins vegar verið
ákveðið að „af viðtækj-
um í öðrum bifreiðum
og vélknúnum tækjum
skal greiða fullt gjald“.
Í sömu reglugerð er
hins vegar ákveðið að
viðtæki í einkabifreið-
um teljist heimilisvið-
tæki notenda. Fjöl-
skyldubíllinn telst
þannig samkvæmt
reglugerðinni vera hluti
af heimili notenda en
fyrirtækjabíllinn ekki hluti af hús-
næði fyrirtækisins. Í reglugerðinni,
en ekki í lagatextanum, er þannig
ákveðin mismunandi gjaldtaka vegna
viðtækja í einkabifreiðum annars
vegar og fyrirtækjabílum hins vegar.
Ef texti reglugerðarinnar væri tekinn
bókstaflega ætti þannig leigubílstjóri
að greiða sérstakt gjald af útvarpi í
atvinnutæki sínu. Þessi mismunun í
reglugerð á sér enga stoð í 12. gr. laga
nr. 122/2000.
Stenst ekki stjórnarskrá
Afnotagjöld til RÚV eru skattur
því skylt er að greiða þau án tillits til
þess hvort hlustað er á rásir RÚV.
Samkvæmt stjórnarskrá má engan
skatt leggja á nema samkvæmt
skýrri lagaheimild. Á undanförnum
árum hafa verið auknar kröfur til
þess hvernig skattheimtuákvæði laga
eru úr garði gerð. Nauðsynlegt er að
upphæð skatts og undanþágur komi
skýrt fram í lögunum sjálfum. 12. gr.
laga nr. 122/2000 fullnægir ekki þess-
um kröfum. SA fær hvorki séð að
lagaheimild sé til mismunandi opin-
berra gjalda eftir því hver eigandi bif-
reiðarinnar er, né að slík mismunun
fengi staðist samkvæmt jafnréttis-
ákvæði stjórnarskrár.
Gjaldtaka RÚV
vegna viðtækja í
fyrirtækjabílum
Jón Rúnar Pálsson
Höfundur er lögmaður hjá Sam-
tökum atvinnulífsins.
Lög
Hvergi, segir Jón Rúnar
Pálsson, er talað um
sérstaka gjaldtöku
vegna útvarpa í
fyrirtækjabílum um-
fram einkabíla.