Morgunblaðið - 09.12.2001, Qupperneq 8

FRÉTTIR
8 SUNNUDAGUR 9. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Ný bók fyrir börn með lestrarörðugleika
Málið hefur
ákveðin form
ÁSTHILDUR Bj.Snorradóttir hef-ur í samvinnu við
Ingibjörgu Eldon Loga-
dóttur lokið gerð bókar
sem ber heitið „Ljáðu mér
eyra – undirbúningur fyr-
ir lestur“ og er bæði
kennslugagn og fræðibók
um málhömlun og vanda-
mál tengd hljóðkerfisvit-
und. Byggist bókin á
rannsóknum Ásthildar.
Morgunblaðið fræddist
um bókina í samtali við
Ásthildi í vikunni.
– Hvað er hljóðkerfis-
vitund?
„Með hljóðkerfisvitund
er átt við þann hæfileika
að geta hugsað og talað
um hljóðkerfi málsins.
Börn verða að vita að mál-
ið hefur ákveðið form sem kallast
setningar, orð og hljóð. Hljóðin
eiga sér síðan fyrirmynd sem
heita stafir. Bókin, „Ljáðu mér
eyra – undirbúningur fyrir lest-
ur“ er byggð þannig upp að hún
þjálfar ákveðna þætti í hljóðkerf-
isvitund sem er undirstaða fyrir
lestrarfærni. Verkefnin í henni
eru spennandi og auðskilin. Þau
byggjast á að geta sundurgreint
setningar í orð, atkvæði og hljóð
ásamt því að þekkja fyrsta og síð-
asta hljóð í orði. Einnig læra
börnin að ríma, flokka hljóð, leika
sér með orðhluta og tengja eitt
hljóð við annað. Höfundar ákváðu
að hafa með í bókinni kynningu á
bókstöfunum og hvernig þeir eru
myndaðir, til þess að hjálpa
barninu enn frekar til að skilja
tengsl bókstafanna við hljóðin og
búa barnið betur undir að læra að
lesa. Einnig eru teikningar í bók-
inni mjög aðlaðandi. Í lok bók-
arinnar er síðan litprentað viður-
kenningarskjal sem barnið fær
eftir að hafa unnið verkefnin í
bókinni.“
– Hverjir þurfa á þessari
fræðslu að halda?
„Málhömlun og vandamál
tengd hljóðkerfisvitund endur-
speglast oft í lestrarörðugleikum.
Það er mikilvægt að það séu til
aðgengileg verkefni til þess að
þjálfa hljóðkerfisvitund og stuðla
þannig að aukinni lestrarfærni
hjá börnum sem eiga við þann
vanda að glíma. Það hefur einnig
sýnt sig að öll börn hafa gaman af
að leika sér með málið með því að
fást við skemmtileg verkefni. Það
hefur átt sér stað heilmikil um-
ræða undanfarið um lestur og
lestrarörðugleika hér á landi. Það
er jafnvel talað um að allt að 16%
þjóðarinnar eigi við einhverja
lestrarörðugleika að stríða.“
– Stafa lestrarörðugleikar af
slakri hljóðkerfisvitund?
„Síðustu ár hefur lestur og
lestrarferlið vakið áhuga fagfólks
um allan heim. Einn þáttur
málmeðvitundar, hljóðkerfisvit-
und og tengsl við lestrarfærni,
hefur verið rannsakaður af mörg-
um. Þær rannsóknir sýna fram á
bein tengsl á milli hljóðkerfisvit-
undar og þróunar á
lestrarfærni. Ég gerði
rannsókn hér á landi
árið 1999 sem hluta af
meistaranámi mínu í
Bandaríkjunum.
Rannsóknin beindist m.a. að því
að rannsaka hljóðkerfisvitund
barna með og án lestrarörðug-
leika. Þessi rannsókn sýndi mikla
fylgni milli hljóðkerfisvitundar
og lestrar. Einnig hefur verið
sýnt fram á með rannsóknum að
þjálfun í hljóðkerfisvitund hefur
marktæk áhrif í að bæta árangur
í lestri og stafakunnáttu. Verk-
efni í bókinni byggjast á því að
þjálfa hljóðkerfisvitund og stuðla
þannig að aukinni lestrarfærni.“
– Hvar er hægt að nálgast bók-
ina?
„Bókaútgáfan Skjaldborg gef-
ur bókina út. Hún fæst í öllum
helstu bókaverslunum landsins.
Sérstakar þakkir eru til þróun-
arsjóðs grunnskóla og mennta-
málaráðuneytisins sem veittu
fjárstyrk til að koma hugmynd-
um höfunda á framfæri sem síðan
varð kveikjan að þessari bók.“
– Er þessi rannsókn sem þú
gerðir og bókin allra meina bót
fyrir börn með lestrarörðug-
leika?
„Það er nú of mikil fullyrðing
að segja það. Hins vegar þarf að
rannsaka þá þætti sem hafa bein
áhrif á lestrarfærni. Ég tel að það
sé einnig mjög mikilvægt að gera
fleiri íslenskar rannsóknir á lestri
og lestrarörðugleikum og stöðluð
greiningartæki til að meta lestr-
arfærni. Það hefur verið sýnt
fram á með rannsóknum að þjálf-
un í hljóðkerfisvitund skilar sér í
bættri lestrarfærni og þess vegna
ætti þessi bók að undirbúa barnið
betur undir listina að læra að
lesa. Það hefur samt sem áður
sýnt sig að það eru fleiri þættir
sem skipta máli til þess að barn
geti lært að lesa og má þá nefna
skammtímaminni, einbeitingu,
sjónræna úrvinnslu og hæfileik-
ann að geta umskráð hljóð yfir í
tákn. Þetta sýnir þörf á frekari
samvinnu sérfræðinga til þess að
mæta þörfum barna með lestr-
arörðugleika.“
– Hvernig er hljóð-
kerfisvitund þjálfuð?
„Hún er þjálfuð
þannig að barninu er
kennt að leika sér með
málið, t.d. með því að
telja orð, klappa atkvæði og leika
sér með málhljóð. Einnig er
barninu kennt að hlusta eftir
fyrsta og síðasta hljóði í orðum,
búa til samsett orð, flokka orð
eftir sama upphafshljóði og skilja
hvernig hægt er að tengja saman
hljóð þannig að útkoman verði
orð. Þetta er hægt að gera í gegn
um skemmtilega leiki eða með því
að nota myndefni eins og bókina.“
Ásthildur Bj. Snorradóttir

Ásthildur Bj. Snorradóttir hef-
ur starfað sem talmeinafræð-
ingur í yfir 20 ár. Hún starfar nú
við Talþjálfun Reykjavíkur. Hún
lærði upphaflega talmeinafræði í
Noregi og fór síðan í mast-
ersnám til Bandaríkjanna og
lauk þeirri törn árið 1999. Í nám-
inu vann hún rannsókn á hljóð-
kerfisvitund barna með og án
lestrarörðugleika. Bókin, sem
hér er greint frá, var unnin í
samvinnu við Valdísi Guðjóns-
dóttur talmeinafræðing hjá
Skólaskrifstofu Hafnarfjarðar.
...að til séu
aðgengileg
verkefni
Og vogaðu þér ekki að koma aftur til byggða með þetta norska sull, sveinkinn þinn.