Morgunblaðið - 28.08.2001, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 28. ÁGÚST 2001 27
UM tvö hundruð konur fráEvrópu og Bandaríkj-unum tóku þátt í alþjóð-legri ráðstefnu á vegum
samtakanna Norrænar konur gegn
ofbeldi sem fram fór á Hótel Loft-
leiðum um helgina. Stígamót,
Kvennaathvarfið og Bríet, félag
ungra femínista, stóðu að undir-
búningi ráðstefnunnar sem bar yf-
irskriftina Hinir óbifanlegu – of-
beldismenn. Er með henni verið að
beina athyglinni að gerendum kyn-
ferðisofbeldis, en undir skilgrein-
ingu Stígamóta á kynferðisofbeldi
fellur m.a. nauðganir, sifjaspell,
kynferðisleg áreitni og kynlífs-
þrælasala.
Ein þeirra sem erindi hélt á ráð-
stefnunni er Liz Kelly, breskur
prófessor, en hún hefur stundað
rannsóknir á ofbeldi gegn konum
og börnum í áratugi. Í erindi sínu
greindi Kelly frá nýrri rannsókn,
styrkt af Evrópusambandinu, sem
leiddi m.a. í ljós að þrátt fyrir fjölg-
un kæra vegna nauðgana síðustu 20
árin hefði kærum sem enduðu með
sakfellingu ekki fjölgað. Þetta ætti
við um fjölda Evrópulanda og þar á
meðal Ísland. Til útskýringar tók
Kelly dæmi af Bretlandi. Þar hefði
ein af hverjum þremur nauðgunar-
kærum endað með sakfellingu árið
1977 en til samanburðar hefði ein af
hverjum tíu nauðgunarkærum end-
að með sakfellingu árið 1997. ,,Mið-
að við þessar tölur,“ segir hún, ,,má
álykta sem svo að minni líkur séu á
því að menn verði dæmdir fyrir
nauðgun nú á tímum en fyrir 20 ár-
um.“
Kelly áréttar að reynslan hafi
sýnt að flestir gerendur kynferðis-
ofbeldis séu karlmenn.og ennfrem-
ur að þeir séu oftast vinir eða kunn-
ingjar þeirra sem fyrir
ofbeldisverkinu verða. ,,Vegna
starfa samtaka eins og þeirra sem
sitja þessa ráðstefnu hafa konur og
stúlkur í auknum mæli kært nauðg-
anir manna sem þær þekkja,“ út-
skýrir hún. ,,Kærur berast því ekki
aðeins vegna meintra nauðgana
ókunnugra manna heldur líka
vegna meintra nauðgana vina eða
kunningja,“ segir hún. ,,Lögin gera
hins vegar ekki ráð fyrir því að sá
sem verði fyrir nauðgun þekki ger-
andann. Þau gera í staðinn ráð fyrir
því að gerandinn sé ókunnugur og
þurfi þar með frekar að beita miklu
ári til að þræla í vændishúsum
borganna. Hún segir að fátækt reki
flestar konurnar af stað, þeim sé
lofað gulli og grænum skógum en
sjaldnast sé staðið við gerða samn-
inga þegar á áfangastað sé komið.
Þar séu þær einfaldlega hnepptar í
þrælahald vændisins. ,,Ég tek það
fram að ég lít ekki á vændi sem
vinnu heldur leið til að afla tekna,“
segir hún og heldur áfram. ,,Við
þurfum að breyta viðhorfi sam-
félagsins til vændis. Í Danmörku er
til dæmis varla gerð athugasemd
við það að konur noti líkama sinn til
að afla tekna. Háttsettur embætt-
ismaður lét t.d. hafa það eftir sér að
það væri þó skömminni skárra fyrir
erlendu konurnar að vinna sem
vændiskonur í Danmörku en þræla
í verksmiðju í heimalandinu.“ Ot-
zen segist hafa starfað að þessum
málum í áratugi og kveðst aldrei á
þeim ferli hafa hitt hamingjusama
eða ánægða vændiskonu. ,,Ég hef
hitt konur sem hafa lifað af vændi
en aldrei hitt hina hamingjusömu
vændiskonu. Aldrei.“
Ofbeldismaður fjarlægður
Að lokum má geta innleggs Rosa
Logars í þessari umræðu, en hún
átti þátt í setningu nýrra laga um
heimilisofbeldi í Austurríki fyrir
fjórum árum, en í þeim er kveðið á
um heimild lögreglu til að fjarlægja
hinn ofbeldisfulla aðila burt frá
heimilinu. ,,Yfirleitt eru það þeir
sem verða fyrir ofbeldinu; konur og
börn, sem hafa þurft að yfirgefa
heimilin en með þessum lögum er
verið að tryggja að ofbeldismaður-
inn þurfi að víkja,“ útskýrir hún.
Logar segir að samkvæmt lögunum
þurfi lögreglan að kanna vel allar
aðstæður þegar tilkynnning berst
um heimilisofbeldi; athuga hvort og
þá um hvers konar ofbeldi sé að
ræða og meta á staðnum líkurnar á
því að ofbeldismaðurinn láti til
skarar skríða að nýju ef svo ber
undir. ,,Meti þeir stöðuna svo að
líkur séu á frekara ofbeldi geta þeir
farið með ofbeldismanninn burt frá
heimilinu en með því verður honum
óheimilt að koma heim aftur innan
tíu daga. Brjóti hann það og komi
aftur innan tilsetts tíma verður
hann sektaður um ákveðna upp-
hæð. Sá sem fyrir ofbeldinu verður
er sömuleiðis ekki heimilt að taka
við manninum aftur innan þess
sama tíma,“ segir hún og bætir því
við að á þessum tíu dögum geti þol-
andinn tekið ákvarðanir um næstu
skref; t.d. hvort hann vilji taka við
ofbeldismanninum að nýju, skilja
við hann eða leggja fram kæru.
Logar segir að lögin hafi reynst
vel og að sífellt fleiri þolendur
heimilisofbeldis nýti sér þann rétt
að láta fjarlægja ofbeldismanninn
af heimilinu. ,,Það sem er ekki hvað
síst mikilvægt við þessa lagasetn-
ingu er að með henni er ofbeldis-
fullum mönnum gefin skýr skilaboð
um það að þeir geti ekki gert hvað
sem þeir vilja við fjölskyldur sínar.
Samfélagið samþykkir ekki ofbeldi
inni á heimilum. Það segir stopp;
hingað og ekki lengra.“
líkamlegu ofbeldi til að ná fram
vilja sínum. Ólíklegra er hins vegar
að vinir eða kunningjar þurfi að
beita slíku ofbeldi. Þeir geta náð
fram vilja sínum með öðrum hætti.
Til dæmis með því að nota eiturlyf
eða alkóhól til að slæva dómgreind
þolandans.“
Kelly segir einnig að ýmsar að-
stæður geri það oft að verkum að
erfiðara sé fyrir þann sem fyrir of-
beldinu verður að fylgja kærunni
eftir. Til dæmis þegar lögreglan
eða saksóknari telji að sannanir
fyrir verknaðinum séu ekki nægar.
Þá segir hún að lögreglan veigri sér
oft við að fylgja eftir kærum í mál-
um þar sem t.d. vændiskonur eiga í
hlut, geðfatlaðar konur eða konur
sem eiga við námsörðugleika að
stríða.
Goðsagnir um karla
Janice G. Raymond, prófessor í
kvennafræðum og læknisfræðilegri
siðfræði við háskóla í Bandaríkjun-
um, fjallaði á ráðstefnunni m.a. um
það af hverju karlar kaupi konur til
kynlífsathafna. ,,Ég bendi á að til
eru margar goðsagnir um karla og
vændi,“ segir hún í samtali við
Morgunblaðið. ,,Ein þeirra er sú að
kynlíf sé eitthvað sem karlar verði
að fá sérstaklega þegar þeir eru
fjarri konunum sínum. Til dæmis
þegar þeir taka þátt í hernaði eða
eru í viðskiptaferðalagi. Þessi út-
skýring á hins vegar ekkert sam-
eiginlegt með raunveruleikanum.
Hún skýrir ekki þá staðreynd að
karlar kaupa sér kynlíf vegna þess
að þeir geta það. Þeir búa í menn-
ingarsamfélagi sem gerir kvenlíka-
mann að söluvöru. Í samfélagi þar
sem allt er falt og hví ekki að kaupa
kvenlíkamann eins og allt annað?!“
Dorit Otzen er dönsk og starfar
sem yfirmaður alþjóðlegra samtaka
sem berjast gegn vændi. Hún segir
í samtali við Morgunblaðið að sífellt
fleiri konur séu fluttar inn til Evr-
ópusambandslandanna frá Austur-
Evrópu. Bendir hún auk þess á eins
og margoft hefur komið fram í um-
ræðunni að talið sé að um fimm
hundruð þúsund konur og stúlkur
allt niður í tólf ára aldur hafi verið
fluttar til ESB-landanna á síðasta
Hver hefur hitt
hamingjusama
vændiskonu?
Kastljósinu var beint
að þeim sem ábyrgð
bera á kynferðisofbeldi
– ofbeldismönnunum
sjálfum – á alþjóðlegri
ráðstefnu sem haldin
var á Hótel Loftleiðum
um helgina. Arna
Schram ræddi við fjór-
ar konur sem þátt tóku
í ráðstefnunni.
Morgunblaðið/Billi
Um tvö hundruð konur frá Evrópu og Bandaríkjunum tóku þátt í ráðstefnunni.
Dorit
Otzen
Janice
Raymond
Rosa
Logar
Liz
Kelly
arna@mbl.is
um einstakling úr grunninum. Ef menn
gerðu slíkt, þá lægi við því refsing að lögum,
bæði fjársektir og fangelsisvist,“ sagði Kári.
,,Nú erum við að leggja til samkvæmt þessu
samkomulagi okkar að þessum skilningi
verði breytt þannig að það megi sækja upp-
lýsingar í þeim tilgangi að eyða þeim. Þá er-
um við að endurskilgreina gagnagrunninn og
í því felst töluvert stórt skref. Ég held að það
sé til bóta og að það sé mjög skynsamlegt og í
samræmi við skilning okkar á rétti einstak-
linga að þetta sé mögulegt, þannig að menn
geti tjáð þann vilja sinn að láta eyða gögnum
sem í grunninn eru sett,“ sagði Kári.
Hann var spurður hvort ÍE væri reiðubúin
að beygja sig undir niðurstöðu Alþjóðafélags
lækna ef hún yrði sambærileg þeirri afstöðu
sem Læknafélag Íslands hefur fylgt. ,,Ef
skoðanir Alþjóða læknasamtakanna eru þær
að það eigi að nota upplýst samþykki fyrir
notkun svona upplýsinga, og þær eru að
minnsta kosti í einhverskonar samræmi við
annan vilja hins alþjóðlega samfélags, þá eig-
um við samkvæmt 6. grein laganna um mið-
lægan gagnagrunn á heilbrigðissviði að fara
að því. Það hefur aldrei verið okkar hugmynd
eða okkar vilji að víkja frá því sem litið er á
sem eðlilegt og sjálfsagt í svona rannsókn-
um,“ sagði hann.
Búist við niðurstöðu Alþjóðafélags
lækna haustið 2002
Jón G. Snædal, varaformaður LÍ, sagði að
gera mætti ráð fyrir að niðurstaða Alþjóða-
félags lækna mundi liggja fyrir haustið 2002.
Fram kom í máli Sigurbjörns að
í viðræðum LÍ og ÍE sl. vetur, sem sigldu í
strand, hefði verið reynt að ná samkomulagi
sem byggðist á flókinni og erfiðri úrlausn
mála. ,,Meðal annars þurfti að vera mjög rík-
ur pólitískur skilningur á því í þjóðfélaginu,
svo hægt væri að koma því fram, þannig að
það var lagt til hliðar. Í viðræðum aðila var
hægt að nálgast málið frá nýjum vinkli sem
hefur leitt til þessarar niðurstöðu í dag,“
sagði hann.
Sigurbjörn sagði að hin sameiginlega yf-
irlýsing yrði um miðjan október lögð fyrir að-
alfund Læknafélagsins, sem ætti síðasta orð-
ið. ,,Það er alveg ljóst að það mun ekki verða
einhugur um þetta, en ég er þess fullviss að
mikill meirihluti lækna mun fagna þessari
niðurstöðu. Læknar eru sáttfúsir og þeir eru
raunsæir og þeir munu fagna svona áfanga,
sem er boðinn til þess að ná sátt um þetta
mál,“ sagði hann.
ið og þú leyfir að eytt verði gögnum úr
inum, þá ertu um leið að veita svolítinn
g á einhvern máta að þeim einstakling-
a upplýsingum um þá einstaklinga sem
eyða. Ég held að í því felist ekki mikil
en ég held að í því felist hins vegar sá
eiki að virða vilja einstaklingsins og
f leiðandi sjálfsákvörðunarrétt hans
kemur að nýtingu á gögnum af þessari
sagði Kári.
purður hvort þessi breyting rýrði nota-
runnsins, sagði Kári að það réðist af
ersu margir kæmu til með að segja sig
unninum. ,,En það bara skiptir ekki
Ég held því fram að það sé eðlilegt að
við að sjálfsákvörðunarréttur einstak-
é virtur, hvort sem um er að ræða mið-
gagnagrunn á heilbrigðissviði, síma-
eða krabbameinsskrá. Ef við viljum
okkur úr þessu þá eigi að leyfa okkur
a það. Það er a.m.k. sú skoðun sem ég
ð ráði ríkjum ekki bara í okkar sam-
heldur í flestum samfélögum,“ sagði
gnagrunnurinn var skilgreindur á
nn hátt. Það sem mér fannst skipta
máli var að hann var skilgreindur
g að það mætti aldrei ná í upplýsingar
lags Íslands undirrita sameiginlega yfirlýsingu
um gagna-
brigðissviði
Morgunblaðið/Sverrir
ar Læknafélags Íslands, Íslenskrar
varaformaður LÍ, Sigurbjörn Sveins-
nir og Kári Stefánsson, forstjóri ÍE.
omfr@mbl.is
RN Læknafélags Ís-
sendi frá sér yf-
gu í gær samhliða
ritun sameig-
ar yfirlýsingar
ins, Íslenskrar
greiningar og land-
. Yfirlýsing stjórn-
er svohljóðandi:
órn Læknafélags Ís-
(LÍ) og Íslensk
greining ehf. hafa
t að samkomulagi,
ndirritað er í dag.
tilefni vill stjórn
tta eftirfarandi:
lfundir LÍ hafa
ð sett félaginu skýr
mið hvað varðar
n og flutning upp-
a úr sjúkraskrám í
gan gagnagrunn á
igðissviði. Hafa
nir haft að leið-
tvær meginreglur
sindarannsóknir á
um, sem settar voru
af Alþjóðafélagi
Íslands og Landlæknir
senda frá sér í dag er
annarri þessara meg-
inreglna fullnægt þ.e.
réttinum til brotthvarfs
úr rannsókn. Aðilar hafa
orðið sammála um að
bíða að öðru leyti nið-
urstöðu WMA um söfnun,
flutning og vinnslu upp-
lýsinga í gagnagrunnum
á heilbrigðissviði. Lækna-
félag Íslands á þátt í gerð
þessara reglna og munu
þær m.a. taka afstöðu til
þess hvernig útfæra beri
regluna um samþykki við
þessar aðstæður. Stjórn
LÍ vill eiga samleið með
samfélagi starfssystkina
sinna um víða veröld við
mótun þessarar grund-
vallarreglu við hinar nýju
aðstæður og í ljósi nýrra
tæknilegra möguleika,
sem ekki voru þekktir
fyrir fáum árum.“
lækna (World Medical
Association, WMA) í yf-
irlýsingu, sem kennd er
við Helsinki. Reglur þess-
ar varða annars vegar
kröfu um að fyrir liggi
upplýst samþykki fyrir
þátttöku í rannsókn og
hins vegar að þátttakandi
geti hvenær sem er dreg-
ið sig út úr rannsókn og
þær upplýsingar, sem um
hann eru til staðar í
rannsóknargögnum.
Þannig hefur aðalfundur
LÍ lýst því yfir að við
rannsóknir á heilbrigð-
isupplýsingum í miðlæg-
um gagnagrunni eigi að
afla samþykkis þeirra,
sem upplýsingarnar eru
um og að farga megi
þessum upplýsingum í
grunninum að ósk hinna
sömu.
Með þeirri yfirlýsingu
sem Íslensk erfðagrein-
ing, stjórn Læknafélags
Yfirlýsing frá stjórn
Læknafélags Íslands