Morgunblaðið - 26.06.2001, Blaðsíða 48

48 ÞRIÐJUDAGUR 26. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
BRÉF
TIL BLAÐSINS
Kringlunni 1 103 Reykjavík  Sími 569 1100  Símbréf 569 1329
Allt efni sem birtist í Morgunblaðinu og Lesbók er varðveitt í upplýsinga-
safni þess. Morgunblaðið áskilur sér rétt t i l að ráðstafa efninu þaðan, hvort
sem er með endurbirtingu eða á annan hátt. Þeir sem afhenda blaðinu efni
ti l birtingar teljast samþykkja þetta, ef ekki fylgir fyrirvari hér að lútandi.
ALLT frá dögum Haraldar lúfu til
okkar daga hafa Norsarar nýtt
auðlindir Íslands að hætti ný-
lenduþjóða. Hákon gamli gerði Ís-
lendinga skattskylda sér 1262 og
utanríkisverzlun Íslendinga var í
höndum Norsara.
Árið 1868 hófu Norsarar síld-
veiðar í íslenzkri landhelgi og tóku
sér aðstöðu á sjávarlóðum á Seyð-
isfirði. Þetta varð upphafið að um-
fangsmiklum síldveiðum, þorsk-
veiðum og hvalveiðum á
Íslandsmiðum, sem stóðu í heila
öld.
Þeir reistu söltunarstöðvar og
síldarverksmiðjur við bestu hafn-
irnar og beittu ýmsum brögðum til
þess að fara í kringum íslenzk lög
og reglur. Þórarinn Olgeirsson lýs-
ir vel í ævisögu sinni hroka og yf-
irgangi þessa innrásarliðs. Öll
þessi umsvif Norsara höfðu á sér
snið nýlendukúgunar og var rík-
isvaldið máttlítið þá sem nú.
Á árunum eftir 1878 voru Nors-
arar með um 180 skipa flota á Ís-
landsmiðum, 90 nótalög og 1800
manns við síldarútveginn. Síldina
veiddu þeir í landnætur í fjörðum
og notuðu hafnir landsins og að-
stöðu í landi, sem væru þeir í eigin
landi. Fluttu þeir árlega frá land-
inu á þessu tímabili um 170.000
tunnur saltsíldar.
Árið 1936 var 121 norskt
snurpuskip við síldveiðar á Ís-
landsmiðum og var afli þeirra
211.250 tunnur saltsíldar. Auk
þess var hér fjöldi reknetaskipa að
veiðum. Árin 1903 til 1939 fluttu
Norsarar 4.639.110 tunnur salt-
síldar til Noregs af Íslandsmiðum,
er þá ótalið það sem þeir fluttu til
annarra landa og afli sem lagður
var á land á Íslandi í bræðslu og
salt. Á síðari stríðsárunum hurfu
Norsarar af Íslandsmiðum, en
strax eftir stríðslok komu þeir aft-
ur með stóran síldveiðiflota á mið-
in og voru mun betur búnir til
veiðanna en Íslendingar. Skip
þeirra voru stærri og aflinn salt-
aður um borð. Nótabátar þeirra
voru með kraftmiklum vélum og
algengt að Íslendingar yrðu undir
í samkeppni um veiði á eigin mið-
um vegna lélegri búnaðar. Nors-
arar hófu síldveiðarnar mun fyrr á
sumrin en Íslendingar og voru
fyrstu skip þeirra oft að ljúka
fyrstu veiðiferð þegar Íslendingar
hófu veiðarnar. Um 1950 kom
norskur fiskifræðingur fram með
þá kenningu að með nógu miklu
smásíldardrápi í norsku fjörðun-
um, mætti halda stofninum í hæfi-
legri stærð, til þess að hann leitaði
ekki vestur í hafið í ætisleit. Væru
Norsarar þar með ráðandi á síld-
armarkaðnum. Þetta tókst Nors-
urum með stórkostlegum skaða
fyrir lífríkið á norðurslóðum og
fyrir fiskveiðiþjóðir Evrópu.
Á 6. áratuguum var meðalárs-
veiði Norsara á smásíld 156.000
tonn og 1960–1968 var meðalveiðin
140.000 tonn af smásíld. Árin
1967–1971 féll smásíldarafli þeirra
úr 107.000 tonnum í 1.000 tonn.
Rússar gripu þá í taumana og
stöðvuðu glæpinn.
Jafnframt síldveiðunum stund-
uðu Norsarar þorskveiðar hér á
nærmiðum og voru línuveiðiskip
þeirra hér við land 51 talsins árið
1935 og var fengur þeirra 6.347
tonn af saltfiski. Árin 1929–1939
fluttu þeir af Íslandsmiðum 36.969
tonn af saltfiski til Noregs. Er þá
ótalinn sá afli þeirra sem seldur
var beint til annarra landa en Nor-
egs.
Hvalveiðar Norsara við Íslands-
strendur stóðu frá 1883 til 1913. Á
þessum tíma höfðu þeir nánast
eytt hvalastofnunum við landið.
Þessi 30 ár veiddu þeir um 33.000
hvali og framleiddu un 1.000.000
föt af lýsi, auk annarra afurða.
Metveiði var hjá Norsurum árið
1905 er þeir veiddu 2000 hvali,
sem gáfu af sér 66.000 lýsisföt.
Til þess að gera sér grein fyrir
gróða Norsara af hvalveiðunum
hér við land, má hafa til hliðsjónar,
að á árunum 1720 til 1795 gerðu
Hollendingar út 160 hvalveiðiskip
við Grænland, á Davidflóa og víð-
ar. Veiði þessa mikla flota var
33.000 hvalir á 75 árum. Auður sá
sem þessir norsku yfirgangsmenn
sóttu á Íslenzk nærmið var óhemju
mikill eins og sjá má af fram-
antöldum dæmum.
Norsarar sækja enn á rétt Ís-
lendinga, er þeir helga sér einhliða
rétt yfir Jan Mayen og öðrum
landsvæðum og hafsvæðum á
norðurhjara.
Árið 1976 samdi íslenzka ríkið
við Elkem Spikerverket um bygg-
ingu járnblendiverksmiðju á
Grundartanga. Íslendingar áttu
55% hlut en Norsarar 45%. Til
verksins var tekið 7 milljarða lán
hjá Norræna fjárfestingabankan-
um. Járnblendiverksmiðjan tók til
starfa árið 1979 og tapaði einum
milljarði þetta fyrsta starfsár,
þrátt fyrir lágt raforkuverð. Árið
1980 var tapið um þrír milljarðar.
Ef til vill gátu Norsarar stýrt
afkomu fyrirtækisins, þar sem þeir
önnuðust bæði öflun aðfanga og
seldu framleiðsluna. Þeir hafa
máske haft í hendi sér að láta
verksmiðjuna tapa og getað látið
gróðann myndast af sölu aðfanga
og afurða. Lok þessa hráskinna-
leiks urðu þau að ríkið taldi þann
kost vænstan, að hætta félags-
skapnum við Norsarana og lét
þeim eftir eignarhlut sinn.
Enn ætla Norsarar að komast
yfir auðlindir Íslands með hjálp ís-
lenzkra flugumanna, sem alltaf
virðast reiðubúnir að bregðast
þjóð sinni og endurnýja „Gamla
sáttmála“. Þeir ætla að fórna
Austurlandi fyrir norska hags-
muni. Getur verið að efnahags-
kreppan, sem gengur yfir þjóðina
nú, sé hluti af undirbúningi stór-
iðjuframkvæmdanna?
EINAR VILHJÁLMSSON,
Smáraflöt 10, Garðabæ.
Er Ísland
norsk nýlenda?
Frá Einari Vilhjálmssyni: