Morgunblaðið - 05.12.2001, Side 30

Stúlkubarn fætt sjö vikum fyrir tímann. Hún hefur nú náð jaf
bollukinnum. Myndin er birt me
KRISTÍN Lára Friðjóns-dóttir segir áhuga sinn áviðfangsefninu hafavaknað eftir þá reynslu
sem hún öðlaðist í starfi sínu á ís-
lenskum leikskólum en upplifun ís-
lenskra mæðra af fyrirburafæðingu
er meginviðfangsefni rannsóknar-
og útskriftarverkefnis hennar í sér-
kennslufræðum við Óslóarháskóla.
„Það sýndi sig ítrekað að foreldrar
barna, sem höfðu fæðst fyrir tím-
ann, óskuðu eftir aðstoð við að bæta
boðskiptin við barnið sitt. Þetta gilti
bæði um börn án sýnilegrar ytri fötl-
unar og börn með alvarlegar þros-
katruflanir. Börn fædd fyrir tímann,
sem ekki voru fötluð, þurftu einnig
oft meiri athygli frá starfsfólki en
jafnaldrar þeirra,“ segir Kristín og
bætir við að foreldrar hafi einnig oft
lýst yfir vanmætti og þreytu gagn-
vart barni sínu.
„Í þeim tilfellum sem barn var al-
varlega fatlað varð ég hins vegar vör
við viðkvæmni foreldranna þegar
þau ræddu um boðskiptin eða sam-
veruna með barninu sínu. Þetta
beindi sjónum mínum að spurningu
um hvernig foreldrar barna sem
fæðast mikið fyrir tímann upplifa
tímabilið þegar barnið er ungbarn.“
Kristín segir markmið rannsókn-
arinnar vera að dýpka skilning á að-
stæðum og stuðningsþörfum for-
eldra og barna eftir fyrirbura-
fæðingu.
Spurningalistar voru lagðir fyrir
mæður þar sem þær voru meðal
annars spurðar um hvernig upplifun
það hefði verið að eignast barn sem
var fyrirburi og hvers konar stuðn-
ingsþarfir mæður fyrirburabarna
þyrftu.
Fyrirburafæðing setur
spor sín á móðurhlutverkið
Barn sem fæðist fyrir 37. með-
gönguviku telst vera fyrirburi eða
fætt fyrir tímann. Spurningar Krist-
ínar takmörkuðust fyrst og fremst
við mæður sem eignuðust barn sem
vó minna en 1.500 grömm við fæð-
ingu en flest barna í þessum hópi
fæðast fyrir 28. meðgönguviku.
Meðgangan er oft innan við sex
mánuðir og móðir og barn verða af
síðustu þremur mánuðum meðgöng-
unnar.
Niðurstöður rannsóknarinnar
varpa að sögn Kristínar ljósi á þörf-
ina fyrir að styrkja sjálfstraust
mæðra sem eignast barn fyrir tím-
ann og einnig að styrkja þegar í
byrjun samsömun þeirra við móð-
urhlutverkið. Þar geta aðferðir sem
hafa það að markmiði að styðja við
samband móður og barns skipt
miklu máli.
„Þó að úrtak rannsóknarinnar sé
einungis sex mæður sem fylgst var
með um árs skeið endurspeglast
ýmis blæbrigði í frásögnum þeirra.
Reynsla mæðranna af að eignast
barn fyrir tímann hafði sett spor sín
á móðurhlutverk þeirra auk þess að
hafa bein áhrif á lífsviðhorf þeirra,
þær missa af þriðjungi meðgöng-
unnar og eru svo óttaslegnar um líf
barnsins síns þegar það er fætt,“
segir Kristín og segir nauðsynlegt
að setja hugtakið „stuðning“ í
brennidepil. „Það þyrfti að veita
miklu meiri stuðning í víðu sam-
hengi sem gildir almennt um þarfir
fyrir handleiðslu, verklega hjálp,
eða tilfinningalegan stuðning eftir
fæðinguna og mánuðina sem fylgja,“
segir Kristín og segir verulegar úr-
bætur þurfa á þessu sviði
því þótt aðstæður séu yf-
irleitt mjög góðar á ís-
lenskum sjúkrahúsum
skorti starfsfólk og að-
búnað til að sinna nauð-
synlegri fræðslu og stuðningi vegna
þeirra sérstöku aðstæðna sem fyr-
irburaforeldrar lenda í – óvænt og
með litlum fyrirvara.
„En það er ekki bara inni á
sjúkrahúsunum sem þarf að bæta
aðstöðuna heldur vantar líka skiln-
ing inn í allt samfélagið á því hvað
það felur í sér að eignast svona
barn.“
Áfallahjálp fyrir
fyrirburamæður
Það fylgir því alvarlegt áfall að
fæða barn fyrir tímann og eignast
fyrirbura. Undirbúningur fyrir
móðurhlutverkið hefst fyrir alvöru
þegar kona uppgötvar að hún er
ófrísk. Líkami hennar breytist mik-
ið á meðgöngunni, en biðtíminn eftir
barninu og svo fæðingin felur einnig
í sér miklar breytingar á daglegu
lífi, tilfinningum og sjálfsmynd.
Mikilvægur sálrænn undirbúningur
fyrir móðurhlutverkið fer því fram á
þessum níu mánuðum meðgöngunn-
ar og segir Kristín að við barnsfæð-
inguna fæðist einnig fullburða for-
eldri.
„Fyrirburamóðir fær ekki tíma til
að þroska með sér innri tilfinningu
fyrir að vera móðir, hún er kannski
bara komin sex mánuði á leið og
langur tími í áætlaðan fæðingardag
en svo er hún allt í einu komin í móð-
urhlutverkið – allt of snemma. Það
er því hægt að segja að þær séu líka
fæddar fyrir tímann, það er þær eru
ekki andlega undirbúnar fyrir nýtt
hlutverk og hafa ekki samsamað sig
móðurhlutverkinu.
Á síðustu þremur mánuðum með-
göngunnar verður barnið svo raun-
verulegt og allur praktískur undir-
búningur, svo sem
fatakaup og annað slíkt,
fyrir fæðinguna fer fram.
Hjá fyrirburamóður ger-
ist allt svo snöggt, hún er
jafnvel bara í vinnunni
þegar hún fær hríðir og allt í einu er
fætt barn. Fæðingin sjálf verður þá
líka oft klínísk og jafnvel óraunveru-
leg þar sem hún fer fram á skurð-
stofu, mamman fellur í skuggann af
læknunum, hún missir öll völd og oft
sjálfstraustið í leiðinni.
Mæður sem eignast svona mikla
fyrirbura skilja sig ekki á nokkurn
hátt frá öðru fólki sem verður fyrir
alvarlegu áfalli. Þær hefðu þurft
áfallahjálp og tilboð um áframhald-
andi stuðning til að vinna úr reynsl-
unni sem fylgir þessum atburði.
Hjálp af þessu tagi er ekki veitt ís-
lenskum mæðrum fyrirbura en
flestar mæðranna í rann
óskuðu eftir möguleika á
og sambandi við aðra fore
hafa verið í svipuðum spo
skil ekki af hverju þessar m
ekki áfallahjálp því áfall þ
sömu tegundar og þegar fó
hamförum og slysum, þetta
ið þeirra sem er að berjast
sínu inni í litlum kassa,“ seg
ín og segir það erfitt umhv
fyrirburamæður að byrja
hlutverkið á vökudeild
deilda þar sem þær hafa
aðan aðgang að barninu o
meðhöndlun barnsins er ó
Sakir þess hversu veikbyg
er er það ekki móðirin sem
sér umönnun barnsins hel
ast læknar og aðrir sérf
allar þarfir þess.
„Strax á meðgöngu fylg
félagið með ófrískri konu,
um hvað kúlan vex og barn
ar og fylgist þannig með þ
vexti barnsins. Við eðlileg
fæðingu tekur móðirin str
og veit hvað er barninu fyr
Hún lærir öll smáatriðin um
unina strax. Fyrirburamæð
af þessari upplifun, þær fæ
sitt eftir mjög stutta meðg
fá svo ekki næði til að anna
sjálfar fyrr en eftir nokkrar
jafnvel mánuði. Fyrirbu
lýsa vanmætti og að þær s
ur hafi haft þá tilfinningu
gætu ekkert gert fyrir barn
væru það aðrir sem öxluðu
ina á lífi þess.“
Kristín segir að auk þes
ekki hugsað um barn sit
einnig mikið áfall fyrir m
irburaforeldra hversu fy
geta á margan hátt verið ó
burða börnum í útliti. Hand
fótleggir eru oft mjög gr
húðin getur jafnvel verið þ
gerðu hári.
„Húðin er svo þunn að
Ný rannsókn um reynslu íslenskra m
Fyrirburar
ast mikillar
Kristín Lára Friðjó
mæ
Mæður fyrirbura verða
oft af mikilvægum sál-
rænum undirbúningi fyr-
ir móðurhlutverkið.
Þetta er meðal þess sem
kemur fram í nýrri rann-
sókn íslensks vísinda-
manns. Jóhanna K.
Jóhannesdóttir kynnti
sér rannsóknina.
Glerveggur
milli barns og
móður truflar
30 MIÐVIKUDAGUR 5. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
HANDVIRKT LÝÐRÆÐI OG RAFRÆNT
MIKILVÆGI FRAMHALDSNÁMS
OG RANNSÓKNA VIÐ HÍ
Sagt var frá því hér í blaðinu í gærað íslenzkur doktorsnemi í Dan-mörku, Kristján Leósson, hafi
ásamt öðrum stofnað fyrirtæki þar í
landi um hugmynd sína að nýrri ljós-
leiðaratækni. Hugmynd Kristjáns
gengur út á að fá ljós til að beygja fyrir
horn á mjög stuttum vegalengdum og
smækka þar með mjög alls konar íhluti
ljósleiðarabúnaðar. Þetta getur gert
búnaðinn minni, ódýrari í framleiðslu
og einfaldari í notkun. Þannig gæti
þessi tækni aukið notagildi ljósleiðara-
tækninnar enn frekar en þegar er orð-
ið.
Kristján Leósson stundar doktors-
nám við Tækniháskólann í Árósum en
hafði áður lokið meistaraprófi í eðlis-
fræði við Háskóla Íslands. Einn af
fyrrverandi kennurum hans við HÍ,
Sveinn Ólafsson, segir í samtali við
Morgunblaðið í gær að hefði Kristjáni
verið kleift að stunda doktorsnámið
hérlendis og tækjaaðstaða við HÍ leyft
slíkar rannsóknir, hefði fyrirtækið allt
eins getað orðið íslenzkt.
„Kristján varð að fara utan til að
geta stundað þær rannsóknir sem hug-
ur hans stóð til en uppgötvun hans
kom þó eins og hliðarsproti við það og
var ekki tengd því rannsóknarverkefni
sem hann hafði valið,“ segir Sveinn
Ólafsson. „Hefði Kristján haft þessa
möguleika hér þá væri þetta nýja fyr-
irtæki íslenzkt og rannsóknir á þessu
sviði hefðu fest sig í sessi hér og arð-
semi slíkrar starfsemi er á við virði ál-
vers eða virkjunar.“ Þetta er einkar
umhugsunarverð ábending. Margir af
vaxtarsprotum atvinnulífsins byggjast
á vísindarannsóknum. Ef okkur tekst
að byggja hér upp umhverfi, þar sem
slíkar rannsóknir eru stundaðar, er
líklegra að til verði ný atvinnutækifæri
hér á landi tengd slíkum rannsóknum.
Í þessu ljósi verður það enn skýrara
en áður að það er tímabær og rétt
ákvörðun hjá stjórnendum Háskóla Ís-
lands að leggja stóraukna áherzlu á
rannsóknatengt framhaldsnám við
skólann. „Það er útilokað að nútíma-
þjóðfélag fái staðizt sem sjálfstætt
þjóðfélag nema það eigi sér mennta-
stofnun þar sem rannsóknir eru settar
númer eitt. Fyrirtæki landsins kalla æ
meir á rannsóknir, bæði annarra aðila
og síðan er starf margra fyrirtækj-
anna fólgið í rannsóknum,“ sagði Páll
Skúlason háskólarektor þegar hann
kynnti áform um aukið framboð náms-
leiða í framhaldsnámi fyrr á þessu ári.
Áform um þekkingarþorp, þar sem
rannsóknastarfsemi og rekstur þekk-
ingarfyrirtækja verður í sambýli, ætti
jafnframt að stuðla að því að innlendar
rannsóknir nýtist við uppbyggingu
nýrra atvinnutækifæra og atvinnu-
rekstur og rannsóknastarf hafi styrk
hvort af öðru.
Nauðsynlegt er að þessar áherzlur í
starfi Háskóla Íslands njóti öflugs
stuðnings bæði stjórnvalda og at-
vinnulífs, því að með þeim er stuðlað
að því að skjóta fleiri stoðum undir
efnahagslífið og bæta lífskjörin til
framtíðar.
Ákvörðun félagsmálaráðherra umað hætta við að fella inn í frum-
varp til breytinga á kosningalögum
kafla, sem leyfir rafrænar kosningar,
var til umræðu á ráðstefnu um raf-
rænar kosningar fyrir helgi. Var þessi
ákvörðun, sem í fundarboði til fjöl-
miðla var sagt að hefði verið tekin í
kjölfar ályktunar síðasta landsfundar
Sjálfstæðisflokksins gegn slíkum
kosningum, hörmuð á ráðstefnunni.
Á Íslandi er fulltrúalýðræði. Á fjög-
urra ára fresti ganga kjósendur að
kjörborðinu og kjósa sína fulltrúa,
sem síðan fara með pólitískt vald í um-
boði kjósenda sinna. Hið gamla kerfi,
sem notað hefur verið við talningu at-
kvæða þar sem mörg hundruð manns
hafa fumlaus lagst á eitt eftir að kjör-
kassar hafa verið opnaðir til að
tryggja að vilji kjósenda komi fram,
hefur gefið góða raun. Lýðræðið er
hins vegar enn fyrirkomulag í mótun
og hljótum við ávallt að leita leiða til
að færa það nær kjósendum.
Hugmyndin um rafræna kosningu
snýst hvorki um að hygla ákveðnum
fyrirtækjum né að gera lítið úr því
fyrirkomulagi, sem fyrir er. Í henni er
fólginn möguleiki til að víkka lýðræð-
ið. Eins og málum er nú komið kjósum
við fulltrúa, sem síðan taka ákvarð-
anir í einstökum málum. Rafrænt fyr-
irkomulag eykurmöguleika á að koma
á beinu lýðræði. Þegar er farið að
gera tilraunir með rafrænar kosning-
ar erlendis og sú leið var einnig farin í
atkvæðagreiðslunni um Reykjavíkur-
flugvöll fyrr á þessu ári. Þá héldu
sjálfstæðismenn rafrænt prófkjör á
Seltjarnarnesi fyrir skömmu. Pétur
Kjartansson, formaður kjörnefndar
Sjálfstæðisflokksins á Seltjarnarnesi,
segir í samtali við Morgunblaðið í dag
að af þeim 1.085 manns, sem kusu raf-
rænt, hafi enginn gert ógilt, en 55 at-
kvæði hafi verið ógild af 537 atkvæð-
um þeirra, sem kusu handvirkt. Hann
bætir við að mikið öryggi sé í rafrænni
kosningu, kjörskráin sé mun öruggari
en með gamla laginu og algjör leynd
hvíli yfir kosningu hvers og eins.
Ályktun sú sem samþykkt var á
landsfundi Sjálfstæðisflokksins var
svohljóðandi: „Fundurinn telur að
framkvæmd kosninga á Íslandi sé
nær hnökralaus og engin rök séu til
þess að breyta þeirri aðferð við kosn-
ingar, sem hingað til hefur verið not-
uð. Þvert á móti hafi hún sýnt sig að
vera örugg, fljótvirk, traust og auð-
veld í framkvæmd, bæði fyrir kjör-
stjórnir og ekki síst kjósendur.“
Það er vitaskuld engin ástæða til
þess að taka upp verra fyrirkomulag
kosninga en verið hefur. Hins vegar
er ekki þar með sagt að aðferðir, sem
nýst hafi vel hafi áunnið sér þann sess
að verða notaðar um aldur og ævi. Í
framkvæmd þarf þó að huga að því að
kjósendur í hverju bæjar- og sveitar-
félagi sitji við sama borð þannig að
ekki sé hætta á að hlutfall ógildra at-
kvæða verði misjafnt eftir kjörstöðum
fyrir þá sök eina að stuðst sé við mis-
munandi kosningafyrirkomulag. En
máttur vanans má ekki verða svo mik-
ill að við látum ónotuð þau tækifæri,
sem ný tækni veitir til að auka lýð-
ræðið og efla.