Morgunblaðið - 19.01.2002, Side 33

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. JANÚAR 2002 33
i til ráð-
Að sögn
nn fjár-
frá ríki,
eiðnisjóði
eyrarbæ,
itarfélög
uninni. Á
síðustu árum hefur sjóðurinn veitt
þeim námsmönnum verðlaun sem
hafa að mati sérstakrar dómnefndar
unnið framúrskarandi starf við úr-
lausn verkefnis styrkt af sjóðnum.
Að þessu sinni voru fimm verkefni
tilnefnd til verðlaunanna en úrslitin
verða kynnt á Bessastöðum hinn 22.
janúar nk. kl. 16.00
Dómnefndina skipa þau Kristín
Einarsdóttir, tilnefnd af Reykjavík-
urborg og formaður dómnefndar,
Hilmar Bragi Janusson frá Rann-
sóknarráði Íslands, Árni Sigfússon
frá menntamálaráðuneytinu og Vil-
mundur Jósefsson frá Samtökum
iðnaðarins.
a veitt nk. þriðjudag
styrk frá
msmanna
sjóði
ið til-
essa-
verk-
amiklar,
afengn-
man-
um.
r
hafi sýnt
gúst sl. og
verið
sýningar
á menn-
úsi. Þurfti
segir
ið styrkti
a til
rfendur
inguna að
ýmissa
ákveð-
innar konu. Þannig áttu áhorf-
endur að geta speglað sig í ólíkustu
frásögnum kvennanna, allt frá
„undurfögrum minningum þeirra
til óhugnanlegra frásagna“. Og að
sýningu lokinni áttu áhorfendur að
skynja það að það væri ekkert til
sem héti „venjuleg kona“ því sög-
urnar á bak við andlit kvennanna
sem við mættum á götu „væru
magnaðar og fullar af óvenjulegum
og ótrúlegum uppákomum“.
Unnur Ösp setti verkið saman,
eins og áður segir, og lék í því en
Björn Thors var „alhliða aðstoð-
armaður og hönnuður útlits sýn-
ingarinnar“. Ábyrgðarmaður
verkefnisins var deildarforseti
leiklistardeildar Listaháskóla Ís-
lands; Ragnheiður Skúladóttir.
Morgunblaðið/Kristinn
ors og Unnur Ösp Stefánsdóttir.
„VIÐ veltum því fyrir okkur, á vor-
mánuðum í fyrra, í hvaða horfi
þorskeldi væri á Íslandi. Okkur
fannst tilvalið að gera smátilraun á
því og fórum þess á leit m.a. við út-
gerðarfélag Akureyringa að styrkja
okkur sem þeir og gerðu,“ segir
Björn Gíslason en hann og sam-
nemandi hans í sjávarútvegs-
fræðum við Háskólann á Akureyri
hlutu einnig styrk frá Nýsköp-
unarsjóði námsmanna og hefur
verkefnið verið tilnefnt til Nýsköp-
unarverðlauna eins og hin verk-
efnin fjögur sem hér er greint frá.
Aðrir aðilar studdu einnig verkefnið
á ýmsan máta.
Verkefnið fólst m.a. í því að safna
upplýsingum um þorskeldi með því
að sækja smáan þorsk í sjó og flytja
hann lifandi í sjókvíar þar sem hann
var alinn fram á haust, annars veg-
ar á blautfóðri og hins vegar á ný-
þróuðu þurrfóðri. Þá var markmið
verkefnisins „að meta kostnað við
að sækja fiskinn, finna út fóð-
urstuðla, vöxt og gæði hráefnisins
og bera það saman við fisk sem
veiddur er á hefðbundinn hátt“.
Í skýrslu um verkefnið segir: „Ef
hægt er að framkvæma áframeldi á
hagkvæman hátt getur það marg-
faldað afrakstur þorskstofnsins án
aukinna veiða, auk þess sem nið-
urstöður tilraunarinnar koma til
með að nýtast þeim vel sem hyggja
á þorskeldi.“ Aðspurður segir Björn
að með orðinu áframeldi sé verið að
vísa til þess að fiskur sé veiddur í
sjó og hann alinn áfram í sjókví.
Vildi ekki þurrfóður
Verkefnið hófst formlega hinn 14.
maí sl. og lauk formlega í desember
sl. Í júní hófust veiðar og formlegt
eldi fiskanna sem veiddust hófst í
júnílok. Var fiskurinn alinn fram
undir lok október þegar fyrsta hluta
hans var slátrað. Á eldistímanum
var fiskurinn fóðraður og mældur
en samhliða eldinu voru sýni til hrá-
efnisprufu og efnagreininga tekin
en með þeim er m.a. rannsakað fitu-
magn, rakainnihald og prótein-
magn.
Björn segir að niðurstöður varð-
andi fóðrun hafi fengist mjög fljótt.
Þorskurinn vildi ekki éta þurrfóðrið
jafnvel þótt hann hefði verið sveltur
í allt að fjórar vikur. Það var, að
sögn Björns, eitthvað við þurrfóðrið
sem þorskurinn vildi ekki.
„Því má segja að niðurstöðurnar
úr samanburðartilrauninni með fóð-
ur hafi verið að ekki er vænlegt að
áframala villtan fisk á þurrfóðri þar
sem yfirgnæfandi líkur eru á því að
hann éti það ekki og stækki þar af
leiðand ekkert í eldinu,“ segir í
skýrslu þeirra Björns og Bergs.
Öðru máli gegndi hins vegar um
loðnuna, segja þeir Björn og Berg-
ur, en fiskinum þótti hún gómsæt.
Aðrar niðurstöður verkefnisins
voru m.a. þær að fiskurinn sem
færður var í sjókvíarnar þyngdist
mikið á þeim tíma sem hann var í
eldi. Í upphafi var meðalþyngd
fisksins sem settur var í kvíarnar
1.770 gr. „Þegar fiskurinn var veg-
inn fjórum mánuðum og fjórum
dögum síðar var meðalþyngd 4.310
gr en það er þyngdaraukning sem
nemur 2.542 gr og samsvarar 144%
vexti sem verður að teljast mjög
góð niðurstaða,“ segir í skýrslunni.
„Ef litið er á vöxt vöðva í stað vaxt-
ar heils fisks var þyngd vöðva hjá
meðalfiskinum í byrjun 714 gr en í
lok eldistímans var hún orðin 1.700
gr en það er 152% vöxtur,“ segir
ennfremur.
Í skýrslunni segir ennfremur að
þegar litið sé á þorskeldi sé það
ekki aðeins vöxturinn sem menn
horfi hýru auga til. „Það sem skiptir
ekki minna máli er lögun fisksins en
þorskur sem vex jafnhratt og raun
ber vitni í eldinu er í raun um margt
frábrugðinn villtum þorski eins og
við þekkjum hann. Eldisfiskurinn
er mun þyngri miðað við lengd
heldur en villtir félagar hans. Fisk-
urinn er mun breiðari og hausminni
en það er sökum þess að beinagrind
hans nær ekki að fylgja eftir hinum
hraða vöðvavexti hans og fyrir vikið
verður hann allsérstæður í útliti.
Þessar breytingar leiða til þess að
vinnslunýting hans er mun betri
heldur en nýting villts fisks og eins
er flakið af honum þannig í laginu
að mun hærra hlutfall þess fer í
verðháa flokka heldur en hjá villt-
um fiski.“
Björn segir að niðurstöður verk-
efnisins gefi mönnum vissulega til-
efni til bjartsýni um framtíð þorsk-
eldis. Verkefnið hafi farið fram úr
þeirra björtustu vonum bæði hvað
varðar vaxtarhraða og fóðurnýt-
ingu. Þeir Björn og Bergur benda
þó á að hér sé aðeins um afmarkaða
tilraun að ræða og margt þurfi að
kanna, ætli menn sér út í þorskeldi í
stórum stíl.
Morgunblaðið/Kristján
Björn Gíslason og Bergur Guðmundsson.
Bergur Guðmundsson og Björn Gíslason
Ástæða til
bjartsýni um fram-
tíð þorskeldis
MARKMIÐ verkefnis Gríms Sig-
urðssonar laganema á 5. ári var
m.a. að lýsa réttarstöðu samlags-
hlutafélaga á Íslandi en vinnan við
verkefnið fólst aðallega í því að lesa
erlendar fræðibækur og safna „því
litla sem til er um slík hlutafélög
hér á landi,“ segir Grímur. Sam-
lagshlutafélög eru félög sem líkjast
mjög hlutafélögum og einkahluta-
félögum, að sögn Gríms, en meg-
ineinkenni þeirra er þó að innan
þeirra eru tvær tegundir fé-
lagsmanna; annars vegar fé-
lagsmenn sem bera fulla ábyrgð á
skuldum félagsins með öllum eign-
um sínum og hins vegar fé-
lagsmenn sem bera einungis tak-
markaða ábyrgð á skuldbindingum
félagsins að því marki sem þeir
hafa lagt hlutafé til félagsins.
Grímur byrjaði á verkefninu í
apríl sl. en lauk því í haust með því
að skila af sér um níutíu síðna
skýrslu um samlagshlutafélög,
sögu þeirra hér á landi, samanburð
þeirra við önnur félagaform og um
helstu kosti þeirra og notk-
unarmöguleika, svo fátt eitt sé
nefnt. Í formála skýrslunnar segir
að lítið hafi verið ritað um samlags-
hlutafélög hér á landi og að íslenskt
samlagshlutafélag hafi aldrei verið
stofnað. „Nýsköpunargildi skýrsl-
unnar felst í því að draga upp mynd
af kostum félagsformsins og benda
á leiðir til að þessir kostir fái notið
sín í íslensku viðskiptalífi,“ segir
m.a. í formála. Er skýrslan styrkt
af Verðbréfaþingi Íslands sem og
Nýsköpunarsjóði námsmanna.
Litin hýru auga
Grímur bendir á að í nokkur ár
hafi samlagshlutafélög verið litin
hýru auga þar sem talið væri að
skattlagning þeirra væri afar hag-
stæð í ákveðnum tilfellum en stuttu
eftir að hann lauk við gerð skýrsl-
unnar var skattalögum breytt hér á
landi á þann hátt að þeir kostir
fengu ekki notið sín. Segir hann
það því borna von að samlagshluta-
félög verði stofnuð hér á landi við
núverandi skattaumhverfi. Hann
telur þrátt fyrir það að samlags-
hlutafélög séu fjölbreytt og áhuga-
vert félagaform sem geti sameinað
það besta úr báðum heimum fé-
lagaréttarins, þ.e. frá félögum með
takmarkaðri og ótakmarkaðri
ábyrgð.
Grímur segir að síðustu að þótt
skattaumhverfinu hafi verið breytt
hér á landi samlagshlutafélögum í
óhag standi skýrslan samt sem áð-
ur eftir sem fræðilegt framlag til
umræðunnar um samlagshluta-
félag enda hafi lítið verið um þau
ritað hér á landi fram að þessu.
Hann segir það jafnframt vera mik-
inn kost að fá tækifæri til að fara
ofan í mál sem þessi og kveðst mjög
ánægður með að verkefnið hafi ver-
ið tilnefnt til Nýsköpunarverð-
launa.
Morgunblaðið/Golli
Grímur Sigurðsson
Grímur Sigurðsson
Samlagshluta-
félög áhugavert
félagaform
VERKEFNI Páls Ísólfs Ólason-
ar, nemanda í efnaverkfræði við
Danmarks Tekniske Universitet,
DTU, snerist um stjórnun fæðu-
inntöku, en að sögn Páls er offita
af mörgum talin alvarlegasta
heilsufarsvandamál vestrænna
þjóða.
Offita, segir hann, getur haft
alvarlegar afleiðingar í för með
sér, svo sem hjarta- og æða-
sjúkdóma eða sykursýki. Einnig
geta átraskanir svo sem lystarstol
haft alvarlegar afleiðingar fyrir
heilsu einstaklinga.
„Fjölmargir þættir hafa áhrif á
fæðuinntöku og þar með líkams-
þyngd.
Nýlega hefur verið sýnt fram á
að í heila eru mörg taugaboðefni
sem koma við sögu í stjórnun á
jafnvægi milli fæðuinntöku og
bruna orkuefna og þar með stjórn-
un líkamsþyngdar.“
Páll Ísólfur segir að á Lífeðl-
isfræðistofnun Háskóla Íslands
hafi á undanförnum árum verið
unnið að rannsóknum á efnum sem
ýmist hafa örvandi eða hamlandi
áhrif á fæðuinntöku tilraunadýra.
„Ég hafði áður unnið sumar-
vinnu á Líffeðlisfræðistofnuninni
og sótti um að fá að taka þátt í
þessu verkefni síðastliðið sumar,“
segir Páll Ísólfur, en verkefnið var
styrkt af Nýsköpunarsjóði.
Hann segir að verkefni sitt, sem
ber heitið Taugastjórnun á líkams-
þyngd og fitubúskap, sé þannig
hluti af stærri rannsókn sem unnið
er að innan Lífeðlisfræðistofnunar-
innar.
Efni sem örvar fæðuinntöku
leiðir til fitusöfnunar
Verkefnið fólst í því, að sögn
Páls Ísólfs, að efni voru gefin til-
raunadýrum í fjórar vikur og könn-
uð áhrif þeirra á fæðuinntöku og
fituefnaskipti. „Í ljós kom að þegar
gefið var efni sem örvar fæðu-
inntöku leiddi það til fitusöfnunar
og hárrar blóðfitu. Þegar gefið var
efni sem hamlar fæðuinntöku
leiddi það til minni fitusöfnunar
og blóðfita hélst innan eðlilegra
marka.“
Páll Ísólfur segir að fæði dýr-
anna hafi verið það sama; um 50%
fæðunnar voru meltanleg kolvetni
(sykrur) og 3% var fituefnið soja-
olía. „Það er því ljóst að kolvetni,
sem neytt er umfram orkuþörf,
fara í fitumyndun í líkamanum og
safnast síðan fyrir í fituvef, sem
leiðir til
þyngdaraukningar og hárrar
blóðfitu,“ segir Páll Ísólfur.
Hann segir að víða erlendis sé
unnið við rannsóknir með tauga-
boðefni og stjórnun þeirra á lík-
amsþyngd en ekki sé vitað til þess
að aðrir hafi kannað áhrif efnanna
á fituefnaskiptin., þ.e. rannsóknin
fór fram með því að fylgjast með
tilraunadýrunum í fjórar vikur.
Leiðbeinandi verkefnisins var
Guðrún V. Skúladóttir, vísinda-
maður við Lífeðlisfræðistofnun
Háskóla Íslands.
Páll Ísólfur bætir því við að síð-
ustu að frekari vinna hans að
verkefninu sé ekki fyrirhuguð en
þó sé ætlunin að birta niðurstöður
þess í virtu erlendu vísinda-
tímariti.
Páll Ísólfur Ólason
Páll Ísólfur Ólason
Fjölmargir þættir
hafa áhrif á
fæðuinntöku
angurinn
anum
t að ganga
n. Á
em kind-
gtinni er
n. Við
mi sem
n er rétt
t er að
ð þessu
d kind-
g skrá í
sem hún
gir í
g Björns
ni gangs-
ðntölvu og
sem sér
sara og
í gagna-
Basic-
enju-
og er
gja þeir
Benedikt og Björn ennfremur.
Þá benda þeir á að til að mögulegt
sé að framkvæma vigtun með þess-
um hætti sé nauðsynlegt að merkja
hverja skepnu með rafrænu auð-
kenni; annaðhvort í eyrað eða með
því að skjóta því undir húð dýrsins.
Benedikt og Björn segja mikinn
vinnusparnað og hagræðingu felast í
notkun búnaðar sem þessa fyrir
bændur. Eins og málum sé háttað í
dag hjá íslenskum fjárbændum séu
kindur vigtaðar með handafli og
upplýsingar skráðar í bók. Er það
gert um það bil fimm til tíu sinnum
yfir veturinn. Það sé gert til þess að
fylgjast með þyngdarferli hverrar
kindar yfir veturinn og eru þær upp-
lýsingar m.a. nýttar til fóðurstýr-
ingar, sjúkdómaeftirlits og afurða-
mats. „Með notkun vigtunar-
gangsins og MeMe-tölvubúnaðarins
verður vigtunarferlið og úrvinnsla
upplýsinganna mun einfaldari og
skilvirkari.“
Morgunblaðið/Þorkell
i Tómasson og Björn Brynjúlfsson.