Morgunblaðið - 12.07.2002, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 12. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Í
SLENSKA heilbrigðisnetið
mun tengja saman íslensk-
ar heilbrigðisstofnanir sam-
kvæmt öryggis- og sam-
skiptareglum. Fjölmörg
þróunarverkefni í tengslum við net-
ið eru í gangi núna, samkvæmt
verkefnaáætlun frá árinu 2000, en
gert er ráð fyrir að á næsta ári liggi
fyrir helstu niðurstöður og að á
árinu 2005 verði kominn vísir að
mjög víðtæku heilbrigðisneti á Ís-
landi. Þorgeir Pálsson, verkefnis-
stjóri heilbrigðisnetsins, segir að
hugsunin með netinu sé í grund-
vallaratriðum að til sé skilgreind
fjarskiptaleið fyrir alla þá sem
þurfi að hafa rafræn samskipti
vegna heilbrigðiskerfisins. Netið
nái yfir samskipti milli stofnana á
borð við sjúkrahús, heilsugæslu-
stöðvar og heimilislækna.
Jafnari aðgangur að
heilbrigðiskerfinu
Þessir aðilar geta því sent gögn
og skilaboð sín á milli. Ákveðnar
reglur segja til um hvernig þessi
samskipti fara fram og öryggismál
þar að lútandi. Netið tryggir þann-
ig samskiptaleið milli stofnana á
landsbyggðinni annars vegar og
milli stofnana á landsbyggðinni og í
þéttbýlinu hins vegar. Þorgeir seg-
ir að með netinu verði tryggður
jafnari aðgangur að heilbrigðis-
kerfinu, sérstaklega batni aðgang-
ur fólks á landsbyggðinni í gegnum
fjarlækningar og önnur rafræn
samskipti.
Þættir heilbrigðisnetsins eru
fjölmargir. Þeir lúta að innritunum
og útskrift, vottorðum, lyfseðlum,
endurgreiðslu lyfseðla, útgáfu
reikninga, rannsóknarbeiðnum og
svörum, röntgenbeiðnum og svör-
um, beiðnum um sérfræðiálit, til-
vísunum, samræmdri slysaskrán-
ingu, starfi rannsóknaraðila,
samskiptum við erlenda samstarfs-
aðila, myndum, úrlestri og túlkun
upplýsinga, fjarlækningum, ráð-
gjöf og viðtölum, læknisþjónustu
og upplýsingum úr sjúkraskrám.
Takmörkuð yfirbygging
Um sýndarnet er að ræða. Heil-
brigðisráðuneytið er m.ö.o. ekki að
fara út í umsvifamikinn rekstur
fjarskiptakerfis. Nýtt verður tækni
og tækjakostur einkarekinna fjar-
skiptafyrirtækja, en heilbrigðis-
ráðuneytið setur sem fyrr segir
reglur um ýmsa þætti, svo sem
samskiptahætti, öryggismál, flutn-
ingsgetu og fleira.
Ingimar Einarsson, skrifstofu-
stjóri í heilbrigðisráðuneytinu, seg-
ir að lögð hafi verið áhersla á að
halda yfirbyggingunni í lágmarki.
Þegar hafist hafi verið handa við
stefnumörkun í heilbrigðismálum
árið 1996 hafi menn staðið í þeirri
trú að leggja yrði sérstakan ljós-
leiðara fyrir heilbrigðisþjónustuna,
með margra milljarða tilkostnaði.
Með núverandi fyrirkomulagi sé
ljóst að kostnaðurinn verði hvergi
er mismunandi eftir verkefn
Helst þeirra þróunarv
sem nú standa yfir ber að n
raunir með fjarlækningar
tiltekið röntgenmyndase
og sónarskoðun; tilraunir m
ræna lyfseðla, slysaskrá,
ingakerfi landlæknis, hjú
og vistunarmat og send
reikningum fyrir sjúkraþjó
Tryggingastofnunar ríkisin
Í undirbúningi eru tilr
fjarlækningum sem snúa a
lækningum og símenntun, t
með læknabréf, rannsókn
og svör og röntgenbeiðnir o
Stór tilraun með rafr
lyfseðla á döfinni
Í fyrra var gerð tilraun m
ræna lyfseðla á Húsavík. K
góða raun, en fyrirtækið D
hafði umsjón með ver
ásamt starfsmönnum hei
ráðuneytisins og Heilbrigð
unar Þingeyinga. Í undirbú
annað þróunarverkefni,
stærra í sniðum.
„Við töldum þörf á að g
tækari prófanir og reyna
höfuðborgarsvæðinu,“ seg
mar. Verkefnið, sem áætla
kosti í mesta lagi 15 m
nærri jafnmikill og ella hefði orðið.
Skipurit heilbrigðisnetsins er á
þá leið að yfirumsjón hefur svoköll-
uð stjórnunarnefnd. Aðild að henni
eiga heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðuneyti, landlæknir, Trygginga-
stofnun ríkisins, sjúkrahús, heilsu-
gæsla, Læknafélag Íslands, Félag
íslenskra hjúkrunarfræðinga, Sam-
tök íslenskra hugbúnaðarhúsa og
ICEPRO, samtök um rafræn við-
skipti.
Verkefnisstjórn myndar
vinnuhópa
Undir þessa nefnd heyrir svo
verkefnisstjórn, en í henni eru
Ingimar Einarsson formaður,
Baldur Johnsen tölvunarfræðingur
og Hermann Ólafsson, verkfræð-
ingur hjá Tryggingastofnun. Þor-
geir Pálsson er verkefnisstjóri,
Benedikt Benediktsson starfsmað-
ur verkefnisstjórnar og Daði Ein-
arsson stjórnsýslufræðingur hefur
verið henni til aðstoðar við ýmis
verkefni. Verkefnisstjórn hefur
myndað ýmsa vinnuhópa.
Þorgeir segir að þeir sem skipað
hafi undirbúningshóp sem gerði
verkefnaáætlunina hafi ekki gengið
út frá því að eigin sýn á heilbrigð-
isnetið væri sú eina rétta. Í stað
þess hafi þeir ákveðið að telja upp
þá notkunarkosti sem þeir sæju
fyrir sér að netið byði upp á.
Settu fram lýsingu á æski-
legum notkunarmöguleikum
Í stað þess að skilgreina notkun
netsins í smáatriðum var því ákveð-
ið að setja fram víða lýsingu á þeirri
þjónustu sem það þyrfti að gegna
og þróa hana áfram í einstökum
verkefnum. Niðurstaða þeirra
verkefna myndi sýna hvernig netið
myndi á endanum líta út.
Á tímabilinu 2000–2003 eru í
gangi fjölmörg þróunarverkefni.
Að þeim loknum verður ákveðið
hvernig þeim verður fram haldið
eða komið í framkvæmd og er gert
ráð fyrir að framkvæmdin verði í
flestum tilfellum í höndum þess
fyrirtækis sem hafði umsjón með
viðkomandi verkefni. Áætlaður
kostnaður vegna þróunarverkefna
nemur tæpum 48 milljónum króna
á þessu ári.
Hópur myndaður um
ákvörðunartöku
Þegar þróunarverkefnunum er
lokið þarf heilbrigðisnetið, í sam-
vinnu við ráðuneytið, að taka
ákvörðun um hvernig taka eigi við-
komandi þjónustu upp. Við þá
ákvörðun verður að líta til skipu-
lags, framkvæmdar, fjármögnunar
og fleiri þátta sem starfsmenn heil-
brigðisnetsins hafa ekki á valdi
sínu. Við þessa ákvörðunartöku er
myndaður hópur, sem skipaður er
fulltrúum allra þeirra sem hafa
með málaflokkinn að segja. Í sum-
um tilfellum kann að vera þörf á
lagabreytingu, í öðrum kann að
nægja að breyta reglugerð, en það
Viðamikið h
isnet á næ
Kristín Ha
Stefnt að því að hluti þess
verði tekinn í notkun 2005
Íslenska heilbrigðisnetið hefur verið
í þróun síðastliðin ár, síðan samþykkt
var stefnumótun í upplýsingamálum
innan heilbrigðiskerfisins árið 1997.
Ívar Páll Jónsson kynnti sér sögu
netsins og uppbyggingu í samtali við
starfsmenn heilbrigðisráðuneytisins.
Einar H. Jónmundss
BARÁTTAN VIÐ ALNÆMI
Dökk mynd hefur verið dreginupp af stöðu mála í baráttunnivið alnæmi á ráðstefnu Sam-
einuðu þjóðanna um sjúkdóminn sem
haldin er þessa dagana í Barcelona á
Spáni. Á aðeins 20 árum hefur alnæmi
orðið að skæðasta sjúkdómi sem mann-
kynið hefur þurft að glíma við. 40 millj-
ónir manna eru smitaðar af HIV-veir-
unni. Langstærstur hluti þess hóps býr
í þróunarríkjunum. Alnæmi er nú al-
gengasta dánarorsök fólks í Afríku
sunnan Sahara þar sem fáfræði, for-
dómar og fátækt hamla bæði forvörn-
um gegn alnæmissmiti og meðhöndlun
sjúkdómsins.
Því hefur verið spáð á ráðstefnunni
að vegna alnæmisfaraldursins muni
lífslíkur minnka í 51 landi á næstu ár-
um. Í ellefu löndum í sunnanverðri Afr-
íku er meðalævin orðin skemmri en 40
ár. Þá muni börnum, sem misst hafa
annað foreldri sitt eða bæði vegna al-
næmis fjölga úr 13,5 milljónum nú í 25
milljónir á næstu átta árum.
Talið er að dauðsföll vegna alnæmis
geti raskað mjög efnahags- og fé-
lagslegum stöðugleika í þeim ríkjum
sem verst eru sett. Á ráðstefnunni hef-
ur verið bent á að sjö milljónir afrískra
bænda hafi dáið úr alnæmi sem hafi
komið niður á matvælaframleiðslu og
valdið hungursneyð. Milljón börn í Afr-
íku hafa misst kennarann sinn. Í Barce-
lona hafa komið fram áhyggjur af því
að alnæmi geti valdið svo mikilli upp-
lausn í sumum ríkjum að ríkisvaldið
hrynji, glæpaflokkar fari sínu fram og
löndin verði gróðrarstía ofstækis- og
hryðjuverkamanna. Slíkt væri ógnun
við frið og stöðugleika á heimsvísu.
Meðal annars af þessum orsökum
geta hin ríku iðnríki ekki skotið sér
undan ábyrgð sinni á því að aðstoða
þróunarlöndin við að hamla gegn al-
næmi.
Á sviði forvarna þarf að upplýsa ungt
fólk um smitleiðir alnæmis og aðferðir
til að verjast smiti og jafnframt að veita
því aðgang að verjum til að geta lifað
öruggu kynlífi. Fram kom í Barcelona
að iðnríkin legðu þróunarríkjunum nú
til færri verjur en fyrir áratug; innan
við milljarð af þeim átta milljörðum
sem talið er að þörf sé á.
Á Vesturlöndum er sjúkdómnum
haldið í skefjum með lyfjagjöf en í þró-
unarlöndunum skortir bæði fé og þekk-
ingu til slíks; talið er að innan við 5% al-
næmissjúklinga í þróunarlöndunum
hafi aðgang að alnæmislyfjum. Ljóst er
að bæði þarf að koma til verðlækkun á
lyfjum og umtalsverð fjárhagsaðstoð
við fátæku löndin til að bæta úr þessu
ástandi. Á ráðstefnunni hefur verið
harðlega gagnrýnt að ríku löndin leggi
ekki til þá fjármuni sem þarf.
Iðnríkin geta aðstoðað þróunarlönd-
in með fleiri aðferðum. Peter Piot, yf-
irmaður alnæmisvarnaáætlunar SÞ,
benti á það í upphafi ráðstefnunnar að
alþjóðlegir viðskiptasamningar gætu
haft jafnmikil áhrif á baráttuna gegn
alnæmi og áætlanir um að auka aðgang
HIV-smitaðra að lyfjagjöf. Með frjáls-
um heimsviðskiptum er m.ö.o. stuðlað
að því að losa þróunarlöndin úr fátækt-
argildru sinni sem er ein forsenda þess
að þau nái árangri í baráttunni gegn
alnæmi.
ÁTÖK UM LANDBÚNAÐARSTEFNU
Tillögur framkvæmdastjórnar Evr-ópusambandsins um breytingar á
landbúnaðarstefnu eru róttækar, að
minnsta kosti á mælikvarða ESB. Í til-
lögunum felst að tengsl á milli fram-
leiðslu og styrkja eru afnumin og fast-
ar beingreiðslur teknar upp þess í stað,
sem geta þó aldrei orðið hærri en 300
þúsund evrur á býli árlega. Að auki
verða bændur að uppfylla strangar
kröfur um umhverfisvernd og meðferð
dýra til að fá beingreiðslurnar.
Það hefur legið fyrir um langt skeið
að nauðsynlegt er að breyta hinni sam-
eiginlegu landbúnaðarstefnu og færa í
nútímalegra horf. Núverandi fyrir-
komulag ýtir undir offramleiðslu og
brenglar markaðsaðstæður. Kostnað-
ur við landbúnaðarstefnuna er að sama
skapi gífurlegur en árlega renna um 45
milljarðar evra úr sjóðum ESB til evr-
ópskra bænda. Tíu ríki, flest þeirra í
austurhluta Evrópu, eiga nú í samn-
ingaviðræðum við ESB um aðild og fyr-
ir liggur að útilokað er að veita þeim
aðild að óbreyttri landbúnaðarstefnu. Í
Póllandi eru til dæmis helmingi fleiri
bændur en í Frakklandi og Þýskalandi
samtals. Áformin um stækkun ESB
hafa því orðið til að knýja á um löngu
tímabæra uppstokkun á hinni sameig-
inlegu landbúnaðarstefnu. Þau ríki er
mest leggja af mörkum í hina sameig-
inlegu sjóði, ekki síst Þýskaland, hafa
gefið sterklega til kynna að þau kjósi
fremur að greiða minna en meira í
framtíðinni.
Hins vegar eru fá mál viðkvæmari
innan Evrópusambandsins en breyt-
ingar á landbúnaðarstefnunni. Bændur
eru ekki einungis einhver best skipu-
lagði og öflugasti þrýstihópur álfunnar
heldur er landbúnaður órjúfanlegur
hluti af sjálfsmynd margra Evrópu-
ríkja. Það á ekki síst við um Frakkland,
sem jafnframt er það ríki er fær
stærstan hluta landbúnaðargreiðsln-
anna, eða um 9 milljarða evra árlega.
Samtök bænda víða um Evrópu hafa
þegar mótmælt tillögunum og benda
meðal annars á að árið 1999, þegar
Þjóðverjar gegndu forystu í ráðherra-
ráðinu, var samþykktur fjárlagarammi
sem gilda á til ársins 2006. Ljóst er að
hörð átök um málið eru í uppsiglingu.
Það er mikið hagsmunamál að breyt-
ingar verði gerðar á núverandi kerfi,
enda brenglar það öll viðskipti með
landbúnaðarvörur. Breytingar á hinni
sameiginlegu landbúnaðarstefnu
myndu styrkja stöðu Evrópu mjög í yf-
irstandandi viðræðum um aukið frelsi í
heimsviðskiptum.
Að sama skapi verður ekki séð að nú-
verandi stefna komi evrópskum neyt-
endum til góða. Samkvæmt útreikning-
um Efnahags- og framfarastofn-
unarinnar, OECD, sem greint var frá í
úttekt International Herald Tribune í
síðasta mánuði, myndi matvælaverð í
ESB lækka um 44% ef breytingar yrðu
gerðar á landbúnaðarstefnunni. Í sama
tölublaði var fjallað um nýsjálenskan
landbúnað en þar voru gerðar róttækar
umbætur árið 1984 og niðurgreiðslur
aflagðar að mestu. Á þeim tíma sem
síðan er liðinn hefur framleiðni í land-
búnaði aukist um 3,9% árlega en fram-
leiðniaukning í öðrum nýsjálenskum
atvinnugreinum hefur verið 0,9% ár-
lega á sama tímabili. Haft er eftir for-
manni helstu bændasamtaka landsins
að líklega yrði vandfundinn sá bóndi er
myndi nú vilja hverfa aftur til gamla
kerfisins þótt bændur hafi á sínum
tíma barist hart gegn breytingunum.