Morgunblaðið - 10.07.2001, Blaðsíða 24

UMRÆÐAN
24 ÞRIÐJUDAGUR 10. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
LÖGMÁL Parkin-
sons eru sígild. Eitt af
lögmálum hans var;
„Verðbólga er alltaf
seðlaprentun“. Fagleg
athugun þarf að fara
fram á því hvort kvóta-
sala hafi leitt til dulbú-
innar seðlaprentunar
og sé nú orsakavaldur
verðbólgu. Í dag er
ljóst að þeir sem seldu
kvóta hafa selt verð-
mæti sem aldrei voru
til að einhverju leyti.
Er það ekki dulbúin
seðlaprentun? Hvað
yrði gert ef ég seldi
hlutabréf í „Alltíplati
ehf.“ fyrir milljarða?
Það hafa týnst 600 þúsund tonn af
þorski á tveimur árum. Sé kvóti
reiknaður á 700 kr./kg, eins og mark-
aðurinn mælir, hafa glatast vænting-
ar í þorskkvóta að andvirði 420 millj-
arða. Verðmæti þessara glötuðu
væntinga samsvara 1000 km af jarð-
göngum, vegalengd sem nær frá
Bakkafirði, suður á Skúlagötu 4, aft-
ur til baka og afgangur samt. 5 km af
jarðgöngum er slík fjárfesting að það
stendur kolfast – humm, humm – í
sumum en er aðeins 0,5% af þeim
glötuðu væntingum sem hér um ræð-
ir.
Dulbúin seðlaprentun gæti þess
vegna verið um 10% af þessum glöt-
uðu væntingum og numið um 40
milljörðum. Þessi fölsku verðmæti
hafa verið að síga inn í hagkerfið
undanfarin ár og eru því hugsanleg-
ur orsakavaldur verðbólgu og þar
með gengisbreytinga. Þessa tilgátu
má rökstyðja með eftirfarandi:
Milljarðar af andvirði kvótasölu
fóru til fjárfestinga í íbúðablokkum,
skrifstofuhúsnæði, Kringlubrotum
o.fl. á höfuðborgarsvæðinu. Þessir
milljarðar eru því hugsanlegur or-
sakavaldur að umframeftirspurn eft-
ir vinnuafli og steinsteypu sem kann
að hafa valdið launaskriði og keðju-
verkun (þenslu) sem
leiddi til verðbólgu. Er
ekki eðlilegt að fjallað
sé um þetta sem or-
sakavald verðbólgu
þegar ljóst er nú orðið
að seld voru fölsk verð-
mæti að einhverju
leyti?
Því var logið á Einar
Ben., af öfundarpúk-
um, að hann hefði selt
norðurljósin. Sennilega
eru þó norðurljósin
verðmeiri en týndi
kvótinn. Stjórnvöld
hérlendis hafa ekki
prentað seðla til
greiðslu fjárlagahalla í
þessu tilviki. Það er 100% öruggt.
Séu rætur verðbólgunnar ekki í
þessari dulbúnu seðlaprentun, hvar
eru þær þá? Ekki dettur „þensla“ af
himnum ofan? Lögmál Parkinsons
stendur föstum fótum.
Markaðsskráning gengis
Verðbólgumarkmið og markaðs-
skráning gengis var langþráð
ákvörðun og bar vott um kjark. Mik-
ið hefur reynt á krónuna síðan verð-
bólgumarkmið var tekið upp. Komið
hefur í ljós að krónan er nokkuð
sterk. Sjómannaverkfall með skertu
gjaldeyrisinnstreymi og glötuð verð-
mæti af týndum þorski var stórt
efnahagslegt áfall. Krónan stóðst
þetta áfall vel og svörun markaðar-
ins var afar trúverðug þegar á
reyndi. Slík svörun á réttum tíma er
jafn mikilvæg stjórnmálamönnum og
loftvog veðurfræðingum. Trúverðug-
leika þann sem kom fram við þessar
aðstæður má ekki rýra með því að
reyna að tjakka gengið til baka. Jafn-
vægi virðist náð.
Sjálfstæðan Seðlabanka
Sjálfstæður seðlabanki er nú afar
mikilvægur. Þá getur bankinn gert
athugasemdir, hægt á eða jafnvel
stöðvað viðskipti sem ógna settum
verðbólgumarkmiðum. Gildir þá einu
hvort um væri að ræða athugasemd
Seðlabanka við vafasama kvótasölu
(dulbúna seðlaprentun) eða hvort
seðlabankastjóri teldi rétt að stöðva
tímabundið sjálfvirka áskriftar-
prentun húsbréfa. Útgáfa húsbréfa
tekur ekkert tillit til framboðs á fjár-
magni, verðbólgumarkmiða eða
þenslu á vinnumarkaði. Er búið að
sanna efnahagslögmál um húsbréfa-
prentun í réttu hlutfalli við frekjuna í
Jóhönnu? Öfgar í útgáfu húsbréfa
með sjálfvirkri ákriftarprentun inn-
an 7 daga er út í hött. Frýs einhver
úti þótt útgáfa þessara verðbréfa
verði sveigjanleg í samræmi við sett
verðbólgumarkmið? Eiga ekki hús-
eigendur einmitt mesta hagsmuni
undir því komna að verðbólga fari
ekki af stað með þensluhvetjandi að-
gerðum svo lánin hækki ekki.
Krónan á möguleika en . . .
Niðurstaðan er að krónan eigi
raunhæfan möguleika, en aðeins ef
hún fær alþjóðlega viðurkennt
starfsumhverfi með sjálfstæðan
Seðlabanka. Vextir verða að lækka í
svipað og gerist erlendis – og vísi-
töluviðmiðun verður að afnema á
fjármagnsviðskipti. Markaðsvið-
skipti, verðbréfamarkaðir og frelsi í
fjármagnsflutningum er nægilega
öruggt umhverfi fyrir sparifé. Vísi-
tölur eru verðbólguhvati, sbr. krafa
um hækkun á laun vegna hækkunar
da da vegna hækkunar á húsbréfa-
lánum sem hækkuðu vegna hækkun-
ar da da bensíns o.s.frv. Hver er ekki
búinn að fá nóg af þessari lönguvit-
leysu? Allar vísitölubindingar eru
ógnun við sett verðbólgumarkmið og
því ógnun við sjálfa krónuna sem
sjálfstæða mynt. Það verður ekki
bæði sleppt og haldið. Krónan á
ágæta möguleika að því tilskildu að
hún fái alþjóðlega viðurkennt starfs-
umhverfi og sjálfstæðan Seðlabanka.
Stenst
krónan til
framtíðar?
Kristinn
Pétursson
Efnahagsmál
Krónan á raunhæfan
möguleika, segir
Kristinn Pétursson,
en aðeins ef hún fær
alþjóðlega viðurkennt
starfsumhverfi með
sjálfstæðan Seðlabanka.
Höfundur er framkvæmdastjóri.
ÓHÆTT er að
segja að Þjórsárver
hafi verið á dagskrá
upp á síðkastið. Eftir
að forsvarsmenn
Norðuráls ákváðu að
kanna möguleika á
enn frekari stækkun
álbræðslunnar hefur
málið verið í brenni-
depli. Forstjóri
Landsvirkjunar hefur
greint frá störfum fyr-
irtækisins að þessum
málum, hélt t.a.m. er-
indi á fundi Verslun-
arráðs Íslands í byrj-
un maí, þar sem fram
kom að Landsvirkjun
teldi það hlutverk sitt að afla orku
til stækkunaráforma Norðuráls og
að Búðarhálsvirkjun og Norðlinga-
ölduveita væru forsendur þess að
hægt yrði að afhenda næga orku til
fyrsta áfanga stækkunarinnar fyrir
2004. Þá hefur einnig komið fram
hjá forstjóranum að í undirbúningi
sé matsskýrsla vegna umhverfis-
áhrifa miðlunarlóns við Norðlinga-
öldu. Hægt hefur verið að fylgjast
með framvindu þessara mála á
heimasíðu Landsvirkjunar enda er
það í samræmi við yfirlýsta stefnu
fyrirtækisins um aðgang almenn-
ings að upplýsingum (sbr. grein
Friðriks Sophussonar í Morgun-
blaðinu 2. sept. 2000).
Hvað býr að baki álitsgerð?
Nú hefur verið birt álitsgerð
Páls Hreinssonar lagaprófessors,
þar sem hann að ósk iðnaðarráðu-
neytisins svarar nokkrum spurn-
ingum um málið. Spurningarnar
varða valdamörk stjórnvalda, þ.e.
hvaða stjórnvald sé bært að lögum
til þess að breyta fyrirmælum að
friðlýsingum um friðland í Þjórs-
árverum og hlutverk og valdheim-
ildir annarra stjórnvalda við und-
irbúning að þeirri ákvörðun. Það er
ekki skrýtið þótt hér staldri menn
við og spyrji sig hvað búi hér að
baki. Það lítur óneitanlega út fyrir
að iðnaðarráðherra sé með það á
prjónunum að breyta gildandi frið-
lýsingarákvæðum Þjórsárvera
þannig að hægt sé að gera miðl-
unarlón við Norð-
lingaöldu án þess að
hluti þess lendi innan
hins friðlýsta svæðis
(!) Í greinargerð Páls
má lesa, að það sé á
valdi umhverfisráð-
herra að breyta mörk-
um friðlanda, reyndar
getur hann þess ekki
að slíkt gæti umhverf-
isráðherra ekki án
samráðs við Náttúru-
vernd ríkisins, Nátt-
úruverndarráð og
Náttúrufræðistofnun
Íslands (sjá lög um
náttúruvernd). Er
furða þó spurt sé:
Hvers virði er friðlýsing ef mörk
hins friðlýsta svæðis eru ekki heil-
agri en svo að flytja megi þau til
eftir þörfum orkufrekra ráðherra?
Náttúruvernd ríkisins
í lykilhlutverki
Nú er eðlilegt að rifja það upp að
mörk friðlandsins í upphafi tóku
mið af þeim möguleika að einn góð-
an veðurdag óskaði Landsvirkjun
eftir því að gera lón á svæðinu og í
auglýsingu um friðlandið (nr. 507/
1987) segir að Landsvirkjun sé
heimilt að veita til Þórisvatns úr
upptakakvíslum Þjórsár og austur-
þverám hennar án þess að sérstakt
samþykki [Náttúruverndar ríkis-
ins] liggi fyrir. Ennfremur segir
þar að [Náttúruvernd ríkisins]
muni fyrir sitt leyti veita Lands-
virkjun undanþágu frá friðlýsing-
unni til að gera uppistöðulón við
Norðlingaöldu með því skilyrði þó
að það rýri ekki óhæfilega nátt-
úruverndargildi veranna. Og sam-
kvæmt auglýsingunni er það [Nátt-
úruvernd ríkisins], sem á að meta
verndargildið. Við það mat hefur
náttúruverndin sér til fulltingis
nefnd þá sem stór hluti álitsgerðar
lagaprófessorsins fjallar um,
Þjórsárveranefnd, og eftir því sem
lesa má úr spurningum ráðuneyt-
isins virðist manni nefndin sú
þvælast eitthvað fyrir iðnaðarráð-
herranum. Í það minnsta virðist
vilji ráðherrans sá, að nefndin að-
hafist ekkert og segi helst ekkert
Hvers virði
er friðlýsing?
Kolbrún
Halldórsdóttir
ÞESSI mál hafa æði
oft verið ofarlega í um-
ræðunni utan þings og
innan, allt frá lýðveld-
istökunni, og þar sýnist
sitt hverjum. Hvað
stjórnarskrána varðar
finnst mörgum ýmsir
hnökrar vera á henni
og kannski af eðlilegum
ástæðum. Skipuð hefur
verið nefnd á nefnd of-
an til að endurskoða
hana, flestar hafa þær
ef ekki allar fæðst að
heita má andvana og af-
raksturinn af störfum
þeirra verið samkvæmt
því. Nokkrar breyting-
ar hafa verið gerðar á skipan kjör-
dæma, misviturlegar. Ekki hvarflar
að mér þótt ég lítið sigldur gamall
skröggurinn leggi orð í belg, að ég
hafi einhverja patentlausn á þessum
stórmálum og því síður að hin háæru-
verðugu og alvitru stjórnvöld ljái því
eyra, sem fest verður hér á blað, en
sem borgari og kjósandi þessa lands,
og þar sem mál- og ritfrelsi er í há-
vegum haft, dunda ég mér við að
festa þetta á blað. Eitt grundvallar-
atriði lýðræðisins og sem stjórnar-
skráin mælir fyrir um, hið þrískipta
vald, þ.e. löggjafar-, framkvæmda-
og dómsvald, er í skötulíki. Það er
kunnara en frá þurfi að segja, að nán-
ast er löggjafinn afgreiðslustofnun
fyrir sitjandi fram-
kvæmdavald hverju
sinni. Samkvæmt eðli
málsins mætti teljast
eðlilegt að forsætisráð-
herra væri kosinn
beinni kosningu og
veldi sér síðan samráð-
herra, með viðeigandi
sérfræðingum og öðru
starfsliði, og þetta væri
hið raunverulega fram-
kvæmdavald óháð lög-
gjafarvaldinu, að öðru
leyti en því að halda sér
innan ramma laganna
og fjárlaga, sem í dag
er mikill misbrestur á
að sé gert. Eins og fyrr
segir hefur nokkrum sinnum verið
hróflað við kjördæmaskipuninni og
nú sitjum við frammi fyrir einni nýj-
unginni. Í gegnum tíðina hefur verið
metingur og átök milli kjördæma,
um vægi atkvæða á bak við hvern
kjörinn þingmann. Þetta sjónarmið
hefur verið ofar mínum skilningi í
gegnum tíðina því ég tel að hver sá
sem kjörinn er til þings sé fulltrúi
þjóðarinnar allrar og eigi í megin-
atriðum að láta samvisku sína stjórn-
ast af því hvað þjóðinni í heild er fyrir
bestu, en ekki binda afstöðu sína við
einstök landsvæði, þ.e. það kjördæmi
sem hann er kosinn í. Önnur hlið er á
sama meiði hvað varðar kjörfulltrúa
á löggjafarþing þjóðarinnar, þ.e.
formið sem stjórnmálaflokkarnir
nota við að stilla upp listunum, og er
algengasta aðferðin sú að nota próf-
kjörsformið eða fulltrúaráð flokk-
anna velja frambjóðendurna á
listana. Þetta form er gefin leið til að
binda stjórnmálamennina flokksaga
og gera þá ósjálfstæða málefnalega.
Því er það dálítið skondið og um leið
grátlegt hvað eiðstafnum er misboðið
og hann lítilsvirtur þegar nýir menn
taka sæti á þingi og eru látnir sverja
eið að stjórnarskránni. Þessi svar-
dagi heldur áreiðanlega ekki vöku
fyrir háttvirtum alþingismönnum því
þeim er kunnugt um vald sem er
„æðra“ stjórnarskránni, þ.e. flokks-
valdið. Það vita allir að þeir sem rek-
ast illa í flokknum þurfa ekki að gera
sér vonir um að verða ellidauðir á
listanum.
Ekki fyrir löngu kynntu þingmenn
Frjálslynda flokksins á Alþingi hug-
mynd sína um að gera landið allt að
einu kjördæmi. Að sumu leyti væri
sú skipan góð, því með henni væri
kjördæmarígurinn um vægi atkvæða
trúlega úr sögunni og auðvelt að
fækka þingmönnum en eftir stæðu
sem áður flokkslistarnir (þ.e. hóp-
framboð) með flokksagann og ósjálf-
stæðið í farteskinu (Nei, ágætu þing-
menn með flokkinn yfir ykkur,
skortir ykkur sjálfstæði „Bjarts í
Sumarhúsum“).
Enn er ónefnd sú kjördæmaskipan
sem ég tel uppfylla flesta kostina en
það er einmenningskjördæmi, þar
nýtist sjálfstæðið betur, og þing-
menn nánast háðir eigin samvisku og
kjósendum sínum. Með þeirri skipan
væri líka auðvelt að fækka þing-
mönnum, og hækka þingfararkaup
þeirra um leið, eins og Pétur Blöndal
hefur lagt til og notaði hann sömu
rök fyrir þeirri hækkunartillögu og
fyrrverandi forseti Alþingis Ólafur
Geir Einarsson gerði á sínum tíma,
að ekki fengjust hæfir menn til þings
á svo lágum launum sem nú væri. Ég
dáist að hógværð, lítillæti og um leið
kokhreysti þessara talsmanna fyrir
bættum kjörum starfsfélaga sinna.
En rökin sem slík verða ekki á annan
veg skilin, en að meirihluti núverandi
þingmanna og kannski allir séu ekki
hæfir sem slíkir. En skyldi hæfni
þeirra aukast ef launin hækkuðu?
Satt best að segja finnst mér þessi
rök umræddra talsmanna fyrir
launahækkun til þingmanna bæði
hlægileg rökleysa og móðgandi fyrir
sitjandi þingmenn. Mér er ljóst og
trúlega öðrum einnig að hér skortir
mikið á alla útfærslu að framkvæmd
einmenningskjördæma, en ég trúi
því að það verði sú leið sem koma
muni þótt síðar verði. En það sem er
nú mest aðkallandi er aðskilnaður
löggjafar- og framkvæmdavalds.
Örfá orð, svona í framhjá-
hlaupi frá upphafinu
Þessa dagana og raunar lengi hef-
ur verðlag á æðimörgum vörum verið
á fljúgandi ferð upp á við, má þar
nefna matvöru, bensín og olíu, meðul
sumstaðar alveg um 100% og þar
sem krónan hefur snarlækkað hafa
nánast allar innfluttar vörur hækkað
að sama skapi og í kjölfar þessarar
sveiflu lætur vísitala verðbólgunnar
ekki á sér standa. En hinn ráðsnjalli
forsætisráðherra okkar segir þetta
allt í himnalagi, og engin teikn á lofti
um nein hættumerki á verðbólgu. En
þörf sé á að losna við Þjóðhagsstofn-
un svo að hún sé ekki að rugla fólkið
með einhverjum hræðsluspám.
Fróðlegt væri að sjá og heyra hvað
eftir stendur af þeim kjarabótum,
sem launþegar hafa verið að semja
um að undanförnu, og þó sérstaklega
hvað eftir stendur af hinu örláta
framlagi stjórnvalda til litla manns-
ins.
Stjórnarskrá, kjördæmi o.fl.
Guðmundur
Jóhannsson
Kjaramál
Fróðlegt væri að sjá
og heyra, segir Guð-
mundur Jóhannsson,
hvað eftir stendur af
þeim kjarabótum,
sem launþegar hafa
verið að semja um að
undanförnu.
Höfundur er eftirlaunaþegi.