Morgunblaðið - 12.07.2001, Blaðsíða 40

UMRÆÐAN
40 FIMMTUDAGUR 12. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
kvikmyndir
á mbl.is
Á Fólkinu á mbl.is er tenging við
vefinn kvikmyndir.is þar sem má
finna á einfaldan hátt umfjöllun og
fréttir af nýjustu kvikmyndunum,
myndböndunum og DVD diskunum.
Hægt að skoða myndbrot úr kvik-
myndum sem sniðin eru fyrir mis-
munandi hraðar tengingar.
FLESTIR kannast
við öngþveitið á götum
Reykjavíkurborgar og
nágrannasveitarfélaga
á morgnana og síðdeg-
is. Fólk silast áfram á
bílum sínum á leið í eða
úr vinnu, röðin er löng,
biðin mikil og mengun
gífurleg. Athygli vekur
að í flestum tilvikum er
bílstjórinn einn í bíl
sínum. Þetta hefur leitt
til vanda á marga vegu.
Götur borgarinnar eru
sprungnar, þola vart
álagið sem þung um-
ferðin veldur. Útblást-
ur frá bílunum veldur
mengunarskýi yfir borginni og við
sérstök skilyrði fer mengun yfir
hættumörk á tilteknum blettum
borgarinnar. Margir lenda í vand-
ræðum með bílastæði við vinnustað,
koma jafnvel of seint til vinnu vegna
seinagangs í umferðinni og í ein-
hverjum tilvikum streittir og pirrað-
ir vegna umferðar. Margir þessara
bíla eru notaðir til þess að koma fólki
að heiman, til vinnu og heim aftur.
Bílarnir standa oft óhreyfðir allan
daginn. Og rekstur bíls er glettilega
dýr.
Lýsingin hér að ofan er kunn um
heim allan. Á nokkrum
stöðum hefur verið
gripið til aðgerða gegn
þessum vanda. Þannig
er sérstakur skattur á
bíla „einfara“ sem aka
inn til miðbæjar Óslo-
borgar og víðar. Í Van-
couver, Kanada, stofn-
aði eldhugi mikill, Jack
Bell að nafni, sérstakt
fyrirtæki (Vanpool and
carpool) til að bregðast
við vandanum. Á veg-
um þess eru reknir 110
„mini-van“ og 26 fólks-
bílar sem sjá um að
koma um 1.000 manns
að heiman, í vinnu og
heim aftur að loknum vinnudegi. Í
hverjum bíl eru sérstök þægindi,
morgunblöðin, kaffi og góð heyrnar-
tól fyrir útvarp eða geisladiska.
Kostnaður neytenda er ótrúlegur,
sbr. meðfylgjandi töflu:
Samanburður á
einka- og samkeyrslu
Ferð fram Samkeyrsla Rekstur
og aftur (8 manns) einkabíls
20–40 98 170,27
41–50 102 172,07
51–60 105 173,27
61–70 108 174,47
71–80 111 175,67
81–90 114 176,87
91–100 117 178,07
181–190 148 188,87
Km $ Can á mán. $ Can á mán.
Af töflunni má sjá hver kostnaður
einstaklinga er af því annars vegar
að kaupa þjónustu af samakstri og
hins vegar af rekstri eigin bíls á
hverjum mánuði. Þar er eingöngu
um rekstrarkostnað að ræða en ekki
tekinn inn í dæmið kostnaður við
kaup á bílnum.
Viðskiptavinir Jack Bell greiða að
meðaltali $ 2,70 fyrir hverja ferð að
dyrum eða $ 1.560 á ári. Til sam-
anburðar kostar $ 9.000 á ári að reka
einkabílinn. Munurinn fyrir einstak-
linginn er $ 7.440 á ári eða um
520.000 Íkr. Þá er um að ræða
greiðslur viðkomandi af launum
hans eftir skatta. Því má segja að
sparnaður einstaklingsins samsvari
um 800.000 króna tekjum á ári
hverju fyrir skatta. Tölur þessar eru
frá Kanada en þótt þær væru lækk-
aðar um helming er augljóst að hér
getur verið um góða sparnaðarleið
að ræða fyrir einstaklinginn. Jack
Bell telur að með fyrirtæki sínu spari
hann ekki bara fyrir einstaklinga
heldur einnig fyrir samfélagið.
Vegna þjónustunnar séu um 1.000
færri bílar á götum Vancouver. Fyr-
ir vikið er minna um slit, minni
mengun og greiðari umferð.
Stjórnvöld geta
lagt sitt af mörkum
Hugmyndin að slíkri samkeyrslu
er bráðsnjöll hvernig sem á er litið. Í
Vancouver hefur hún gefið góða
raun fyrir frumkvæði og dugnað
Jack Bell. Gaman væri að sjá dug-
mikla einstaklinga hérlendis bjóða
slíka þjónustu. Hér gæti t.d. verið
kjörið verkefni fyrir leigubílstjóra
eða aðra, sem sitja uppi með fjárfest-
ingu á bílum, en takmörkuð verkefni
á virkum dögum. Stjórnvöld gætu
lagt sitt af mörkum með því t.d. að
veita skattaafslátt fyrir greiðslur
þeirra sem aka í samakstri af þess-
um toga. Ekki væri útilokað að sveit-
arfélög stofnuðu með einstaklingum
fyrirtæki um slíka þjónustu og
leggðu fé til. Þá væri ekki óskynsam-
legt að fyrirtæki tækju þátt í slíkum
aðgerðum með starfsfólki sínu.
Hagnaður einstaklinga af slíkri þjón-
ustu er verulegur og kostir þessa
fyrir samfélagið eru ótvíræðir, bæði
hvað varðar mengun, slit á götum,
umferðaröngþveiti, minni streitu
o.s.frv. Hugmyndin er tilraunarinn-
ar virði.
Samakstur
Hjálmar
Árnason
Hagræðing
Hugmyndin að
slíkri samkeyrslu er
bráðsnjöll, segir
Hjálmar Árnason, og
getur sparað fólki
allt að 500.00 kr. á ári.
Höfundur er alþingismaður.
MIKIL umræða fer
fram þessa dagana um
sölu ríkisfyrirtækja og
hvernig ráðstafa eigi
söluhagnaði. Á árs-
fundi Byggðastofnunar
sagði viðskiptaráð-
herra að verja ætti
hluta verðmæta sem til
yrðu með sölu ríkisfyr-
irtækja til að efla
byggð úti á landi. Þetta
markmið getur verið
gott út af fyrir sig en
hvað höfum við heyrt
þetta oft að nú eigi að
gera átak í að efla
landsbyggðina. Fyrir
hverjar kosningar
byrja stjórnmálamennirnir með
sömu rulluna þrátt fyrir að þeir viti
að þeir geti ekki mikið gert.
Þegar og ef Landsbankinn, Bún-
aðarbankinn og Landssíminn verða
seldir er mikilvægt að hafa í huga að
þessi fyrirtæki eru sameign allrar
þjóðarinnar. Ráðstöfun fjármagns-
ins ætti að taka mið af því og hún
þarf að tryggja að öll þjóðin njóti
ávinningsins. Að efla atvinnulíf á
landsbyggðinni getur samrýmst
þessu markmiði ef slík fjárfesting er
arðbær og styrkir byggðirnar til
lengri tíma. Miðað við núverandi
byggðastefnu er ekki líklegt að svo
verði.
Íslenskt velferðarkerfi
ekki lakara en á
hinum Norðurlöndunum
Íslenskt velferðarsamfélag hefur
lengi státað af að vera í fremstu röð í
alþjóðlegum samanburði. Hér sé
betra velferðarkerfi en fólk eigi al-
mennt að venjast. Þetta er rétt svo
langt sem það nær en þegar við ber-
um okkur saman við hin Norðurlönd-
in erum við nokkuð langt á eftir.
Þetta á sérstaklega við um kjör elli-
og örorkulífeyrisþega. Verkalýðs-
hreyfingin hefur mótað sér þá stefnu
að Íslendingar eigi ekki að búa við
lakara velferðarkerfi en er á hinum
Norðurlöndunum. Til að ná þessu
markmiði er ljóst að setja verður
umtalsvert meiri fjármuni til velferð-
armála en nú er gert. Vissulega hef-
ur styrking lífeyrissjóðanna bætt
stöðu fólks og þeir munu í framtíð-
inni gera enn betur. Almennt er mið-
að við að lífeyrissjóðir eigi að tryggja
fólki að lágmarki 56% af meðal-
tekjum þegar það fer á eftirlaun hafi
viðkomandi greitt af öllum launum í
heilan starfsaldur. Íslenska lífeyris-
kerfið er ungt eða um 30 ára gamalt
og enn styttra er síðan almennt
launafólk fór að greiða af öllum laun-
um til lífeyrissjóða. Miðað við aldur
lífeyrissjóðanna er ljóst að 56%
markmiðinu verður ekki náð fyrr en
eftir tvo áratugi eða um 2020.
Velferðarsjóður
Ef ekkert verður að gert er ljóst
að stór hópur fólks mun búa við
fremur lök kjör næstu áratugina.
Eina leiðin til að brúa þetta tímabil
eru auknir fjármunir til velferðar-
mála. Verkalýðshreyfingin hefur sett
fram þá hugmynd að stofnaður verði
sjóður sem hafi það hlutverk að fjár-
magna auknar lífeyrisgreiðslur fram
til 2020 en þá geti hann farið að fjara
út. Sjóðurinn verði fjár-
magnaður með sölu rík-
isfyrirtækja. Sjóðurinn
verði sameign þjóðar-
innar og fjármagnaður
af sameiginlegum eign-
um. Sjóðurinn verði
ávaxtaður m.a. með
fjárfestingum í at-
vinnulífinu bæði á
landsbyggðinni og Suð-
vesturlandi.
Margar þjóðir
standa frammi fyrir
miklum vanda vegna
breytinga á aldurssam-
setningu íbúanna í ná-
inni framtíð. Þessi þró-
un á sér stað hér á landi
þrátt fyrir að hún gerist mun hægar.
Við því er mikilvægt að bregðast í
tíma og æskilegt að hver kynslóð
leggi sem mest með sér og komi
þannig í veg fyrir árekstra milli kyn-
slóða. Það að taka verðmæti sameig-
inlegra eigna þjóðarinnar, sem kyn-
slóðirnar hafa verið að eignast í
gegnum tíðina og leggja í sjóð með
það að markmiði að bæta lífskjör líf-
eyrisþega og létta greiðslubyrði
komandi kynslóða, er skynsamleg og
sanngjörn aðgerð. Aðgerð sem mum
létta skattbyrði komandi kynslóða og
bæta lífskjör afkomenda okkar.
Norðmenn hafa valið svipaða leið
en þeir leggja hluta af olíugróðanum
í sérstakan sjóð sem hugsaður er til
að styrkja eftirlaunakerfi þeirra.
Þær þjóðir sem sýna fyrirhyggju og
leggja til hliðar til að mæta auknum
greiðslum vegna aukins fjölda lífeyr-
isþega munu er fram líða stundir
hafa meiri möguleika til að skapa
aukna almenna velsæld og fleiri
tækifæri en þær þjóðir sem senda
reikninginn beint á skattgreiðendur
framtíðarinnar. Íslendingar hafa ein-
stakt tækifæri til að bæta lífskjör sín
til langrar framtíðar ef vel er á hald-
ið. Búið er að taka ákvörðun um sölu
þriggja stórra ríkisfyrirtækja.
Sjóðsöfnun lífeyrissjóðanna er
mikið gæfuspor. Meira þarf ef við
ætlum að tryggja lífeyrisþegum
sambærileg kjör og á hinum Norð-
urlöndunum og koma í veg fyrir
árekstra milli kynslóða. Sameigin-
legur sjóður fjármagnaður af sam-
eiginlegum eignum þjóðarinnar er
tækifæri sem þjóðin á ekki að láta
fram hjá sér fara.
Andvirði
ríkisfyrirtækja
fjármagni
velferðarsjóð
Þorbjörn
Guðmundsson
Höfundur er framkvæmdastjóri
Samiðnar og fulltrúi í
velferðarnefnd ASÍ.
Efnahagsmál
Sameiginlegur sjóður
fjármagnaður af
sameiginlegum eignum
þjóðarinnar, segir
Þorbjörn Guðmunds-
son, er tækifæri sem
þjóðin á ekki að láta
fram hjá sér fara.