Morgunblaðið - 19.01.2002, Blaðsíða 41

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. JANÚAR 2002 41
var elst barna þeirra hjónanna Sig-
ríðar Ólafsdóttur og Sigfúsar Jónas-
sonar er um langt skeið bjuggu á hin-
um sögufræga stað Forsæludal er
tengdur er nafni Þórólfs heljarskinns
og í nálægð við slóðir draugsins
Gláms og Þórhallastaði, þar nokkuð
neðar, vestan Vatnsdalsár. Þar átt-
ust við draugurinn og Grettir Ás-
mundarson. Það er magnþrungið
sögusvið.
Sigfús í Forsæludal var mikill
sögumaður og þekktur vísnasafnari
en Sigríður eiginkona hans bar í blóði
sínu skáldaæð frá sjálfum Bólu-
Hjálmari. Systkinin í Forsæludal
uxu upp frá þessum grunni. Ingi-
björg var bráðgjör og tápmikil. Á
unglingsárum hennar átti Sveinn frá
Elivogum leið um Vatnsdalinn og orti
26 vísur, aðallega um bændurna.
Fyrstu þrjár vísurnar í þeim flokki
sem hann gerði er lofgerð um dalinn
sjálfan en fjórða vísan og fjórar þær
næstu eru um Ingibjörgu. Svo mikið
fannst honum til um þessa vatns-
dælsku ungmeyju. Fyrsta vísan er
þannig:
Stofni vænum vaxin frá
vermda í blænum fjallsins
fjólu græna fann ég á
fremsta bænum dalsins.
Og síðasta vísan er þannig:
Glæsimeyjan gáfna fjörg
glúpnar ei við þrætur
eitthvað segir Ingibjörg
áður en beygjast lætur.
Sveinn varð nokkuð sannspár. Á
grunnskólaárum Ingibjargar gekk
hún, ásamt bróður sínum Benedikt,
sem var næstur henni að aldri, frá
Forsæludal út að Þórormstungu, um
eins og hálfs til tveggja klukku-
stunda gang og mætt var í skólann á
réttum tíma. Þetta „afrek“ þótti
sjálfsagt á þessum tíma, en mikill var
aðstöðumunurinn borið saman við
okkur systkinin í Þórormstungu og
krakkana sem voru á bæjunum í
næsta nágrenni og þætti ekki koma
til mála nú. Þrátt fyrir þessa aðstöðu
voru Forsæludalssystkinin í farar-
broddi um námsárangur í barnaskól-
anum.
Á unglingsárum Ingibjargar átti
hún ágætan hest sem hún nefndi
Glæsi. Á honum var hún mjög virk í
störfum heimilisins út á við og gerð-
ist það einnig í störfum ungmenna-
félagsins í sveitinni, gegndi þar sér-
sviði að skrifa í blaðið Ingimund
gamla bæði í bundnu máli og
óbundnu með glæsibrag, enda rit-
stjóri blaðsins meðan til hennar náð-
ist.
Hlutskipti Ingibjargar varð lengst
af hljóðlátt húsmóðurstarf við hlið
bónda síns. Hún var náttúruunnandi
og naut þess að hugsa um heimili sitt
og búpening. Ljóðagerð leitaði jafn-
an á huga hennar og mörg vísan og
heilu kvæðin urðu til við bústörfin, en
allt var dagfar hennar hljóðlátt og
óádeilið um annarra hagi. Hún
ástundaði einfaldleika um lífshætti
og allan aðbúnað en hafði ríkt fegurð-
arskyn og naut þess, einkum eftir að
búskapurinn var að baki, að ferðast
um landið og ekki síst hálendið.
Látleysi Ingibjargar kemur vel
fram í kvæði hennar „Ég óskaði forð-
um“:
Ég óskaði forðum að laga mín ljóð
í litríkt og hljómfagurt mál.
Vildi að mér tækist að gæða þau glóð
og gefa þeim einhverja sál.
–
En þau urðu í reyndinni hismi og hjóm
sem helst mætti líkja við skel sem er tóm
því skyldu þau borin á bál.
–
En mér verður hugstæðast lagið þitt ljúft
sem lyfti svo hátt mínum brag.
Í kveðskapnum aldrei ég kafaði djúpt
en kaus mér hið auðvelda lag.
–
En samvinna okkar að sjálfsögðu er
minnst
það sýnir að við hefðum eitt sinn kynnst
og átt saman indælan dag.
Kvæði þetta mun Ingibjörg hafa
ort til vinkonu sinnar og svo til jafn-
öldru í sveitinni, en þær skiptust á
ljóðum á unglingsárum og meðan
báðar lifðu.
Á kyrrðarárum Ingibjargar á síð-
ari hluta ævi hennar minnist hún lið-
ins tíma og finnur til saknaðar:
Er að baki athöfn forn
allur sleginn skárinn
enda rekinn út í horn
orfið þitt og ljárinn.
–
Vildi ég geta heilan hitt
hlut sem fyrr var notið,
en hrífuskaftið hála mitt
hérna liggur brotið.
Ingibjörg Sigfúsdóttir kvaddi líf
sitt jafn hljóðlátt og hún hafði lifað.
Hún kvartaði aldrei þótt kraftar
hennar þrytu og umfang hennar yrði
bundið innan fjögurra veggja. Hún
var þó sátt og frá henni stafaði nota-
leg útgeislun. Undir lokin var vitund
hennar komin heim að Forsæludal.
Hún var trygg uppruna sínum og
vinum. Ég þakka henni langa sam-
fylgd og votta þeim er næst henni
stóðu samhug minn.
Grímur Gíslason frá Saurbæ.
Það var í vikulok, síðla ágúst árið
1975, og liðið að mjöltun, að við Ingi-
björg Sigfúsdóttir gengum í flekk úti
á túni á Flögu í Vatnsdal til þess að
keppa við sólina. Þó var þetta varla
flekkur, heldur dreif frá því í gær
þegar háin var tekin saman og hlaðið
í fúlgu í tóttinni. Nú var sá tími að-
liggjandi að sólin lækkaði á lofti og
skugginn hlypi niður brekkurnar.
Við rökuðum í takti, sæl og brosandi,
því bæði höfðum við fengið gleði
vinnunnar í vöggugjöf. Heyið rauk í
logninu, rauðleitt af hallandi skininu.
Við kepptumst við og vorum ávallt í
sólinni með skuggann við hæl – og
sigruðum. Síðar um kvöldið stóðum
við hljóð eins og hugfangið æskufólk
á austurtröppunum og horfðum á
gullið bráðna í hömrum fjallsins á
móti. Þá strengdum við þess heit að
skrifast á, yrkja, hittast, vera vinir og
minnast hvort annars. Hún var þá 65
ára, ég 37 árum yngri.
Fyrsta endurminningin um þessa
yndislegu konu er á Refsteinsstöð-
um, á bakka Hópsins, er hún faðmar
Guðrúnu systur sína að sér, kyssir
Ívar mág sinn og börn þeirra og
klappar aðkomudreng á vangann.
Eftir það verður minningin áþreifan-
legri: pönnukökur með sultu og
rjóma, bragðmikill reyktur silungur,
ilmandi töðulykt, heimalingur á hlaði,
örverpi úr hænu, djúpgrænt vatnið,
fuglasöngur, og fjöllin séð frá öðru
sjónarhorni en áður, úr norðri.
Ingibjörg ólst upp í stórum systk-
inahópi innst í Vatnsdal, í Forsælu-
dal, hjá ástríkum foreldrum á ann-
áluðu rausnar- og menningarheimili;
Sigríður móðir hennar var hagmælt,
komin af Hjálmari í Bólu, en Sigfús
faðir hennar elskur að bókum og batt
inn prent fyrir menn. Hann reisti síð-
ar vindrafstöð ásamt sonum sínum
og leiddi rafmagn í bæinn. Börnin
voru umvafin hlýju og grósku, allt
var fallegt: skrúðgarðurinn, matjurt-
irnar og runnarnir, fossarnir í gilinu,
túnhallinn niður að ánni, húsdýr og
fuglar. Útsýnin yfir til Víðidalsfjalls
var ólýsanleg.
Ingibjörg var sérstök kona að út-
liti og innræti, gáfuð og andrík og
orti vísur sem lifa, hún var orðheppin
og fundin á efni. Hún var glaðvær og
hláturmild – sem er ættarfylgja. Hún
hafði milda útgeislun og svo góða
nærveru að ókunnugu fólki fannst
það hafa þekkt hana alla ævi. Skepn-
urnar áttu athvarf hjá henni, einkum
kýrnar, og komu til hennar eins og
ósjálfrátt, því að þær fundu að hún
skildi og umbar og gaf það sem hún
átti dýrast: umhyggju, eftirtekt og
kærleik. Börnin hlupu í fang henni til
að hlusta á ævintýr.
Það voru forréttindi að fá að kynn-
ast Ingibjörgu Sigfúsdóttur og eiga
vináttu hennar. Hún var slík kona, að
víðförull maður sem hefur reynt
flest, skilur í andblæ af návist henn-
ar, að lífsfyllingin fellst í hugarró og
stuttum skrefum. Vegferð slíkrar
konu er til vitnis um trú og lífmögn
ríkrar tilfinningar, hrifnæmi, and-
lega fegurð og samlíðan með öllu því
sem dregur andann. Þau prýði eru
helg og gjöful í hjarta.
Nú er farið að birta á ný með
hækkandi sól, en þó er enn úrsvalt og
ímleitt fram í dal. Blá forsæla umlyk-
ur sál sem leitar skjóls, og nóttin fell-
ur á með hljóðskraf, laufþyt og
skrjáf.
Níels Hafstein.
✝ Þorbjörg HelgaMagnúsdóttir frá
Sveinsstöðum A-
Hún., Hnitbjörgum,
Blönduósi, fæddist á
Sveinsstöðum 5. jan-
úar 1921. Hún lést á
Heilbrigðisstofnun-
inni á Blönduósi 4.
janúar síðastliðinn.
Foreldrar hennar
voru hjónin Jónsína
Jónsdóttir, f. 19.2.
1883, d. 7.10. 1976,
og Magnús Jónsson,
f. 4.12. 1876, d. 9.9.
1943. Systkini henn-
ar voru Marsibil Gyða, f. 18.3.
1908, d. 1932, Jón, f. 1.1. 1910, d.
1967, Elísabet, f. 21.8. 1911, Ólaf-
ur, f. 22.1. 1915, d. 1991, Baldur, f.
21.11. 1918, d. 1992.
Þorbjörg ólst upp
á Sveinsstöðum hjá
foreldrum sínum og
lauk hefðbundnu
barnaskólanámi.
Hún vann að hefð-
bundnum bústörfum
á Sveinsstöðum,
fyrst hjá foreldrum
sínum og síðar hjá
Ólafi bróður sínum
og konu hans, Hall-
beru Eiríksdóttur.
1980 flutti hún í
Hnitbjörg á Blöndu-
ósi og bjó þar fram
til þess að hún fór á
Heilbrigðisstofnunina á Blöndu-
ósi, þar sem hún lést.
Útför Þorbjargar fer fram frá
Þingeyrakirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 11.
Elsku Gugga, en undir því nafni
hefur þú alltaf gengið innan fjöl-
skyldunnar. Nú hefur þú fengið
hvíldina langþráðu. Það vantaði ekki
nema einn dag upp á 81 árs afmælið
þitt. Líf þitt var ekki dans á rósum.
Þú greindist með flogaveiki strax í
æsku og fylgdi sá sjúkdómur þér eins
og svartur skuggi allt þitt líf. Í upp-
hafi voru ekki til nein lyf við þessum
sjúkdómi sem verkuðu sem skyldi.
Sjúkdómurinn markaði þig allt lífið
og dvaldir þú ætíð undir handleiðslu
móður þinnar sem verndaði þig á
æskuheimilinu á meðan hún lifði. Í
barnaskóla naust þú þess að læra
bókleg fög og sýnir vitnisburður þinn
frá þessum tíma að þú varst góðum
gáfum gædd. Þú fékkst lítið að fara
út af heimilinu og um aðra skóla-
göngu var ekki að ræða vegna sjúk-
dómsins, það vissi enginn hvenær
næsta flogakast kæmi. Ef þú hefðir
átt kost á meiri menntun væri ekki
ólíklegt að þú hefðir valið handmennt
því þú varst bráðlagin við allar hann-
yrðir strax sem barn og varst alltaf
með þær uppi við. Þú kenndir okkur
krökkunum að reikna, einnig sumum
að prjóna, sauma og hekla. Þú raktir
upp og lagaðir og hafðir þolinmæði
fyrir okkur. Á sunnudögum saumaðir
þú eða heklaðir en virka daga voru
það prjónarnir. Á seinni árunum var
það vinnan þín að prjóna fallega
fingravettlinga. Þú fórst alltaf eina
ferð á ári til Reykjavíkur til að heim-
sækja systkini þín Betu og Jonna og
þeirra fjölskyldur. Beta saumaði á
þig flotta kjóla og mikið varstu
ánægð þegar þú klæddir þig upp á í
nýju fötin sem þú hafðir eignast. Þú
varst fagurkeri og fannst gaman að
glöðum litum og að eiga falleg föt.
Garðurinn á Sveinsstöðum var þinn
sælustaður, þar áttir þú margar góð-
ar stundir með mömmu þinni og svo
líka ein en þú þekktir allar plönturn-
ar og varst mjög ánægð ef einhver
gaukaði að þér fjölærri plöntu sem þú
gróðursettir og hlúðir vel að, þetta
voru börnin þín. Þú gladdist yfir vor-
komunni, að sjá laufin skjóta upp
kollinum, hvaða plöntur lifðu vetur-
inn af.
Þú fluttir frá Sveinsstöðum,
bernskuheimilinu þínu, 1980 í Hnit-
björg á Blönduósi, orðin fast að sex-
tugu. Þá fyrst fékkst þú eigið her-
bergi og áttir að fara að sjá um þig
sjálf. Þar áttir þú mörg góð ár og
undir haga þínum vel með aðstoð
góðra nágranna í húsinu. Aldrei kom-
um við í heimsókn nema að verða að
þiggja veitingar, alltaf varðst þú að
eiga með kaffinu ef einhver liti inn.
Þú áttir ekki marga vini enda ekki
farið langt né víða um dagana. Og
ekki gerðir þú kröfur til samfélags-
ins. Þú varst sem amma í fjölskyldu
okkar. Dætur okkar áttu margar
góðar stundir hjá þér við að spila
lönguvitleysu, veiðimann, refskák,
myllu og að föndra. Þú prjónaðir
vettlinga og sokka á þær og passaðir
upp á að það vantaði ekki. Þú prjón-
aðir líka vettlinga á vinkonur þeirra
sem komu iðulega með þeim í heim-
sókn og ekki spillti fyrir að alltaf var
til nammi upp í litla munna í hænunni
hennar Guggu. Við vonum að nú hafir
þú fengið friðinn og komist til for-
eldra þinna sem þú saknaðir svo mik-
ið. Hafðu þökk fyrir allt.
Smávinir fagrir folda skart,
fífill í haga, rauð og blá
brekkusóley, við mættum margt
muna hvort öðru að segja frá.
Faðir og vinur alls, sem er,
annastu þennan græna reit.
Blessaðu, faðir, blómin hér,
blessaðu þau í hverri sveit.
Vesalings sóley, sérðu mig?
Sofðu nú vært og byrgðu þig.
Hægur er dúr á daggar nótt.
Dreymi þig ljósið, sofðu rótt.
(Jónas Hallgr.)
Ásrún og fjölskylda.
Hún Gugga er dáin. Hún er hvíld-
inni fegin, búin að bíða þess í mörg ár
að komast til hans pabba síns. Hann
var henni mjög kær, brosmildur og
hlýr. Þorbjörg Helga hét hún fullu
nafni, en heima var hún aldrei kölluð
annað en Gugga. Hún var dóttir afa
og ömmu Magnúsar og Jónsínu á
Sveinsstöðum. Um þau sagði Ásgeir
L. Jónsson í grein sem birtist í Heima
er best: „Hinn 14. júní 1907 giftist
Magnús Jónsínu Jónsdóttur bónda í
Hrísakoti á Vatnsnesi, Jónssonar.
Prýðilega gefin kona, eins og ættir
stóðu til, og auk þess talin meðal fríð-
ustu og álitlegustu kvenna í sýslunni,
enda reyndist hún fyrirmyndar hús-
móðir. Magnús var gáfaður, annálað-
ur gleðimaður og hrókur alls fagn-
aðar bæði heima fyrir og annars
staðar í kunningjahóp. Ég, sem var
hjá þeim hjónum 11 fyrstu búskap-
arár þeirra, tel heimili þeirra eitt hið
gleðiríkasta, er ég hef kynnst.“ Á
þessu heimili foreldra sinna ólst
Gugga upp, yngst sex systkina.
Hún stundaði nám í Skólahúsinu,
en þar var farskóla sveitarinnar.
Skólahúsið var byggt af sveitarfé-
laginu og tekið í notkun 1916 og mun
vera fyrsta hús sem byggt var yfir
skóla í sveit á Íslandi. Guggu gekk vel
í námi og hlaut mjög góðar einkunnir
á fullnaðarprófi frá barnaskóla.
Framtíðin blasti við þessari ungu
stúlku, sem var sólargeisli foreldra
sinna. Skömmu síðar fékk hún floga-
veiki, sjúkdóm sem á þeim árum var
engin lækning við. Varð hún því að
lifa með sjúkdómi, sem hamlaði
hennar lífi alla tíð.
Amma annaðist dóttur sína og bar
mikla umhyggju fyrir henni og studdi
meðan henni entist aldur til. Saman
bjuggu þær á heimili foreldra minna,
eftir að afi dó. Þegar lyf komu fram,
sem hjálpað gátu var hún til lækn-
ismeðferðar í Reykjavík en sjúkdóm-
urinn hafði tekið sinn toll.
Eftir að amma andaðist dvaldi
Gugga á Reykjalundi um skeið. Það
var henni til góðs og hún fékk síðan
íbúð í Hnitbjörgum á Blönduósi. Þar
tók hún þátt í lífi fólksins og fé-
lagsstarfi og mat hún mikils sam-
skiptin við íbúana. Síðustu æviárin
dvaldi hún á sjúkradeild Heilbrigð-
isstofunarinnar á Blönduósi.
Gugga sinnti ýmsum störfum á
heimili foreldra minna. Hún hafði un-
un af því að sinna hvers konar garð-
rækt. Löngum stundum undu þær
amma í garðinum heima, og þegar
þar var búið að gróðursetja hvern
blett var hann stækkaður að mun,
einkum til þess að auka trjáræktina.
Hún hafði einnig gaman af að fylgjast
með hve trén í Ólafslundi stækkuðu
mikið.
Sá lundur var gróðursettur af fé-
lagasamtökum í sveitinni til minning-
ar um Ólaf á Sveinsstöðum, sem var
langafi hennar. Hún tók oft þátt í
gróðursetningu í þann lund. Þar er
nú vinsæll áningarstaður við þjóð-
veginn.
Gugga hjálpaði okkur systkinun-
um við lærdóminn. Þá var farskóli í
sveitinni en aðeins fáa mánuði á ári
svo mikið af uppfræðslu barnanna
varð að fara fram á heimilunum. Ég
minnist þess að Gugga var iðin við að
kenna mér að reikna. Hún sagði oft,
þú verður að reyna að skilja þetta, en
það var miklu auðveldara og fljót-
legra að láta hana hjálpa sér við hvert
dæmi. Þannig náðust mikil afköst.
Loksins tóks henni þó að koma því
inn hjá mér að ef skilninginn skorti
væri engin kunnátta til staðar.
Handavinna var Guggu handleik-
in. Hún saumaði út, heklaði og prjón-
aði.
Einkum var hún iðin við að prjóna
vettlinga. Það má segja að það hafi
verið hennar aðalstarf eftir að hún
kom á Hnitbjörg og voru fallegu út-
prjónuðu fingravettlingarnir hennar
mjög eftirsóttir og vinsælir.
Nú eru dagar hennar taldir. Líf
hennar hefði orðið allt annað ef lyf og
læknisþekking hefði verið til staðar
til að vinna bug á, eða halda í skefjum
sjúkdómi hennar strax í upphafi.
Sem betur fer eru framfarir lækna-
vísindanna miklar. Gugga, sem í
æsku var í fremstu röð sinna jafn-
aldra, var í lífinu talandi dæmi um
hvað mikilvægt er að lyf og þekking
sé til staðar til að bregðast við hverj-
um sjúkdómi strax í byrjun. Blessuð
sé minning hennar.
Magnús og Björg, Sveinsstöðum.
Kæra Gugga: Nú ert þú farin. Við
getum ekki heimsótt þig oftar. Það
var gott að koma til þín, þú varst allt-
af góð við okkur krakkana. Þegar þú
bjóst á Hnitbjörgum opnaðir þú alltaf
hænuna þína, þegar við komum í
heimsókn. Í henni var alltaf eitthvað
gott og þó að við kláruðum allt
nammið í einni heimsókninni var hún
alltaf full þegar við komum í þá
næstu.
Þú varst ekki með hænuna þína
eftir að þú komst á sjúkrahúsið. Þeg-
ar við fórum til þín með innpakkaðan
konfektkassa og blóm á Þorláks-
messu þá varst þú alltaf svo miður
þín að hafa ekkert til þess að gefa
okkur. Við sögðum að það væri allt í
lagi. Þú hélst nú ekki og opnaðir
pakkann, þó að við segðum að þú ætt-
ir ekki að opna hann fyrr en á að-
fangadag. Þú gast bara ekki hugsað
þér að við færum án þess að við fengj-
um eitthvað.
Nú fékkstu loksins hvíldina, far þú
í friði með þökk fyrir sokkana og
vettlingana og allt það góða sem þú
hefur gert fyrir okkur.
Hin langa þraut er liðin,
nú loksins hlaustu friðinn,
og allt er orðið rótt,
nú sæll er sigur unninn
og sólin björt upp runnin
á bak við dimma dauðans nótt.
(V. Briem.)
Elín Ósk, Þorgils, Ólafur
og Helga.
ÞORBJÖRG HELGA
MAGNÚSDÓTTIR
ÆSKILEGT er að minningar-
greinum fylgi á sérblaði upp-
lýsingar um hvar og hvenær sá,
sem fjallað er um, er fæddur,
hvar og hvenær dáinn, um for-
eldra hans, systkini, maka og
börn, skólagöngu og störf og
loks hvaðan útför hans fer
fram. Ætlast er til að þessar
upplýsingar komi aðeins fram í
formálanum, sem er feitletrað-
ur, en ekki í greinunum sjálf-
um.
Formáli
minning-
argreina