Morgunblaðið - 12.07.2001, Blaðsíða 38

UMRÆÐAN
38 FIMMTUDAGUR 12. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
V
erðandi sendiherra
Ísraels í Danmörku á
yfir höfði sér dóms-
mál þegar hann stíg-
ur á danska grund,
sakaður um pyntingar. Sendi-
herrann, Carmi Gillon, var um
tíma yfirmaður ísraelsku leyni-
þjónustunnar, Shabak, og hefur
viðurkennt að hafa látið beita um
100 fanga „hóflegum líkamlegum
þrýstingi“. Slíkt þykir ekki í frá-
sögur færandi í heimalandi hans
en Danir kunna hins vegar að
feta í fótspor þeirra sem tekið
hafa ráðin af öðrum þjóðum til að
láta réttlætið ganga fram.
Gillon tekur til starfa í ágúst og
bíða heldur kuldalegar móttökur
þótt ekki sé að fullu ljóst hvort
hann verður dreginn fyrir dóm.
Dönsk stjórnvöld hafa kosið að
tjá sig ekki um málið en þau hafa
nú þegar ver-
ið sökuð um
að sýna frá-
farandi sendi-
herra Ísraels í
landinu dóna-
skap með því
að hunsa hann á sama tíma og
Yasser Arafat, leiðtoga Palest-
ínumanna, var tekið með kostum
og kynjum í heimsókn fyrr í sum-
ar. Þá hafa danskir ráðamenn
ítrekað gagnrýnt Ísraela fyrir
mannréttindabrot sem aftur hef-
ur orðið til þess að samskipti
landanna hafa kólnað verulega.
Fyrrverandi varaformaður
nefndar Sameinuðu þjóðanna
gegn pyntingum er danskur og
hann hefur lýst því yfir að ekki
leiki nokkur vafi á því að sækja
eigi Gillon til saka fyrir gjörðir
sínar sem yfirmaður leyniþjón-
ustunnar. Gillon gegndi embætt-
inu í tvö ár og lét á þeim tíma
pynta um 100 palestínska fanga.
Hann hefur hins vegar einnig lát-
ið til skarar skríða gegn heittrú-
uðum gyðingum, auk þess sem
hann hefur ítrekað lýst stuðningi
við að viðræður verði teknar upp
við Palestínumenn. Gillon er því
óvinsæll á meðal heittrúargyð-
inga og telst til hófsemdarmanna
í Ísrael, jafn öfugsnúið og það nú
kann að hljóma.
Skoðanir Gillons á friðarum-
leitunum þykja skipta litlu máli í
umræðunni í Danmörku sam-
anborið við gjöðir hans. Það kom
berlega í ljós þegar þingmað-
urinn Arne Melchior, sem er gyð-
ingur, varði Gillon og lýsti því yf-
ir að hann væri ekki mótfallinn
því að áðurnefndum „hóflegum
líkamlegum þrýstingi“ yrði beitt
við yfirheyrslur í einstökum til-
vikum. Melchior hefur ekki viljað
skilgreina þau tilvik nánar en svo
að segja að „hóflegur þrýst-
ingur“, m.ö.o. pyntingar, sé rétt-
lætanlegur þegar líf og limir ann-
arra liggi við, svo sem þegar um
yfirheyrslur yfir hryðjuverka-
mönnum sé að ræða.
Melchior kom af stað pólitísk-
um stormi í annars viðburða-
snauðu sumarfríi þingmanna og
hefur verið harðlega gagnrýndur
af öllum þeim sem hafa kosið að
tjá sig um málið. Það kann enn
fremur að verða til þess að hann
missi þingsæti sitt þar sem flokk-
ur Melchiors, Miðdemókratar, er
ekki reiðubúinn að standa að baki
honum í málinu. Svo virðist því
sem Melchior verði fyrsta fórn-
arlamb málsins.
Verði Gillon sóttur til saka feta
Danir í fótspor þjóða sem reynt
hafa að koma lögum yfir erlenda
afbrotamenn.
Tilraunir spænsks dómara til
að draga fyrir dómstóla Augusto
Pinochet, fyrrverandi einræð-
isherra Chile, eru frægt dæmi;
nýlegur dómur í Belgíu yfir
tveimur nunnum sem voru
ákærðar fyrir þátttöku í fjölda-
morðum í Rúanda er annað. Víð-
tækasta dæmið er þó líklega
stríðsglæpadómstóllinn í mál-
efnum fyrrum Júgóslavíu í Haag,
þangað sem Slobodan Milosevic,
fyrrverandi Júgóslavíuforseti,
var fluttur fyrir skömmu.
Alþjóðasamfélagið fagnaði og
sagði réttlætið hafa náð fram að
ganga. Margir Serbar voru hins
vegar á því að enn einu sinni
hefðu Vesturlönd sýnt mátt sinn
og megin með því að hóta að
skera niður fjárframlög til upp-
byggingar í landinu, yrði Milose-
vic ekki framseldur. Honum bæri
að svara til saka í Belgrad, fyrir
þær þjáningar sem hann hefði
kallað yfir eigin þjóð. Hætt er við
að fórnarlömbum stríðsins í
Bosníu og Kosovo þætti slíkt
bera vott um að enn einu sinni
hefði óréttlætið orðið ofan á.
Á sama tíma og æ fleiri ein-
staklingar eru dregnir fyrir dóm-
stóla utan heimalandsins til að
svara til saka fyrir afbrot sem
framin voru þar, virðist alþjóða-
samfélagið hafa komist að þeirri
niðurstöðu að sú aðferð sem dugi
best til að vinna gegn mannrétt-
indabrotum valdhafa sem enn eru
við stjórn, sé að eiga samvinnu
við þau stjórnvöld sem beita þeim
og á þann hátt knýja fram um-
bætur. Sú virðist að minnsta
kosti ætla að verða raunin gagn-
vart Kína, sem fullyrt er að muni
fá að halda ólympíuleikana árið
2008. Hart hefur verið deilt um
hver áhrif slíks verða á mannrétt-
indamál þar í landi þar sem fang-
ar eru teknir af lífi á hverjum
degi, oft og tíðum fyrir smávægi-
leg brot, og líffærin seld að þeim
látnum.
Samvinna fremur en einangrun
er sú leið sem valin er þegar Kína
er annars vegar. Hversu þungt
hinir gríðarlegu hagsmunir, sem
felast í viðskiptum við fjölmenn-
asta ríki heims, vega skal ósagt
látið en því miður er ekki margt
sem bendir til þess að umbætur
standi fyrir dyrum þegar mann-
réttindi kínverskra þegna eru
annars vegar.
Verði Gillon sóttur til saka í
Danmörku verður breyting á
stefnu því Gillon er fulltrúi
ríkjandi stjórnvalda, ekki leiðtogi
á borð við Milosevic og Pinochet
sem komið hefur verið frá völd-
um. Menn geta rétt ímyndað sér
fárviðrið sem slík ákæra myndi
valda í samskiptunum við Ísrael.
Það er hins vegar ógjörningur að
sjá fyrir afleiðingar þess ef lítil
þjóð á borð við Dani hættir sér út
í fárviðrið.
Tilraunir til þess að koma á fót
alþjóðlegum glæpadómstól með
aðsetur í Róm hafa gengið brös-
uglega, ekki síst vegna andstöðu
Bandaríkjamanna. Vera kann að
frumkvæði einstakra landa á
borð við Danmörku og Spán til að
láta réttlætið fram ganga, séu
eina leiðin til að hreyfa við sam-
visku umheimsins.
Hreyft við
samviskunni
Ýmsum aðferðum er beitt til þess
að hafa áhrif á mannréttindamál
í ríkjum heims; samvinnu, einangrun
og í æ ríkari mæli dómstólum.
VIÐHORF
Eftir Urði
Gunnarsdóttur
urdur@mbl.is
LÖGÐ hefur verið
fram tillaga að nýju
Aðalskipulagi Reykja-
víkur en endurskoðun
þess hefur staðið yfir
undanfarin misseri.
Aðalskipulag Reykja-
víkur er aðalstjórntæki
borgarinnar hvað varð-
ar landnotkun, land-
nýtingu og samgöngur
í borgarlandinu og gild-
ir til 20 ára. Aðalskipu-
lagið er endurskoðað á
fjögurra ára fresti og
breytist að sjálfsögðu í
takt við breyttar for-
sendur og áherslur í
þjóðfélaginu, meðal
annars nýjungar og þróun í tækni-,
fjarskipta-, atvinnu- og samgöngu-
málum. Helstu viðfangsefni aðal-
skipulags Reykjavíkur eru ákvarð-
anir um framtíðarbyggðasvæði fyrir
íbúðir og atvinnuhúsnæði, stofn-
brautir, hafnarsvæði, þjónustu-
kjarna, hús- og byggðavernd, útivist-
arsvæði, verndun grænna svæða og
stefnumörkun um einstaka mikil-
væga þætti í þróun og eflingu borg-
arinnar, t.d. miðborgarinnar.
Samstaða um marga
mikilvæga þætti
Í framlagðri tillögu að nýju aðal-
skipulagi Reykjavíkur er stefnu-
mörkun í mörgum skipulags- og um-
hverfisþáttum sem samstaða ætti að
geta orðið um í borgarstjórn Reykja-
víkur. Þar er lögð áhersla á áfram-
haldandi aðgerðir og uppbyggingu á
fjölmörgum sviðum sem lagður var
grunnur að með stefnumörkun í
Aðalskipulagi Reykjavíkur 1984–
2004 og enn frekar í AR 1990–2010.
Í þessu sambandi má nefna
ákvarðanir um framtíðarbyggða-
svæði í Hamrahlíðarlöndum, Úlfars-
felli og Norðlingaholti, útivistar-
svæði s.s. Elliðaárdal og Öskjuhlíð,
þéttingu byggðar, hreinsun strand-
lengjunnar, gerð
göngu- og hjólreiða-
stíga og göngubrúa,
verndun grænna svæða
og eflingu miðborgar-
innar. Að vísu hafa R-
listanum verið mislagð-
ar hendur með fram-
kvæmd ýmissa
ofannefndra stefnu-
mála eins og t.d. efl-
ingu miðborgarinnar.
Aðgerðir hafa verið fá-
ar og fálmkenndar en
því meir framleitt af
skýrslum og greinar-
gerðum um ástandið í
miðborginni.
Viðsnúningur í
samgöngumálum
Þegar fyrsta aðalskipulagið sem
R-listinn bar ábyrgð á, Aðalskipulag
Reykjavíkur 1996–2016, var afgreitt
í borgarstjórn urðu um það miklar
deilur. Þær snerust ekki síst um
skammsýni meirihlutans í umferðar-
og samgöngumálum borgarinnar. Þá
samþykktu borgarfulltrúar R-
listans að fella út úr aðalskipulaginu
mikilvægar samgönguæðar sem
voru Hlíðarfótur frá Hringbraut
meðfram Öskjuhlíð að Kringlumýr-
arbraut (norðan við Nesti í Fossvogi)
og í framhaldinu Fossvogsbraut að
mestu í göngum að Stekkjarbakka
(norðan við Staldrið).
Ennfremur var þá ákveðið að
hætta við að byggja mislæg gatna-
mót á Kringlumýrarbraut og Miklu-
braut sem eru fjölförnustu umferð-
argatnamót á Íslandi. Þetta var
óskiljanleg ákvörðun en engu tauti
varð komið við meirihlutann. Nú
bregður svo við að R-listinn hefur
fallist á sjónarmið okkar sjálfstæð-
ismanna varðandi þessa mikilvægu
samgönguþætti og nýja skipulagið
gerir ráð fyrir þeim öllum. Fossvogs-
göngin taka að vísu sveigju undir
Kópavoginn, verða Kópavogsgöng,
og koma upp syðst í Suður-Mjódd.
Þessari niðurstöðu ber að fagna.
Geldinganesið
og Eiðsvík
Tillögur um skipulag Geldinga-
nessins og stórskipahöfn í Eiðsvík
bera vott um tillitsleysi við nánasta
umhverfi og skort á nauðsynlegri
framtíðarsýn um mikilvægi íbúðar-
byggðar meðfram ströndinni. Ekk-
ert mið er tekið af breyttum viðhorf-
um í umhverfismálum og þróun
íbúðarbyggðar í Grafarvogi. Stór-
skipahöfn skal byggð í Eiðsvík og
Geldinganesið að stórum hluta nýtt
undir iðnaðar-, athafna- og hafnar-
svæði. Einnig verður fjörum á þessu
svæði fargað að mestu vegna mikilla
landfyllinga. Á sama tíma er ætlunin
að byggja íbúðarhverfi á núverandi
svæði Áburðarverksmiðjunnar auk
landfyllingar í áttina að Viðey. Þessi
íbúabyggð, ef af verður, afmarkast
því af Sundabraut og hafnarsvæði í
Eiðsvík.
Við sjálfstæðismenn erum algjör-
lega andsnúnir fyrirhugaðri nýtingu
á Geldinganesinu og Eiðsvíkinni.
Geldinganesið er eitt fegursta svæði
í borgarlandinu undir íbúðarbyggð
og þar viljum við sjá 7–8000 manna
byggð rísa í nánum tengslum við
Eiðsvíkina og í næsta nágrenni við
Viðey og byggðina í Grafarvogi.
Flugvallarmálið
Flugvallarfarsinn hefur nú tekið á
sig nýja mynd. Í framhaldi af gríð-
arlega mikilli umræðu um stöðu
Reykjavíkurflugvallar og atkvæða-
greiðslu Reykvíkinga um framtíð
flugvallarins datt allt í dúnalogn.
Mörg orð féllu þegar niðurstaðan
varð ljós og borgarstjóri lýsti þeirri
Endurskoðun
Aðalskipulags
Reykjavíkur
Vilhjálmur Þ.
Vilhjálmsson
Skipulagsmál
Niðurstaða R-listans
eftir allt fjaðrafokið,
segir Vilhjálmur Þ.
Vilhjálmsson, er sú að
festa flugvöllinn í sessi
til lengri framtíðar
með einni flugbraut og
byggja þétta byggð allt
í kringum brautina.
MIKIÐ er nú rætt
um gengisfall krónunn-
ar og áhrif hennar á
verðlag. Nokkur atriði,
sem fram hafa komið í
umræðunni, þurfa nán-
ari skoðunar við.
Áhrif gengisfalls á
afkomu fyrirtækja
Ef litið er á afkomu
innlendra fyrirtækja af
sjónarhorni útlend-
inga, þ.e. með erlenda
mynt í huga, sést strax
að gengisfallið hefur
eitt sér engin áhrif á er-
lendar skuldir fyrir-
tækja eða tekjur þeirra
í erlendri mynt. Aftur á móti minnk-
ar verðmæti innlendra eigna og
tekna sem og verðmæti innlendra
skulda og gjalda.
Fyrirtæki, sem hafa megintekjur
erlendis en gjöld, t.d. laun, innan-
lands auka hagnað sinn. Þetta eru öll
fyrirtæki tengd sjávarútvegi og
ferðamennsku. Innlendar eignir
kunna að lækka í erlendri mynt en
tekjur fyrirtækja eru yfirleitt yfir-
gnæfandi í afkomu þeirra til lang-
frama. Það er svo bókhaldslegt atriði
að öll hækkun erlendar skulda fyr-
irtækja kemur til
gjalda á árinu en hækk-
andi erlendar tekjur
koma fram á næstu ár-
um. Þess vegna sýnist
staða þessara fyrir-
tækja versna þótt hún
hafi í reynd batnað.
Fyrirtæki, sem hafa
innlendar tekjur en er-
lendan kostnað eru
hins vegar verr sett eft-
ir gengisfellinguna.
Þetta eru skipafélög,
olíufélög, iðnaður, sem
ekki flytur út, flugfélög
að hluta og sveitar-
félög. Þó njóta sum
þeirra þess að erlendar
vörur sem þau keppa við verða dýr-
ari.
Þessar hugleiðingar eiga eingöngu
við áhrif gengisfallsins eins sér. Aðr-
ir þættir eins og stórhækkun launa
umfram framleiðniaukningu undan-
farin ár kunna að hafa valdið það
miklum erfiðleikum útflutningsfyrir-
tæka og fyrirtækja í samkeppni við
erlendar vörur að einhver aðlögun
gengis hafi verið nauðsynleg. En lík-
lega hefur gengið fallið of mikið enda
er það nú aftur að rétta úr kútnum.
Áhrif gengisfallsins á innlend verð-
tryggð lán fyrirtækja eru ekki svo
augljós eins og bent er á hér á eftir.
Mörg fyrirtæki hafa tekið áhættu
af erlendum lántökum vegna þess að
vextir voru miklu lægri erlendis. Það
er í sjálfu sér í lagi og eðlileg áhættu-
stýring ef tekjurnar til að greiða
skuldirnar koma erlendis frá.
Stjórnendur fyrirtækja, sem eru
með tekjur innanlands og hafa samt
tekið erlend lán, verða núna að tapa
með bros á vör eins og sönnum fjár-
hættuspilurum sæmir enda margir
búnir að græða vel á undaförnum ár-
um. Það er svo önnur saga hvort
hluthöfum þeirra fyrirtækja líkar
það að hafa fjárhættuspilara við
stýrið.
Áhrif verðbólgu
á verðtryggð lán
Ótrúleg umræða á sér stað um
hækkun á verðtryggðum skuldum
almennings. Reiknaðir eru millj-
arðatugir, sem almenningur á að
tapa vegna hækkunar verðtryggðra
lána. Burtséð frá því að lífeyrissjóðir
landsins, þ.e. núverandi og verðandi
lífeyrisþegar, eiga að mestu leyti
þessar kröfur, hafa lánað þessi lán,
og „græða“ því milljarðana gleymist
algerlega að stór hluti verðbólgunn-
ar er að þessu sinni vegna stórhækk-
Gengisfall og
verðbólga
Pétur H.
Blöndal