Morgunblaðið - 19.01.2002, Side 30

LISTIR
30 LAUGARDAGUR 19. JANÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
KLARÍNETTIÐ – og bassaútgáfa
þess, 19. aldar snilldarafrek belgíska
hljóðfærasmiðsins Adolphes Saxs
sem var engu verr af sér vikið en
saxofónninn, enda bassaklarínettið
án efa bezt heppnaði lágtíðnilimur
allra tréblásarafjöl-
skyldna – voru í brenni-
depli á öðrum tónleik-
um Myrkra músíkdaga
á miðvikudagskvöldið
var. Sem kunnugt státa
báðir einblöðungar
jafnframt af langvíðasta
styrkleikasviði allra
blásturshljóðfæra að
lúðrum meðtöldum.
Verður ekki annað sagt
en að leikvangurinn hafi
verið valinn af kost-
gæfni m.t.t. þess arna,
því kvartfullur indjána-
tjaldlaga salur Karla-
kórs Reykjavíkur, sem
kenndur er við Ymi
frumjötun (og ætti raunar að skrifa
broddlaust sem stutt sérhljóð að
fornu skv. Finni Jónssyni í Lexicon
Poëticum), reyndist kjörin ómvist
fyrir tónamboðin með sérlega tærum
og vökrum hljómburði sínum.
Efnisskráin var fjölbreytt og
spannaði – að sónötu Denisovs (1972)
og aldursforsetanum eftir Stravinskíj
(1919) slepptum – um 20 ár og allt
fram á þetta. Litla B-klarínettið var í
forsæti í fyrsta hluta, dimmradda
stóribróðir þess í þeim seinni, og end-
aði hvor lota með samleiksverki,
hvoru tveggja íslenzku. Hafizt var
handa með stuttu einleiksverki eftir
Hróðmar Sigurbjörnsson, „Músík
fyrir klarínett“ (1984); eins konar
frumkönnunaretýða höfundar á nýrri
möguleikum hljóðfærisins eins og
kvarttónum, tvíhljómum, meðsöng og
andstæðum í tónhæð og styrk sem
bar 18 ára aldur sinn vel og fersklega.
„Þrjú verk fyrir klarínett“ eftir klass-
íska þúsundþjalamódernistann Igor
Stravinskíj var röð örverka sem hald-
ið hefur sínum hlut óskertum fram á
okkar dag sem ómissandi „standarð-
ur“ í efnisvali klarínettista. Skyldi
engan undra í jafngóðum flutningi og
hér var að heilsa.
Ósvikinn hjarðsælusvipur var yfir
síðustu tveim verkum fyrir hlé og í
fögru samræmi við uppruna skál-
meiunnar sem smalahljóðfæri við
suðrænni og veðursælli aðstæður en
rámur brennivínsréttasöngur norð-
urhjarans er sprottinn úr. Tvíþætt
Sónata síberska atgervisflóttatón-
skáldsins Edisons Denisovs (f. 1929 í
Tomsk en búsett í París síðan 1990)
var, sem undangengnu verkin, án
undirleiks og lék einkum á líðandi
ídyllískum nótum í I. þætti (Lento,
poco rubato). II. þátturinn (Allegro
giusto) myndaði vakra púlsrytmíska
andstæðu, og lék hvort tveggja í
höndum einleikarans. Einkennilega
hugfangandi og „tímalaust“ nútíma-
verk, sem valdið hefði ókunnugum
getspekingum miklum vandræðum
að árfesta í spurningakeppni.
„Sumarskuggar“ nefndist verk El-
ínar Gunnlaugsdóttur fyrir sópran,
píanó og klarínett, samið 2001–2. Það
samanstóð úr fjórum fremur stuttum
„vignettum“ auðkenndum Á sumar-
stígnum, Veghefilsstjórinn, Foss nið-
ar og Skugginn af vegvísinum.
Hækuleg örljóð Óskars Árna Óskars-
sonar (úr flokknum Vegvísar) drógu
upp skýrar smámyndir af frónskri
hásumarnáttúru í hlédrægum en að-
laðandi söng Hlínar Pétursdóttur við
kliðmjúkan klarínettleik Rúnars og
hluttækan slaghörpuslátt Snorra Sig-
fúsar Birgissonar. Sparneytinn rit-
háttur verksins harmóneraði vel við
zenræna orðafæð ljóðanna, og mátti
reyndar stöku sinni kenna vott af
bæði asískri pentatóník og skyndileg-
um „ofboðs“-innskotum til marks um
skyldan andblæ eldfjallaeyjanna í
austri og vestri.
Sama skorts á nótnabruðli gætti í
öðru verki Elínar og eldra eftir hlé,
„Rún“ fyrir einleiksbassaklarínett
(1989), sem í fyrri hluta mótaðist af
stökum hveragosum upp úr liggjandi
lognmollu, í seinna af háttliggjandi
tónsviði ásamt tvíhljómum, kvarttón-
um og öðru framvarðarglingri í hálf-
gildings mínímalisma. Eftir Kórverj-
ann Isang Yun, sem Kolbeinn
Bjarnason hefur verið
duglegur við að kynna
hér á flautu, kom næst
Monolog (1983), langt
en andstæðuríkt
stemmningarstykki
fyrir bassaklarínett.
Sterkar útlínur mótuðu
hið á köflum allhvassa
Duo fyrir [eitt] bassa-
klarínett eftir Hollend-
inginn Theo Loevendie
í sérdeilis brilljantri
túlkun Rúnars, þar sem
leikið var með gervitví-
röddun í e.k. nútímaút-
færslu af aðferð Bach-
tímans fyrir einleiks-
hljóðfæri m.þ.a. kljúfa
„sögutónsviðið“ í tvennt. Töluðust
þar við tveir ólíkir persónuleikar,
annar margmáll, hinn stuttur í spuna.
Tíð notkun blaðsmella sýndi að sá nú-
tímaeffekt er, ef nokkuð, enn áhrifa-
meiri á bassaklarínett en á minna
módelið.
Síðast á dagskrá var fjórþætt mús-
íkantískt verk eftir Hróðmar frá í
hitteðfyrra, „Trio Parlando“ fyrir pí-
anó, flautu og bassaklarínett. Stíll
hvers þáttar var töluvert ólíkur hin-
um, einna sérkennilegast í I, er tefldi
saman röltandi bassalínum, innskots-
flautugusum og nærri þjóðlegu fim-
mundablokkhljómaferli. II. var ið-
andi tónakös í „moto perpetuo“,
stundum rofin af kyrrari blásturství-
leik. Hin meinláta tónaveröld III.
þáttar byggði á örfáum píanókorðum
með harðsoðnum hnýfilyrðum frá
hvorum blásara til skiptis. Fínallinn
kvaddi svo frá enn öðrum heimi með
iðandi latneskum danshrynjum (þ.á
m. súrrealískum tangó) en ójöfnum
takttegundum, öllu fleytt áfram af
blóðheitu óðagoti í bráðskemmtileg-
um samleik.
Rúnar Óskarsson hafði ekki áður
leikið í návist undirritaðs, en ljóst var
að senn gæti farið að þrengjast fyrir
dyrum í hérlendum klarínettleik, þótt
þegar sé vel haldinn góðum spilurum.
Hvað nýjustu einleiksverkin snertir
gekk blástur hans alltjent næst galdri
réttnefnds virtúóss. Svo ekki sé reif-
uð spurningin fágæta: „Var stykkið
svona vel samið – eða var það bara
svona vel flutt?“
Einblöðungs-
galdur
TÓNLIST
Ýmir
Klarínetttónleikar. Verk eftir Hróðmar
Sigurbjörnsson, Stravinskíj, Denisov, El-
ínu Gunnlaugsdóttur, Yun og Loevendie.
Rúnar Óskarsson, klarínett; Snorri Sigfús
Birgisson, píanó; Hlín Pétursdóttir sópr-
an; Kolbeinn Bjarnason, flauta. Miðviku-
daginn 16. janúar kl. 20.
MYRKIR MÚSÍKDAGAR
Ríkarður Ö. Pálsson
Rúnar Óskarsson
ar, Snorrastofa í Reykholti og
Reykjavíkurakademían.
Edda – miðlun og útgáfa fékk
stærsta þýðingarstyrkinn sem
menningaráætlun Evrópusam-
bandsins úthlutaði að þessu sinni,
75.139 evrur, sem jafngilda um sjö
millj. kr. Styrkurinn er veittur til
að þýða tíu evrópskar bækur yfir á
íslensku.
Samstarfsverkefnið Arena
Fornleifastofnun Íslands tekur
þátt í stóru samstarfsverkefni
Arena sem hlaut 598.730 evrur í
styrk eða um 56 millj. kr. Arena
stendur fyrir Archaeological Re-
cords of Europe-Network Access
og felst verkefnið í því að þróa að-
ferðir til að varðveita upplýsingar
um evrópskar fornminjar á tölvu-
tæku formi og gera þær aðgengi-
legar. Þannig verður hægt að öðl-
ast nokkuð heildstæða mynd af því
efni sem leitast er við að fá upplýs-
ingar um og sjá hvernig ýmsir
þættir tengjast innan evrópsks
menningarsamfélags. Samstarfs-
aðilar koma frá Danmörku, Nor-
egi, Póllandi, Rúmeníu og Bret-
landi.
Þá fengu nokkrar evrópskar
bókaútgáfur styrk til að þýða ís-
lenskar bækur.
Ítalska bókaútgáfan Iberborea
GERT hefur verið opinbert hverjir
hljóta styrki úr Menningu 2000,
menningaráætlun Evrópusam-
bandsins, og taka Íslendingar þátt
í þremur verkefnum sem fengu út-
hlutað alls um 760 þúsund evrum,
sem svara til ríflega 70 millj.
króna.
Sögur og samfélög
Borgarbyggð er í forsvari fyrir
sagnfræðilegt rannsóknarverk-
efni, Sögur og samfélög, sem hlýt-
ur 85.871 evru í styrk, en það jafn-
gildir u.þ.b. 8 millj. króna.
Verkefnið fjallar um sagnaritun og
sagnagerð fyrri tíma og hvernig
umhverfið mótaði og var mótað af
sagnagerð, jafnvel öldum saman.
Markmið verkefnisins er að ná
saman fræðimönnum margra
landa til þess að fá dýpri skilning á
samspili sagnanna og samfélag-
anna sem þær skópu og varðveittu.
Hápunktur verkefnisins er al-
þjóðleg ráðstefna sem verður hald-
in í Borgarnesi 8.–12. ágúst nk.
Samhliða ráðstefnunni verða sett-
ar upp sýningar og menningarvið-
burðir tengdir Egils sögu, vefsíða
verkefnisins verður sett upp og
gefið út ráðstefnurit. Samstarfsað-
ilar eru frá Þýskalandi og Eist-
landi og ennfremur taka þátt í
verkefninu Safnahús Borgarfjarð-
fékk styrk til að þýða Grámosinn
glóir eftir Thor Vilhjálmsson, J.M.
Meulenhoff í Hollandi hlaut styrk
til að þýða 101 Reykjavík eftir
Hallgrím Helgason, finnska bóka-
útgáfan Oy Like Kustannus Ltd.
fékk styrk til að þýða Þögnina eftir
Vigdísi Grímsdóttur og Borgens
Forlag í Danmörku hlaut styrk til
að þýða ljóð eftir Jón úr Vör.
Menningu 2000 er ætlað að efla
menningarsamskipti Evrópubúa
og kynna evrópska menningu og
eru þátttökulönd alls tuttugu og
sjö. Áætlunin nær til hvers konar
menningararfleifðar, bókmennta
og annarra listgreina. Veittur er
stuðningur til samstarfshópa,
rannsókna, starfsþjálfunar, ný-
sköpunar, sýninga, hátíða, ráð-
stefna, þýðinga o.fl. Meðal skilyrða
fyrir umsókn er að a.m.k. þrjú
lönd, sem eiga aðild að menningar-
áætluninni, séu þátttakendur.
Umsóknir um þýðingarstyrki
eru undanþegnar þessu skilyrði.
Við styrkveitingar á yfirstand-
andi ári verður lögð áhersla á sjón-
rænar listir, árið 2003 verður lögð
áhersla á verkefni á sviði tónlistar,
dans og leiklistar.
Árið 2004 verður tileinkað
menningararfi. Þó verður hægt að
sækja um styrk til verkefna á öðr-
um sviðum bæði árin.
Þrír styrkir úr menn-
ingaráætlun ESB
Á MIÐRI jólaföstunni tók leik-
konan Kristín G. Magnús sig upp
ásamt föruneyti og hélt til Eng-
lands þar sem hún lék í þrígang
dagana 14., 15. og 16. desember sl.
valda þætti úr sýningu sinni Light
Nights. Kristín hefur um rúmlega
þriggja áratuga skeið haldið úti
sumarleikhúsi í Reykjavík fyrir
enskumælandi ferðamenn og
lengst af sýnt í Tjarnarbíói þar
sem margur ferðalangurinn hefur
fengið sína fyrstu nasasjón af ís-
lenskum þjóðsagnaarfi í gegnum
persónulega túlkun Kristínar og
aðstoðarfólks hennar.
„Upphaf þessa sýningarferða-
lags má rekja til þess að ég sýndi
sýningu mína Apaþjóðfélagið á
Edinborgarhátíðinni í ágúst 2000
og vakti athygli Mark Ross, list-
ræns stjórnanda Diorama-
listamiðstöðvarinnar í Mið-
London. Hann bauð mér að koma
og sýna í Diorama og eftir vanga-
veltur og útreikninga varð þetta
niðurstaðan að fara með kafla úr
Light Nights-sýningunni.“
Ásamt Kristínu stóðu þeir að
sýningunni Halldór Snorrason
framkvæmdastjóri, Jón Ívarsson
hljóðmeistari, Þórður Orri Pét-
ursson ljósameistari, Steingrímur
Þorvaldsson sá um leikmynd og
Hazel Balto var sýningarstjóri.
Sýningin var styrkt af mennta-
málaráðuneytinu, Flugleiðum í
London, sendiráði Íslands í Lond-
on, Myndbandasjóði Félags ís-
lenskra leikara, Listasjóði Egils
Skalla-Grímssonar, Diorama-lista-
miðstöðinni og DigM Studio í
London.
Góð viðbrögð í gegnum árin
Kristín kveðst hafa fullan hug á
í því að halda starfsemi Ferðaleik-
hússins áfram en neitar því ekki
að ýmsar blikur séu á lofti og nýir
óvissuþættir framundan. „Ég er að
vona að við fáum inni í Iðnó aftur
næsta sumar, en sem stendur fást
engin ákveðin svör um hvernig
rekstri hússins verður háttað. Ég
hef einnig áhyggjur af því að Upp-
lýsingamiðstöð ferðamála í Banka-
stræti verði lögð niður. Það mátti
skilja á orðum borgarstjóra að
þegar ný upplýsingamiðstöð tæki
til starfa yrði sérstök áhersla lögð
á að veita upplýsingar um viðburði
á vegum Reykjavíkurborgar. Ég
vona að allir sem sinna ferða-
mönnum í borginni sitji þar við
sama borð. Þá er líklegt að ferða-
mönnum fækki eitthvað á næsta
sumri eins og víðast hvar annars
staðar eftir atburðina 11. sept-
ember.“
Kristín kveðst hafa fengið mjög
góð viðbrögð áhorfenda í gegnum
árin og á safn bréfa því til vitnis.
„Fjölmargir ferðamenn hafa lýst
því fyrir mér hvað þeir skildu
landið og þjóðina betur eftir að
hafa séð Light Nights.“
Kynning á íslenskri menningu
Aðspurð um hvort þetta sé leik-
hús sem standi undir sér segir
Kristín að hún sé í rauninni að
gera eitthvað sem ekki eigi að
vera hægt. „Smástyrkveiting frá
menntamálaráðuneytinu árlega
hefur gefið okkur kjark til að
halda áfram – en án þessarar
styrkveitingar myndi starfsemin
leggjast niður. Ég ráðlegg engum
að leggja út í þetta enda eru að-
stæður gjörbreyttar frá því sem
áður var. Í upphafi voru ýmsir
boðnir og búnir til að leggja okkur
lið en nú er öldin önnur, nú situr
hver í sínu horni í ferðamálum. Í
mörgum tilfellum hefur ferðamað-
urinn sjálfur, uppá eigið eindæmi,
þurft að uppgötva tilveru okkar.
Það ætti t.d. að vera sjálfsögð
þjónusta hjá öllum leiðsögumönn-
um að upplýsa ferðamenn um
hvað er að gerast í borginni í
menningarmálum hverju sinni,“
segir Kristín G. Magnús leikkona
sem á sínum tíma lék stór hlutverk
í Þjóðleikhúsinu og stóð ýmislegt
til boða erlendis. „Ég kaus frekar
að reka eigið leikhús og kynna
þjóðsagnaarfinn útlendingum á ís-
lenskri grund og ferðast erlendis
með sýningarnar. Við erum að
kynna íslenska menningu um víða
veröld. Síðustu ummæli Sveins
Haraldssonar leiklistargagnrýn-
anda Morgunblaðsins: „Light
Nights er í rauninni stórmerkilegt
menningarlegt fyrirbrigði,“ hafa
reynst okkur gott veganesti.“
Aðstandendur Light Nights í London. Halldór Snorrason, Kristín G.
Magnús, Mark Ross, Graham Hedges og Hazel Balto.
Light
Nights
á far-
aldsfæti
♦ ♦ ♦
MYNDLISTARSKÓLI Mosfells-
bæjar, sem áður hét Myndlistarskóli
Ásdísar, er að hefja sitt fimmta miss-
eri og hefst fyrsta námskeiðið 28.
janúar. Kennt verður í barna-, ung-
linga- og fullorðinsflokkum og
standa námskeiðin fram í maí. Lögð
er áhersla á klassíska grundvallar-
þætti myndlistar, teiknun, málun og
mótun, en jafnframt skapandi til-
raunastarf.
Aðalkennari og stofnandi skólans
er Ásdís Sigurþórsdóttir, myndlist-
arkona og myndlistarkennari. Skól-
inn er til húsa á 2. hæð í gamla Ála-
fossverksmiðjuhúsinu í Álafosskvos.
Myndlist í
Mosfellsbæ