Morgunblaðið - 18.10.2001, Blaðsíða 44

UMRÆÐAN
44 FIMMTUDAGUR 18. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Í LEIÐARA Morg-
unblaðsins fimmtudag-
inn 11. október sl. var
vísað til fundar Jafn-
réttisráðs og því haldið
fram að það bil sem
mældist á launum
kynjanna að teknu tilliti
til vinnutíma, starfsald-
urs o.fl. yrði ekki skýrt
„með neinu öðru en því
að vinnuveitendur meti
störf og hæfileika
kvenna minna en
karla“. Vandséð er hví
svo ætti að vera. Í sama
leiðara segir þó einnig
að ef verkaskipting og
ábyrgð á heimilunum
verði jafnari hafi mikilvægri undirrót
launamunarins verið eytt. Þarna er
komið að kjarna málsins.
Mismunandi val kynjanna á mennt-
un og störfum, vinnutími og starfs-
reynsla eru allt þættir
sem hafa áhrif á launa-
mun og hægt er að taka
tillit til með vísindaleg-
um hætti í rannsóknum
á launamun kynjanna.
Sem dæmi má nefna ný-
lega og ítarlega rann-
sókn sem samtök at-
vinnulífsins í Danmörku
gerðu, í samstarfi við
dönsku hagstofuna, þar
sem allt að 80% af
mældum launamun
kynjanna voru skýrð
með slíkum hlutlægum,
mælanlegum þáttum.
Rannsóknin náði til 400
þúsund manns á al-
mennum vinnumarkaði í Danmörku
og fjallað var um hana á fréttavef SA
(sa.is) hinn 4. október sl. Hérlendis
hefur aldrei verið gerð jafn ítarleg
rannsókn á hugsanlegum skýringum
á mældum launamuni kynjanna, en
hér á landi búa engir yfir jafn viða-
miklum tölfræðilegum gögnum og
þeim sem lágu til grundvallar þessari
dönsku rannsókn. Þrátt fyrir gríðar-
legt umfang og um margt athyglis-
verðar niðurstöður rannsóknarinnar
var engu að síður einhver launamun-
ur eftir óútskýrður. Þar eru á ferðinni
áhrif persónubundinna og félagslegra
þátta sem ekki verða lagðir til grund-
vallar í tölfræðilegum rannsóknum.
Það er ennþá félagslegur veruleiki
að ábyrgðin á heimilunum hvílir víða í
ríkari mæli á konum en körlum. Það
eru aðstæður sem atvinnurekendur
geta með engu móti borið ábyrgð á
þrátt fyrir þá auknu áherslu sem lögð
er á að gera starfsmönnum kleift að
samræma starfsskyldur og fjöl-
skylduábyrgð. Ef tveir starfsmenn
eru jafn hæfir en annar býr við meiri
sveigjanleika en hinn heima fyrir, og
hefur þar með meiri möguleika til
þess að leggja sig fram í þágu fyr-
irtækisins, má ætla að sá hinn sami sé
fyrirtækinu verðmætari starfskraft-
ur. Á meðan ábyrgð á heimilunum
hvílir í meira mæli á konum en körl-
um má þess vegna ætla að karlarnir
hafi betri tækifæri til að bera meira
úr býtum. Þrátt fyrir að margt hafi
áunnist varðandi jafnrétti karla og
kvenna er þetta enn félagslegur veru-
leiki sem atvinnurekendur geta lítil
sem engin áhrif haft á.
Jafnari ábyrgð á heimilunum
Nýju lögin um fæðingar- og for-
eldraorlof munu vafalaust leggja
grunn að því að karlar axli aukinn
hluta fjölskylduábyrgðarinnar. Yngri
menn hafa aukinn áhuga á því að
verja meiri tíma með fjölskyldum sín-
um og axla aukna fjölskylduábyrgð.
Fleira þarf þó að koma til. Nægjanlegt
framboð á dagvistunarrými er t.d. for-
senda fyrir atvinnuþátttöku flestra
foreldra yngri barna. Það er því mik-
ilvægur hlekkur í samhæfingu at-
vinnu- og fjölskyldulífs.
Það er mat SA að jafnari ábyrgð
kynjanna á heimilunum muni jafna
heildartekjur þeirra á vinnumarkaði.
Sú afstaða samtakanna hefur ítrekað
komið fram í ræðu og riti. Slík sam-
félagsþróun getur þó vart talist á
ábyrgð einstakra atvinnurekenda.
Þeir hafa engan hag af því að mis-
muna fólki eftir kyni eða af öðrum
ómálefnalegum ástæðum. Hagur fyr-
irtækjanna er einfaldlega sá að hafa
sem best starfsfólk og umbuna því á
grundvelli þeirra verðmæta sem það
skilar fyrirtækjunum. Laun á almenn-
um vinnumarkaði eru að mestu leyti
ákvörðuð með frjálsum hætti á mark-
aði. Sú verðmyndun sem þar á sér stað
grundvallast á verðmæti vinnufram-
lags starfsfólksins, en ekki einhverj-
um öðrum annarlegum sjónarmiðum
eins og oft er gefið í skyn í umræðu um
launamun kynjanna.
Launamunur kynjanna
og ábyrgð á heimilunum
Gústaf Adolf
Skúlason
Kynjamisrétti
Atvinnurekendur hafa
engan hag af því, segir
Gústaf Adolf Skúlason,
að mismuna fólki eftir
kyni eða af öðrum ómál-
efnalegum ástæðum.
Höfundur er forstöðumaður stefnu-
mótunar- og samskiptasviðs
Samtaka atvinnulífsins.
Í Morgunblaðinu
31.5.2001 birtist grein
eftir Maríu Hrönn
Gunnarsdóttur með yf-
irskriftinni „Eitt af 10
þúsund efnum verður
lyf“. Þar rekur hún það
ferli sem uppgötvun
nýrrar lyfjasameindar
þarf að fara í gegnum
frá uppgötvun þar til
lyf er samþykkt á al-
mennan markað.
Í þessari umfjöllun
minni langar mig stutt-
lega að lýsa enn frekar
því rannsóknar- og þró-
unarferli sem alþjóðleg
lyfjafyrirtæki stunda
við framleiðslu á nýjum lyfjum og
fjalla auk þess um þátt okkar Íslend-
inga í því ferli.
Ætla má að það taki að meðaltali
um 10 ár að koma lyfi á markað, frá
uppgötvun efnisins til samþykktar á
markaðsleyfi. Mörg lyf eru tilnefnd
en aðeins örfá útvalin til að standast
þróunarferlið, en á hverju stigi fyrir
sig er staldrað við og það metið, hvort
halda skuli áfram rannsókn eða ekki.
Nýtt lyf þarf að uppfylla þrjú skil-
yrði: 1. það þarf að gagnast þeim
sjúklingum sem lyfið taka, 2. það þarf
að vera öruggt og 3. það þarf að skila
hagnaði fyrir fyrirtækið. Rannsókn-
arferlið er dýrt ferli og skýrir að
stórum hluta verðlagningu lyfja.
Lyfjafyrirtæki eru eins og hver önn-
ur fyrirtæki að þessu leyti, varan
þarf að vera góð til að hún gagnist
kaupandanum og seljist.
Ferlið hefst á forklínískum rann-
sóknum á lyfjafræðilegum eiginleik-
um lyfsins, eiturefnaáhrifum, örygg-
isþáttum og verkun, en þessar
rannsóknir eru framkvæmdar með
tilraunum á dýrum.
Eftir u.þ.b. þriggja ára þróunar-
ferli er sótt um leyfi til klínískra
rannsókna á hinu nýja lyfi. Það ferli
greinist í fjóra fasa og tekur um sjö
ár.
Fasarnir fjórir
Fasi I – Á þessu stigi eru heilbrigð-
ir einstaklingar fengnir til þátttöku
og kannað hvernig lyfið hegðar sér í
mannslíkamanum. Þetta geta verið
6–12 stakar rannsóknir en í allt eru
50–150 manns rannsakaðir í þessum
fasa. Í upphafi eru gefnir lágir
skammtar, sem síðan eru smáauknir
og áhrif lyfsins á líkamsstarfsemi
metin á hverju stigi fyrir sig. Blóð-
þéttni lyfsins er mæld, prótínbind-
ing, útskilnaður lyfsins, aukaverkan-
ir o.fl. Þar sem um heilbrigða
einstaklinga er að ræða er ekki verið
að athuga lækningar-
áhrif lyfsins á einstak-
linginn.
Fasi II – Á þessu
stigi eru gerðar rann-
sóknir á sjúklingum,
20–50 manns í hverri
rannsókn, á um 100–
200 sjúklingum í allt.
Nú eru áhrif lyfsins
metin á tiltekinn sjúk-
dóm. Áfram eru eigin-
leikar lyfsins og hegðun
þess í mannslíkaman-
um athuguð en nú er
það borið saman við
niðurstöður rannsókn-
anna í fasa 1, hvort lyfið
hafi æskilega verkun á
ákveðinn sjúkdóm og sé öruggt fyrir
sjúklinginn. Einnig eru athugaðar
milliverkanir við önnur lyf og jafnvel
áhrif lyfsins í sérvöldum hópi. Rann-
sóknir á passandi skammtastærð eru
gjarna metnar á þessu stigi, þ.e.
hvaða skammtur lyfs gefi besta verk-
un, með sem fæstar aukaverkanir.
Fasi III – Ef lyfið sýnir enn góðar
niðurstöður eftir það sem á undan er
gengið er kannað hvernig lyfið raun-
verulega virkar á stóran hóp sjúk-
linga. Venjulega eru um 100–500
sjúklingar í þessum rannsóknum og á
þessu stigi er hið nýja lyf gjarnan
borið saman við hefðbundna lyfja-
meðferð (og/eða lyfleysu) með svo-
kölluðum tvíblindum rannsóknum.
Tvíblind rannsókn er samanburðar-
rannsókn milli tveggja eða fleiri lyfja
þar sem hvorki sjúklingur né rann-
sakandinn veit hvaða rannsóknarlyf
sjúklingurinn er að taka á rannsókn-
artímanum. Með tvíblindum rann-
sóknum næst hlutlaust mat á raun-
verulegum áhrifum lyfsins.
Niðurstöður rannsókna í fasa III eru
síðan lagðar til grundvallar umsókn-
ar um markaðsleyfi fyrir hið nýja lyf.
Yfirvöld í hverju landi fyrir sig meta
niðurstöður fyrirliggjandi rannsókna
þegar sótt er um markaðsleyfið.
Fasi IV – Hér er átt við þær rann-
sóknir sem gerðar eru eftir að lyfið er
komið á markað, oftast til að veita
markaðssetningu lyfsins fulltingi.
Klínískar lyfjarannsóknir
á Íslandi
Klínískar lyfjarannsóknir í fasa III
á vegum erlendra lyfjafyrirtækja
hafa verið framkvæmdar hér á landi í
samstarfi við íslenska lækna og ann-
að heilbrigðisstarfsfólk um árabil og
ætla má að á hverjum tíma taki
hundruð Íslendinga þátt í slíkum
rannsóknum. Þetta samstarf lyfja-
framleiðenda við íslenskar heilbrigð-
isstéttir og heilbrigðisyfirvöld hefur
verið gott og árangursríkt. Klínískar
lyfjarannsóknir eru framkvæmdar
skv. ICH – GCP staðlinum, sem er
fjölþjóðlegur siða-, vísinda- og gæða-
staðall og tekur til hönnunar, stjórn-
unar, framkvæmdar og tilkynninga-
skyldu klínískra rannsókna sem
gerðar eru á fólki.
Til að lyfjarannsókn sé fram-
kvæmd hér á landi þarf samþykki frá
vísindasiðanefnd, Lyfjastofnun og
Persónuvernd, en markmið þessara
stofnana er að tryggja að öryggi
sjúklings sé ekki á nokkurn hátt ógn-
að með þátttöku í viðkomandi rann-
sókn. Þegar slíkt samþykki fæst eru
læknar á viðkomandi sérsviði fengnir
til samstarfs um framkvæmd rann-
sóknarinnar. Sjúklingar sem gefst
kostur á að taka þátt í klínískum
rannsóknum fá ítarlegar upplýsingar
um eðli og tilgang rannsóknarinnar
hjá lækninum. Að því búnu skrifar
sjúklingurinn undir upplýst sam-
þykki sem felur í sér að sjúklingurinn
gefur leyfi til að heilbrigðisupplýs-
ingar hans séu notaðar í tiltekna
rannsókn. Þessi samningur er þess
eðlis að sjúklingurinn getur hætt í
rannsókninni hvenær sem hann ósk-
ar, án nokkurra eftirmála. Meðferðin
er sjúklingi að kostnaðarlausu og fær
hann afburða heilbrigðisþjónustu
meðan á rannsóknartíma stendur.
Ávinningurinn
Ný lyf koma ekki á markað af
sjálfu sér. Ljóst er að með þátttöku í
klínískum lyfjarannsóknum erum við
þátttakendur í framþróun læknis-
fræðinnar sem án efa mun nýtast
komandi kynslóðum. Með vísindaleg-
um vinnubrögðum og faglegum
metnaði er það markmið okkar sem
vinnum við klínískar rannsóknir að
tryggt sé að lélegt lyf verði ekki sam-
þykkt og að góðu lyfi verði ekki hafn-
að á grundvelli ófullnægjandi rann-
sókna.
Klínískar lyfjarann-
sóknir – hvers vegna?
Helga
Harðardóttir
Rannsóknarvinna
Margar rannsóknir hafa
verið gerðar hér á
landi í samstarfi Íslend-
inga við erlend lyfjafyr-
irtæki, segir Helga
Harðardóttir, með
góðum árangri.
Höfundur er rannsóknarfulltrúi hjá
AstraZeneca.
LANDSFUNDUR
Sjálfstæðisflokksins
hefir talað í sjávarút-
vegsmálum og svipt
gærunni af flokknum.
Í leiðara 16. þ.m. kall-
ar Morgunblaðið
ályktun fundarins
,,þáttaskil“. Með sam-
þykkt fundarins hafi
,,verið stigið stærsta
skrefið til þessa í
þeirri viðleitni að
skapa víðtæka sátt um
fiskveiðistjórnarkerf-
ið“. Þetta hlýtur að
vera skrifað fyrir dauf-
dumba. Í hverju skyldi
,,viðleitnin“ vera fólgin
sem ,,þáttaskilin“ skapa?
Í því að festa í sessi gjafakvóta-
kerfið, gripdeildarkerfi, þar sem ör-
fáum útvöldum er færð aðal auðlind
þjóðarinnar að gjöf; í því að varpa
fyrir ofurborð hugsjónum gamla
Sjálfstæðisflokksins um einkafram-
tak og atvinnufrelsi, þar sem engir
komast að atvinnugreininni nema
hinir útvöldu; í því að leggja til að
sjávarbyggðir landsins verði lagðar
í eyði og íbúarnir hraktir frá verð-
lausum eignum; í því að fylgt verði
fram stefnu í sjávarútvegsmálum,
sem ganga kann af fiskstofnum
dauðum, eins og nær tveggja ára-
tuga reynsla bendir til; í því að
staðfesta stefnu, sem neyðir menn
til glæpsamlegrar umgengni um
fiskimiðin; í því að kasta stríðs-
hanzka og stofna til þess ófriðar
sem aldrei linnir meðan ólögin
standa, enda verður engin sátta-
hönd boðin meðan þau eru við lýði
en öll ráð leyfileg til að brjóta þau á
bak aftur.
Sjálfstæðisflokkurinn ætlaði sér
aldrei að fara neina sáttaleið, og eru
ályktanir hans nú ekkert nýnæmi
fyrir þá sem sjá í gegnum blekking-
arvefinn. Flokksforystan var frá
öndverðu ráðin í að þjóna auðvald-
inu í þessu máli, enda er flokkurinn
nú orðinn flokkur þess. Allt tal um
sættir fyrir síðustu
kosningar var gegnsær
ósannindavaðall, sem
að vísu tókst að selja
kjósendum með ötulu
atfylgi fjölmiðla,
flestra, sem hafa kosið
að þjóna herrunum, en
gleyma skyldum sínum
við almenning að segja
honum satt og rétt frá.
Með þessum ,,þátta-
skilum“ telur Morgun-
blaðið að sé ,,lagður
grunnur að víðtækum
þjóðfélagsumbótum,
sem eiga eftir að hafa
djúpstæð áhrif á þróun
samfélags okkar á
næstu áratugum“ og hefur líka
kastað sínu sauðskinni.
Að sjálfsögðu mun skepnuskap-
urinn hafa djúpstæð áhrif. Þau,
fyrst og fremst, að menn munu ber-
ast á banaspjót sem gerir baráttuna
hingað til að blíðuhótum á borð við
það sem við tekur.
Íslendingar eru seinþreyttir til
vandræða. En þeim, sem halda að
íslenzkir sjómenn og fylgifiskar
þeirra muni þola svíðingshátt auð-
valdsins til lengdar, skjátlast hrap-
allega.
Þeim mönnum er ekki klígju-
gjarnt sem ekki verður bumbult
þegar þeir lesa um hið nýja boð
lénsherranna að þeir skuli senda
íbúum sjávarþorpanna í landinu
mútufé til að fá þá til að gera eitt-
hvað annað en að sækja sjóinn sinn.
Komið hefir endanlega í ljós, að
hin svonefnda veiðigjaldsleið er inn-
antóm blekking og einskis virði,
sett fram til málamynda. Og nú
þykjast sægreifarnir hafa ,,stigið
gríðarlegt skref í sáttaátt“ með því
að fallast á að sjávarútvegurinn
greiði eitthvert smánargjald fyrir
að fá að fénýta til frambúðar eigur
almennings í eigin þágu og stinga
síðan af til útlanda með milljarða
andvirði í vasanum.
Það þarf meiri en litla glám-
skyggni til, eða heilaþvott, þegar
umbi Davíðs Oddssonar leyfir sér
að fara með eftirfarandi sem skila-
boð frá ríkisstjórn Íslands:
,,Við skulum leita sátta. Við skul-
um taka í útrétta hönd þeirra sem
ekki hafa viljað veiðileyfagjald en
eru tilbúnir að sættast á það á þeim
nótum, sem endurskoðunarnefndin
hefur lagt til“!!! Allir heiðarlegir
menn munu snúa sér undan þegar
þeir uppgötva að ,,sáttahöndin“ er
svartaloppa L.Í.Ú., sem hramsað
hefir til sín eigur landsmanna.
En við stríðshanzkanum er tekið
og ekki spurt að vopnaviðskiptum
héðan af heldur leikslokum.
Stríðshanzkinn
Sverrir
Hermannsson
Höfundur er alþingismaður.
Sjávarútvegsmál
Þeim, sem halda að
íslenzkir sjómenn og
fylgifiskar þeirra muni
þola svíðingshátt
auðvaldsins til lengdar,
segir Sverrir
Hermannsson,
skjátlast hrapallega.