Morgunblaðið - 26.06.2001, Blaðsíða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 26. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ASKA frá Kötlugosi gætihaft þau áhrif að beinayrði flugumferð út úr ís-lenska flugstjórnar-
svæðinu, en um það fljúga 400 til
500 flugvélar á sólarhring og 25%
líkur eru á því að flugvellirnir við
Keflavík, Reykjavík, Akureyri og
Egilsstaði lokist tímabundið vegna
gosösku. Ástæða þessa er sú að
goskaska getur truflað og jafnvel
stöðvað gang þotuhreyfla.
Matthías Sveinbjörnsson, verk-
fræðingur hjá Flugkerfum hf., sem
sérhæfir sig í hugbúnaðargerð fyr-
ir flugumferð, lauk nýverið meist-
araprófsverkefni við Háskóla Ís-
lands sem fólst í könnun á
hugsanlegum áhrifum Kötlugoss á
flugumferð við Ísland. Alþjóðasam-
tök flugmannafélaga, IFALPA,
óskuðu eftir því að gerð yrði úttekt
á áhrifum Kötlugoss á flugumferð
og var fyrirtækið Flugkerfi fengið
til verksins af Flugmálastjórn og
Matthíasi falið að annast það. Flug-
kerfi og Flugmálastjórn hafa um
árabil átt margháttað samstarf um
hönnun hugbúnaðar fyrir flugum-
ferðina. Verkefni sem þetta hefur
hvergi í heiminum verið unnið áður
og segir Matthías ekki mjög mörg
ár síðan farið var að koma upp
ákveðnum viðvörunarkerfum til
flugstjórnarsvæða og flugfélaga
vegna eldgosa. Sett hefur verið á
laggirnar sérstök miðstöð sem fær
allar upplýsingar um eldgos og
sendir út viðvaranir vegna flugum-
ferðarinnar. Er þá gripið til viðeig-
andi viðbúnaðar og flugleiðum
breytt ef þurfa þykir.
Áhrifin könnuð fyrstu
12 tímana eftir gos
En hvernig var verkefnið unnið?
„Ég kannaði áhrifin á fyrstu 12
tímunum sem Kötlugos myndi
standa, kannaði útbreiðslu gos-
makkarins út frá veðurfari og setti
upp í líkan flugumferð um íslenska
flugstjórnarsvæðið á tilteknum
tímum á hverjum sólarhring allt
síðasta ár. Einnig kannaði ég
hversu líklegt væri að alþjóðaflug-
vellirnir fjórir á landinu myndu
lokast vegna gosösku.
Ég kannaði hæð og útbreiðslu
gosmakkarins miðað við Kötlugos-
ið 1918 en þá fór hann í um 14 km
hæð,“ segir Matthías í samtali við
Morgunblaðið og við það verkefni
studdist hann við veðurlíkön frá
Bandaríkjunum. „Ég líkti eftir
fimm Kötlugosum á dag alla daga
síðasta árs, kl. 10, 11, 12, 13 og 14
og þannig má segja að ég hafi
kannað áhrif 1.500 gosa.“
Út frá þessum forsendum líkti
Matthías eftir flugumferð á þess-
um tímum dagsins til að komast að
því hversu margar flugvélar voru á
lofti á þessum tíma alla daga ársins
og hversu margar þeirra yrðu fyrir
beinum og óbeinum áhrifum vegna
útbreiðslu gosmakkarins. Matthías
segir að gosaskan sé hættuleg
þotuhreyflum vegna þess að heit
askan geti farið í hreyflana, hiti
hennar sé lægri en hitinn í bruna-
hólfum þeirra og festist hún við
túrbínublöð þeirra og veldur stíflu í
loftflæðinu. Við það geta þeir drep-
ið á sér. Er talið að um 80 flugvélar
hafi orðið fyrir truflunum vegna
gosösku á um 15 ára tímabili fyrir
árið 1994 og segir Matthías að upp
úr því hafi menn verið farnir að líta
á þetta sem alvarlegt vandamál í
fluginu. En hversu mikil áhrif get-
ur gosaska frá Kötlu haft á flug-
umferð hér við land?
Beina þarf 70–80%
flugvéla úr leið
„Ef gos verður til dæmis um kl.
10 að morgni þegar umferðin er að
verða einna mest og gosmökkinn
leggur í suðurátt og fer í þessar
venjulegu flughæðir getur hún orð-
ið til þess að beina þurfi um 70%
flugvéla suður fyrir íslenska flug-
stjórnarsvæðið. Þar geta verið aðr-
ar vélar fyrir og þær yrðu því einn-
ig fyrir óbeinum áhrifum ef breyta
yrði flugleiðum þeirra líka og því
má segja að um 80% vélanna á
þessari leið yrðu fyrir beinum og
óbeinum áhrifum. Þarna erum við
að tala kannski um 270 flugvélar og
hugsanlegt er að nokkrar vélar
sem ekki væru farnar af stað
myndu hætta við,“ segir Matthías
og telur að krókurinn sem þær
þurfa að leggja á sig geti stundum
verið lítill eða kringum 30 mílur en
hugsanlega allt upp í um 300 mílur
og jafnvel meira. Þá segir hann
gosöskuna geta verið lengi í þess-
um þotuflugshæðum og hún geti
líka dreifst mjög hratt og því farið
mjög víða og í ritgerð sinni sýnir
hann hvernig gosmökkurinn getur
á fáum klukkustundum farið út yfir
Atlantshafið og því truflað flugleið-
ir nánast yfir öllu Norður-Atlants-
hafi.
Niðurstöður
kynntar erlendis
Flugvellir á Íslandi gætu einnig
hugsanlega lokast vegna gosmakk-
ar frá Kötlu sem trufla myndi flug
við vellina og hugsanlegt er einnig
að aska legðist yfir flugbrautir sem
þyrfti þá að hreinsa. Flugvélar á
leið til Íslands frá útlöndum hafa
einnig varaflugvöll hérlendis og sé
Keflavík áfangastaðurinn er unnt
að skrá Reykjavík, Akureyri og
Egilsstaði sem varaflugvelli fyrir
flestar þotur sem hingað fljúga
reglulega. Samkvæmt útreikning-
um Matthíasar eru mestar líkur á
að Egilsstaðaflugvöllur lo
12 tímum eftir Kötlugos og
urnar 26,5%, 25,1% líkur
Akureyrarflugvöllur lok
18,9% og 19,9% líkur eru
flugvallanna við Keflaví
Reykjavík. Þá skoðaði h
staklega hversu oft flug
fjórir myndu lokast á sam
Kemur í ljós að eftir að g
staðið í 12 tíma myndu a
irnir lokast í 13 skipti af 36
Kannar áhrif Kötlugoss á flugumfer
Beina yrði um 70
umferðar frá go
Gosaska sem stígur hátt í andrúmsloftinu
getur orðið skeinuhætt þotum. Vara
þarf flugumferð við hugsanlegum áhrifum
eldgosa og hefur verið hannað kerfi á
Íslandi sem líkir eftir áhrifum Kötlugoss á
flugumferð. Jóhannes Tómasson
kynnti sér málið með samtali við höfund
þess, Matthías Sveinbjörnsson.
Dreifing umferðarinnar
svæð
Hér sést hvernig gosmö
því s
Morgunblaðið/Billi
Matthías Sveinbjörnsson, verk-
fræðingur hjá Flugkerfum,
hefur hannað kerfi sem líkir
eftir áhrifum Kötlugoss á flug-
umferð við Ísland.
Dreifing flugumferðarin
su
SAMDRÁTTUR Í EVRÓPU
ÁBYRGÐ Í EFNAHAGSMÁLUM
DAVÍÐ Oddsson forsætisráð-herra færði í viðtali við Morg-unblaðið á sunnudag ýtarleg
rök fyrir þeirri bjartsýnu afstöðu, sem
hann hefur haft í efnahagsmálum að
undanförnu þrátt fyrir ýmis hættu-
merki í þjóðarbúskapnum. Forsætis-
ráðherra telur að spá Þjóðhagsstofn-
unar frá því í síðustu viku um
efnahagshorfurnar hafi að mörgu
leyti verið túlkuð of neikvætt og að
ekki sé nein hætta á efnahagslegri
kollsteypu, enda standi efnahagslífið
traustum fótum. Um það verður auð-
vitað ekki deilt að fleiri stoðum hefur
verið skotið undir hagkerfið á síðustu
árum og við erum mun betur í stakk
búin að bregðast við sveiflum í þjóð-
arbúskapnum en áður var.
Davíð segir í viðtalinu að ljóst sé að
sú mikla verðbólga, sem spáð sé á
þessu ári, sé fyrst og fremst „verð-
bólguskot“ en verði ekki til lang-
frama. Fyrir því eru efnahagsleg rök,
en jafnframt má halda því fram að
þegar verðbólga eykst, sé mikilvægt
að allir séu sammála um að það sé
tímabundið ástand, því að væntingar
um verðbólgu stuðla gjarnan að því að
viðhalda henni. Afstaða verkalýðs-
hreyfingarinnar á fyrri hluta næsta
árs mun skipta miklu máli; verði gerð
krafa um að laun hækki vegna verð-
lagsþróunarinnar, er um leið hætta á
að fyrirtæki velti launahækkununum
út í verðlagið og þannig lendum við í
hinum gamalkunnuga vítahring
launa- og verðhækkana. Við verðum
að koma í veg fyrir slíkt með öllum
ráðum.
Í öðru lagi telur forsætisráðherra
að gengi krónunnar muni styrkjast á
næstunni, m.a. vegna minnkandi við-
skiptahalla og um leið muni þrýsting-
ur á verðlagið minnka. Gengislækkun-
in að undanförnu hafi m.a. verið vegna
þess að aðilar markaðarins hafi verið
að læra að fóta sig við nýjar aðstæður
eftir að Seðlabankinn tók upp verð-
bólgumarkmið í stað gengismark-
miðs. Davíð höfðar augljóslega til
ábyrgðar fyrirtækja á fjármagns-
markaðnum þegar hann talar um
„taugaveiklun“ eða „klaufaskap“ sem
valdið hafi gengislækkunum. Það er
ólíklegt að forsvarsmenn þeirra fyr-
irtækja, sem í hlut eiga, séu ánægðir
með þessi ummæli, en svo mikið er
víst að svipaðar sveiflur hafa sézt í
öðrum löndum, þar sem peningamála-
stefnunni hefur verið breytt með
sama hætti. Það hefur tekið markað-
inn tíma að átta sig á nýjum aðstæð-
um, en aukinn stöðugleiki hefur fylgt í
kjölfarið. Sú vinna, sem nú fer fram í
starfshópi Seðlabankans og viðskipta-
bankanna, sem á að móta umgengn-
isreglur í gjaldeyrisviðskiptum, skilar
vonandi árangri á þessu sviði.
Loks er forsætisráðherra bjarg-
fastur í trú sinni á að stórar erlendar
fjárfestingar í áliðnaði séu skammt
undan, sem muni auka hagvöxt og
styrkja gengið. Vísar hann þar m.a. til
eigin þátttöku í viðræðum við fjár-
festa. Bjartsýni Davíðs Oddssonar í
þessu efni vekur athygli og má segja
að með yfirlýsingum sínum leggi for-
sætisráðherra talsvert undir, því að
enn eru samningar ekki í höfn um
þessar fjárfestingar.
Undirtónninn í málflutningi Davíðs
Oddssonar er að ekki verði brugðizt
við sveiflum í þjóðarbúskapnum með
sértækum aðgerðum eða „pataðgerð-
um“ eins og hann kallar þær. Þess í
stað leggur forsætisráðherra áherzlu
á almennar aðgerðir ríkisins, sem
muni hjálpa hagkerfinu, auka erlenda
fjárfestingu og styrkja stöðu gjald-
miðilsins; einkavæðingu ríkisfyrir-
tækja, stuðning við sjálfstæðan seðla-
banka, lækkun skatta á fyrirtæki og
einstaklinga og nýjar reglur um að
fyrirtæki geti gert upp reikninga sína
í erlendri mynt.
Dagar „efnahagsaðgerða“, sem oft
skiluðu takmörkuðum árangri, eru
liðnir. Efnahagslífið hefur tekið mikl-
um breytingum á undanförnum árum,
sem hafa í för með sér að hvorki fyr-
irtæki né almenningur geta horft í
sama mæli og áður til stjórnmála-
manna þegar ágjöf eykst í efnahagslíf-
inu eins og nú. Nú liggja vaxtaákvarð-
anir t.d. alfarið hjá Seðlabankanum og
það er augljóst merki um nýfengið
sjálfstæði bankans að hann hefur nú
aðra skoðun á forsendum til vaxta-
lækkunar en forsætisráðherrann.
Bankinn telur ekki ástæðu til að
lækka vextina, en ráðherrann telur að
hann ætti að skoða slíkt fyrr en síðar.
Þótt stjórnmálamennirnir geti auð-
vitað ekki firrt sig ábyrgð á efnahags-
málunum – eins og Davíð Oddsson
bendir á, verða þeir að axla hana eða
eiga á hættu að vera látnir fjúka í
kosningum – liggur stór hluti ábyrgð-
arinnar á því að við komumst heil í
höfn líka hjá fyrirtækjum og einstak-
lingum. Aðgerðir fyrirtækja á fjár-
málamarkaði hafa t.d. mikil áhrif á
gengið. Verðhækkanir fyrirtækja
auka tekjur þeirra, en ala um leið á
verðbólgunni og auka líkur á að krafa
verði gerð til fyrirtækjanna um að
hækka laun. Ákvarðanir einstaklinga
og fjölskyldna um útgjöld og fjárfest-
ingar halda uppi viðskiptahalla. Verð-
skyn og viðbrögð neytenda við verð-
hækkunum skipta miklu máli. Við
erum eigin gæfu smiðir í ríkari mæli
en áður, því að ákvarðanir í efnahags-
málum hafa góðu heilli verið fluttar í
auknum mæli frá ríkisvaldinu til
markaðarins og við, fólkið í landinu,
erum markaðurinn.
Fleiri þjóðir en við Íslendingareiga við vanda að etja í efnahags-
málum um þessar mundir. Aðalfrétt á
forsíðu brezka dagblaðsins Financial
Times sl. laugardag, fjallaði um sam-
drátt í efnahagslífi Þjóðverja. Talið
er að enginn hagvöxtur hafi verið á
öðrum ársfjórðungi í Þýzkalandi og
jafnvel útlit fyrir að hann verði nei-
kvæður á þriðja ársfjórðungi. Blaðið
fullyrðir, að Schröder, kanslari
Þýzkalands muni ekki geta staðið við
fyrirheit um 2% hagvöxt á þessu ári.
Aðalfrétt á forsíðu Evrópuútgáfu
bandaríska dagblaðsins The Wall
Street Journal fjallaði um sama efni
og vísbendingar um að Evrópuríkin
yrðu fyrir meira efnahagslegu áfalli
en áður hafði verið talið.
Bandaríski Seðlabankinn hefur í
marga mánuði reynt að snúa nei-
kvæðri þróun í bandarískum efna-
hagsmálum við án árangurs. Jafnvel
Greenspan getur ekki gert krafta-
verk.
Í umræðum um stöðu efnahags-
mála hér er rétt að hafa þessar stað-
reyndir í huga.