Morgunblaðið - 12.07.2001, Blaðsíða 43

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 12. JÚLÍ 2001 43
Bandarískum stjórnvöldum væri í
lófa lagið að ganga til samninga við
stjórnvöld í N-Kóreu á grundvelli yf-
irlýsingarinnar. Það hefur hins vegar
ekki verið gert. Skilaboð Bush-
stjórnarinnar eru að engin ástæða sé
til þess að ræða við stjórnvöld í N-
Kóreu vegna þess hversu óáreiðanleg
þau séu. En með því að ýta samn-
ingaleiðinni til hliðar með þessum
hætti telur Bandaríkjastjórn líklega
auðveldara að réttlæta þörfina fyrir
gagneldflaugakerfið.
Yfirburðir Bandaríkjanna
Í Washington virðist lítill áhugi á
því að nýta samningaleiðir til þess að
draga úr hættunni á kjarnorkuátök-
um á nýrri öld. Um það er varla deilt
að Bandaríkjastjórn gæti bæði nýtt
hernaðarlega yfirburðastöðu sína og
bágt efnahagsástand flestra þeirra
ríkja sem hafa verið að reyna að
koma sér upp kjarnorkuvopnum til
þess að ná samningum sem gætu
aukið öryggi og stöðugleika í heim-
inum. Fyrir því er hins vegar ekki
pólitískur áhugi.
Í þessu sambandi er hollt að hafa í
huga að Bandaríkin hafa nú þegar yf-
irburðahernaðarstöðu í heiminum.
Þar í landi er 325 milljörðum dollara
eytt til hermála á ári hverju en það
munu vera 35% af heildarútgjöldum
til þessa málaflokks í heiminum í dag.
Það kemur ekki á óvart að gagneld-
flaugakerfið hefur frá upphafi verið
gæluverkefni hergagnaframleiðenda
í Bandaríkjunum. Þetta er ekki bara
spurningin um að ráða yfir nýjustu
tækni og vísindum, heldur er um gíf-
urlegar upphæðir sem rynnu beint úr
ríkiskassanum til fyrirtækjanna sem
fengju verkefnin að tefla. Innan
Bandaríkjanna eru því stórkostlegir
hagsmunir í húfi. En þeir hagsmunir
hafa lítið sem ekkert með alþjóða-
samfélagið og öryggi þess að gera.
Gildi ABM-samningsins
Árið 1972 gerðu Bandaríkin og
Sovétríkin samning um takmörkun
útbreiðslu kjarnorkuvopna, svokall-
aðan ABM-samning, sem hefur verið
álitinn tímamótasamningur í afvopn-
unarmálum. Samningurinn, sem hef-
ur dregið verulega úr vígbúnaði og
smíði árásarvopna, bannar uppsetn-
ingu gagneldflaugakerfis á landsvísu.
Nú segja ráðamenn í Washington að
ABM-samningurinn sé barn síns
tíma og henti ekki aðstæðum dagsins
í dag.
Slík röksemdafærsla kallar á að
Bandaríkjastjórn svari grundvallar-
spurningum um gildi alþjóðasamn-
inga, því að það getur varla talist til
eftirbreytni að taka einhliða ákvörð-
un um að tiltekinn samningur sé úr-
eltur með þeim hætti sem nú hefur
verið gert. Vladímír Pútín, forseti
Rússlands, hefur enda lýst því yfir að
segði Bandaríkjastjórn upp ABM-
samningnum þá jafngilti það broti á
öllum afvopnunarsamningum ríkj-
anna.
Þróun gagneldflaugakerfis í
Bandaríkjunum gæti hæglega leitt til
nýs vígbúnaðarkapplaups við Rúss-
land og Kína, sem væri án nokkurs
vafa ógnað af slíku kerfi. Ýmislegt
bendir til að Rússar og Kínverjar
mundu grípa til gagnaðgerða, t.d.
með því að koma sér upp nýjum árás-
arvopnum eða fjölga kjarnaoddum í
langdrægum flaugum sem nú þegar
eru til. Ekki verður séð að slík við-
brögð við gagneldflaugakerfinu
stuðli að bættum samskiptum á milli
þessara ríkja. Hvað þá að slíkt kerfi
leiði til afvopnunar og minni hernað-
arumsvifa stórveldanna.
Hvað gera Grænlendingar,
Danir – og Íslendingar?
Verði Bandaríkjastjórn ágengt í
eldflaugavarnaáætlunum sínum mun
hún þurfa á samstarfi við bandalags-
þjóðir í NATO að halda, m.a. til þess
að setja upp ratsjárstöðvar á Bret-
landi og Grænlandi. Um viðbrögð
Grænlendinga og Dana verður ekki
spáð hér en það verður fróðlegt fyrir
Íslendinga að sjá hverju vindur fram
í samskiptum Danmerkur og Banda-
ríkjanna í þessu efni. Telji Grænlend-
ingar og Danir sér ekki fært að veita
Bandaríkjunum aðstöðu vegna gagn-
eldflaugakerfisins má gera því skóna
að leitað yrði eftir aðstöðu hér á
landi. Hingað til hefur ríkisstjórn
Davíðs Oddssonar staðið mjög þétt
að baki Bandaríkjanna innan NATO.
Og það vekur eftirtekt að ólíkt leið-
togum ýmissa annarra NATO-ríkja
hafa hvorki utanríkis- né forsætis-
ráðherra lýst andstöðu við hugmynd-
ir Bandaríkjastjórnar um gagneld-
flaugakerfi.
Það er full ástæða fyrir Íslendinga
að gjalda varhug við áætlunum Bush-
stjórnarinnar um gagneldflauga-
kerfi. Ekkert bendir til þess að slíkt
kerfi myndi efla öryggi og stöðug-
leika í heiminum og þar með draga úr
hættunni á ófriði. Verkefni þjóðaleið-
toga og alþjóðasamfélagsins er að
draga úr vígvæðingu, takmarka út-
breiðslu kjarnorkuvopna og stuðla að
friðsamlegum samskiptum ríkja.
Hugmyndir Bandaríkjastjórnar um
gagneldflaugakerfi ganga í þver-
öfuga átt.
Höfundur situr í utanríkismálanefnd
Alþingis fyrir Samfylkinguna.
Gjafavara – matar- og kaffistell .
All ir verðflokkar.
- Gæðavara
Heimsfrægir hönnuðir
m.a. Gianni Versace.
VERSLUNIN
Laugavegi 52, s. 562 4244.
SMS FRÉTTIR mbl.isNETVERSLUN Á mbl.is
Drykkjarbrúsi
aðeins kr. 400
ÁRMÚLA 21, 533 2020
HANDKLÆÐAOFNAR
Mikið úrval
handklæðaofna
á baðherbergið.
Stærðir frá 60-181 cm.
ÁFERÐ: HVÍT EÐA
KRÓMLITUÐ.